Της Αρετής Μούστου,
Ως «παιδοκτονία» ορίζεται η δολοφονία ενός παιδιού από έναν γονέα. Η «βρεφοκτονία» έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και διαφοροποιείται από την παιδοκτονία, καθώς ορίζεται ως η θανάτωση ενός βρέφους μέσα στις πρώτες 24 ώρες της γέννησης του. Τόσο η παιδοκτονία όσο και η βρεφοκτονία, αποτελούν εγκλήματα της κοινωνίας μας, τα οποία δύσκολα μπορούν να εξηγηθούν και να ερμηνευθούν, ωστόσο, παρά την περίπλοκη υπόστασή τους, τα εν λόγω σοκαριστικά περιστατικά είναι αυξημένα, όχι μόνο σε παγκόσμια, αλλά και σε εγχώρια κλίμακα.
Κίνητρα
Το 1969 περιγράφηκαν 5 κίνητρα που εξηγούν γιατί οι γονείς σκοτώνουν τα παιδιά τους (Resnick, 1969). Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται η κακομεταχείριση του παιδιού σε σημείο θανάτου, η εκδίκηση του συντρόφου, η ύπαρξη ενός ανεπιθύμητου παιδιού, η αλτρουιστική αντίληψη και η έντονα ψυχωτική συμπεριφορά του γονέα. Ο πιο κοινός λόγος για τον οποίο ένα παιδί σκοτώνεται από έναν γονέα είναι η κακομεταχείριση του και το τελικό αποτέλεσμα της κακοποίησης ή της παραμέλησης του. Το λιγότερο κοινό, είναι η εκδίκηση του συντρόφου, στην οποία ένας γονέας σκοτώνει το παιδί του για να κάνει τον άλλο γονέα να υποφέρει συναισθηματικά. Στην περίπτωση ενός ανεπιθύμητου παιδιού, αυτό σκοτώνεται επειδή θεωρείται από τον γονέα ως ένα εμπόδιο στα σχέδιά του. Την ίδια στιγμή, στην αλτρουιστική παιδική δολοφονία, ο γονέας σκοτώνει το παιδί από αγάπη. Αυτοί οι γονείς μπορεί να σκοτώσουν το παιδί τους σε συνδυασμό με τη δική τους αυτοκτονία ή να προστατεύσουν το παιδί από μια μοίρα χειρότερη από το θάνατο. Τέλος, στην περίπτωση του οξέως ψυχωτικού παιδοκτόνου, ο γονέας σε κατάσταση απόλυτης μανίας, σκοτώνει το παιδί του για μη κατανοητό λόγο.
Προφίλ δραστών
Όσον αφορά το προφίλ της μητέρας παιδοκτόνου, όπως φάνηκε σε μία ανάλυση των Friedman, Horwitz και Resnick, η μητέρα ήταν συχνά, σε αυτές τις περιπτώσεις, ο κύριος φροντιστής του παιδιού και βρισκόταν αντιμέτωπη με ορισμένες κοινωνικές πιέσεις, όπως οικονομικά προβλήματα ή ακόμα και προσωπικό ιστορικό κακοποίησης. Μητέρες που προήλθαν από ψυχιατρικά ιδρύματα αναπάντεχα είχαν υψηλά ποσοστά ψυχικών ασθενειών, ιδίως ψύχωση και κατάθλιψη. Αντιμετώπιζαν, επίσης, οικονομικές πιέσεις και είχαν ιστορικό παλαιότερων τραυματικών εμπειριών. Οι μητέρες στα δείγματα από τους πληθυσμούς φυλακισμένων ήταν συχνά υποεκπαιδευμένες, ανύπαντρες, άνεργες, είχαν βρεθεί οι ίδιες προηγουμένως στη θέση του θύματος και είχαν μικρή έως μηδαμινή κοινωνική υποστήριξη.
Πατέρες και μητέρες σκοτώνουν τα παιδιά τους με παρόμοια ποσοστά. Ωστόσο, τα θύματα των μητέρων είναι κατά μέσο όρο νεότερα (Putkonen H, Amon S, Eronen M, et al., 2011). Οι πατέρες είναι πιο πιθανό να σκοτώσουν παρορμητικά, να είναι μεθυσμένοι και να χρησιμοποιούν βίαιες μεθόδους.
Μέτρα Πρόληψης
Οι στρατηγικές πρόληψης ποικίλλουν ανάλογα με το κίνητρο της ανθρωποκτονίας των παιδιών. Οι γυναίκες που διαπράττουν παιδοκτονία είναι απίθανο προηγουμένως να έχουν λάβει ψυχιατρική φροντίδα. Ωστόσο, πολλές προσπάθειες μπορεί να είναι χρήσιμες στην πρόληψη τέτοιων συμβάντων. Κατά κύριο λόγο, η βελτιωμένη εκπαίδευση αντισύλληψης μπορεί να μειώσει τα ποσοστά ανεπιθύμητων κυήσεων, ενώ όλες οι γυναίκες που μένουν έγκυες πρέπει να έχουν τη δυνατότητα να αναζητήσουν προγεννητική φροντίδα για την σωστή ενημέρωση και την ψυχολογική προετοιμασία τους για μετά τον τοκετό.
Από την άλλη, όπως προαναφέρθηκε, μερικοί γονείς που έχουν κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια, διαταραχή προσωπικότητας ή κάνουν κατάχρηση ουσιών, κακοποιούν τα παιδιά τους. Οι ψυχίατροι πρέπει να ρωτήσουν εάν οι ασθενείς τους είναι γονείς και να εκτιμήσουν τόσο τη γονική τους ικανότητα, όσο και τον κίνδυνο πρόκλησης βλάβης στο παιδί τους. Όλοι οι γιατροί έχουν καθήκον να αναφέρουν υποψίες για κακοποίηση παιδιών ή παραμέληση σε υπηρεσίες προστασίας παιδιών. Αξίζει, βέβαια, να σημειωθεί ότι ακόμη και μεταξύ των γονέων χωρίς κάποια ψυχική ασθένεια, οι επιθετικές σκέψεις έναντι των παιδιών ενδέχεται να εμφανιστούν.
Οι ψυχίατροι δεν πρέπει να φοβούνται να ρωτήσουν τους ασθενείς τους για ενδεχόμενες σκέψεις βλάβης ενός παιδιού. Περισσότερο από το 40% των καταθλιπτικών μητέρων βρεφών και μικρών παιδιών παραδέχθηκαν ότι είχαν τέτοιες σκέψεις (Jennings et al., 1999). Προφανώς, οι περισσότερες δεν βλάπτουν το παιδί τους, ωστόσο, οι ψυχίατροι συχνά υποτιμούν το πόσο συχνά εμφανίζονται σκέψεις τέτοιου είδους (Friedman et al., 2008). Η ψυχιατρική νοσηλεία θα πρέπει να λαμβάνεται υπόψη, όταν υπάρχει αυξημένος κίνδυνος βλάβης στα παιδιά, ενώ ταυτόχρονα, οι ψυχίατροι θα πρέπει να αναζητούν στους ασθενείς τους μη ρεαλιστικές ανησυχίες και αυταπάτες σχετικά με την υγεία του παιδιού τους. Επίσης, κατά την περίοδο μετά τον τοκετό, οι γυναίκες πρέπει να ελέγχονται τακτικά τόσο για κατάθλιψη όσο και για ψύχωση. Λάβετε υπόψη, όμως, ότι και οι πατέρες μπορούν την ίδια στιγμή να βιώσουν παροξύνσεις ψυχικών ασθενειών κατά τη διάρκεια της αγχωτικής περιόδου μετά τον τοκετό, οι οποίες μπορούν να τους οδηγήσουν στο συγκεκριμένο έγκλημα
Συνοψίζοντας…
Επειδή το εν λόγω έγκλημα είναι, όπως επισημάνθηκε, εξαιρετικά περίπλοκο και ο δράστης είναι τις περισσότερες φορές αφανής και υπεράνω υποψίας μέχρι τη διάπραξη του εγκλήματος, η πρόβλεψη της παιδοκτονίας είναι σχεδόν αδύνατη. Η πρόληψη του παιδοκτόνου, ωστόσο, μπορεί να είναι δυνατή σε ορισμένες περιπτώσεις. Το έγκλημα της παιδοκτονίας είναι πολύ μεταβλητό, όμως υπάρχουν περιορισμοί. Όσο πιο σύνηθες γίνεται η έρευνα να εντοπίζει μοτίβα που έχουν εφαρμογή στην πράξη τόσο μεγαλύτερη είναι η δυνατότητα πρόληψης. Δεδομένου ότι η παιδοκτονία περιλαμβάνει γονείς, η κατανόηση των διαφόρων πλαισίων στα οποία εμφανίζεται, είναι ένας τρόπος ευαισθητοποίησης για τα παιδιά που διατρέχουν κίνδυνο σοβαρής κακοποίησης. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό για την προστασία των παιδιών, αλλά και εν γένει για τις κοινωνικές διαρθρώσεις, την υγειονομική περίθαλψη και τις ρυθμίσεις υγείας γονέων και παιδιών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Friedman SH, Resnick PJ. Neonaticide: phenomenology and considerations for prevention. Int J Law Psychiatry. 2009;32:43-47.
- Friedman SH, Sorrentino RM, Stankowski JE, et al. Psychiatrists’ knowledge about maternal filicidal thoughts. Compr Psychiatry. 2008;49:106-110.
- Resnick PJ. Child murder by parents: a psychiatric review of filicide. Am J Psychiatry. 1969;126:325-334.
- Putkonen H, Amon S, Eronen M, et al. Gender differences in filicide offense characteristics-a comprehensive register-based study of child murder in two European countries. Child Abuse Negl. 2011;35:319-328.
- Jennings KD, Ross S, Popper S, Elmore M. Thoughts of harming infants in depressed and nondepressed mothers. J Affect Disord. 1999;54: 21-28.
