Του Πάνου Μπόβαλη,
Πριν σχεδόν ένα χρόνο έπεσε στα χέρια μου, λόγω και της σχολής που φοιτώ, το βιβλίο του Thomas Gallant με τίτλο «Νεότερη Ελλάδα». Διαβάζοντας λοιπόν για την περίοδο της κατοχής στην Ελλάδα, το λοιμό, τη φτώχεια και τους νεκρούς από πείνα Έλληνες, διάβασα και ένα γεγονός που μου διέφευγε, μια ιστορία που δεν την είχα μάθει ή δυστυχώς δε μου είχε πει ποτέ κανείς. Αφορά την καθοριστική συμβολή και βοήθεια της ελληνοαμερικάνικης κοινότητας σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους που έχει περάσει το έθνος μας.
Ακούγοντας και διαβάζοντας λοιπόν τις τελευταίες μέρες στις ειδήσεις αναφορικά με τη ψήφο του απόδημου ελληνισμού (θέμα που σε καμία περίπτωση δεν παίρνω θέση με το παρόν άρθρο) μου ήρθαν ξανά στο μυαλό οι σελίδες του βιβλίου του Gallant που περιγράφουν με γλαφυρό τρόπο τα δεινά των Ελλήνων, αλλά και τη πολύτιμη βοήθεια του απόδημου ελληνισμού, τόσο κατά την αρχική εισβολή από την Ιταλία τον Οκτώβριο του 1941 όσο και την περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Και αφού οι σελίδες του βιβλίου δε λέγανε να φύγουν από το κεφάλι μου, αναζήτησα στο internet περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με το συγκεκριμένο ιστορικό γεγονός. Ένα ιστορικό γεγονός που πιστεύω η πλειονότητα των ανθρώπων στη χώρα μας δε γνωρίζει ή γνωρίζει αμυδρά. Έτσι πήρα και την απόφαση να κάνω αυτό το άρθρο.
Λίγα πράγματα για το 1941 στην Ελλάδα
Οι δυνάμεις κατοχής, πέρα από τη λεηλασία του εσωτερικού της Ελλάδας, λεηλάτησαν και τους εθνικούς οικονομικούς πόρους της χώρας. Τα βασικά προϊόντα, όπως ο βοξίτης κι άλλα μέταλλα, κατάσχονταν ή αγοράζονταν σε χαμηλότερη τιμή από την πραγματική. Το ίδιο συνέβη και με το μεγαλύτερο μέρος των σημαντικότερων καλλιεργειών της χώρας -σιτάρι, ελιές, κρασί, εσπεριδοειδή και άλλα φρούτα-, όπου κατάσχονταν για την τροφοδοσία του στρατού κατοχής. Επιπλέον, ο ελληνικός λαός έπρεπε να καλύψει και τα έξοδα των ξένων δυνάμεων. Δεν άργησε η στιγμή οπού ο «βιασμός» της ελληνικής οικονομίας μαζί με το ναυτικό αποκλεισμό των Βρετανών που επιβλήθηκε για να εμποδίσουν τις προμήθειες να φτάνουν στα χέρια των γερμανοϊταλικών δυνάμεων, προκάλεσε τρομερές ελλείψεις σε τρόφιμα. Λίγους μήνες μετά και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1941 τα πρώτα πτώματα στους δρόμους της Αθήνας ήταν γεγονός. Το πρόβλημα απλώθηκε γρήγορα σε ολόκληρη τη χώρα και η έλλειψη τροφής και οι αρρώστιες που οφείλονταν στον υποσιτισμό, οδήγησαν στο θάνατο 300.000 ανθρώπων μέχρι το τέλος της Κατοχής. Το Γενάρη του 1942 πέθαιναν 400-1000 άνθρωποι καθημερινά στην Αθήνα και τον Πειραιά. Τελικά, η βρετανική Κυβέρνηση συμφώνησε να άρει τον αποκλεισμό και να επιτρέψει να εισέλθει στη χώρα ανθρωπιστική βοήθεια.
Η γενναία αντίσταση των Ελλήνων στην ιταλική εισβολή αλλά και τα δεινά που υπέστη από τις δυνάμεις κατοχής συγκίνησε την παγκόσμια κοινότητα και κινητοποίησε όσο ποτέ άλλοτε τις ελληνοαμερικάνικες κοινότητες.
Η GWRA και η Ιταλική Εισβολή
Στο άκουσμα της ιταλικής Εισβολής δε χρειάστηκε πολύς χρόνος για να κινητοποιηθούν οι Έλληνες μετανάστες της Αμερικής σε μια άνευ προηγουμένου πατριωτική προσπάθεια με τη δημιουργία της Ελληνικής Πολεμικής Περίθαλψης (Greek War Relief Association), προκειμένου να στείλουν φαγητό και φάρμακα στην πατρίδα τους. Η ελληνοαμερικάνικη αντίδραση στην τραγωδία της κατοχής αντανακλούσε τη διαρκή και ισχυρή ταύτισή τους με αυτό που συνέβαινε στο εσωτερικό της Ελλάδας.
Την ίδια μέρα, λοιπόν, που η Ιταλία εισέβαλε στην Ελλάδα στα τέλη του Οκτώβρη του 1940, ο Ελληνικός Τύπος στις ΗΠΑ καλούσε τους Ελληνοαμερικανούς να βοηθήσουν την πατρίδα. Το κάλεσμα αυτό πήρε μεγάλες διαστάσεις και σύντομα εκατοντάδες εκπρόσωποι των ελληνικών κοινοτήτων απ’ όλες τις πολιτείες συγκλήθηκαν από τον Αρχιεπίσκοπο Αθηναγόρα, (επικεφαλής της Ελληνικής Ορθόδοξης Αρχιεπισκοπής Βόρειας και Νότιας Αμερικής) στη Νέα Υόρκη στις 7 Νοεμβρίου. Οι εκπρόσωποι αποφάσισαν να συντονίσουν τις προσπάθειές τους σε έναν Πανελλήνιο και Παναμερικάνικο οργανισμό που θα είναι γνωστός ως «Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη». Επικεφαλής της προσπάθειας κατέστη ο Σπύρος Σκούρας, πρόεδρος της 20th Fox Century.
Δύο ημέρες μετά τη συνάντηση της Νέας Υόρκης, η νεοσύστατη «Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη» έλαβε επίσημα άδεια από το Υπουργείο Εξωτερικών των Ηνωμένων Πολιτειών, προκειμένου να συγκεντρώσει κεφάλαια για τη βοήθεια της Ελλάδας. Η Ελληνική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή της Αμερικής , η φιλανθρωπική οργάνωση Εθνική Φιλόπτωχος Αδελφότης Κυριών (National Ladies Philoptochos Society) , μεγάλες εθελοντικές οργανώσεις, όπως η AHEPA (American Hellenic Educational and Progressive Association) και η Ελληνοαμερικάνικη Προοδευτική Ένωση (GAPA), καθώς και άλλοι φορείς κινητοποιήθηκαν για να βοηθήσουν την Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη. Ενδεικτικό του μεγέθους της κινητοποίησης της διασποράς αποτελεί η προσχώρηση πάνω από 350 ελληνικών κοινοτήτων και πάνω από 2.000 εθελοντικών οργανώσεων στη Greek War Relief Association μέσα σε διάστημα ενός μήνα.
Στη συνέχεια, η GWRA αποφάσισε να προσελκύσει σεβαστές δημόσιες προσωπικότητες των ΗΠΑ εκτός της ελληνοαμερικάνικης κοινότητας, προκειμένου να εξασφαλίσει μεγαλύτερη αναγνώριση και υποστήριξη. Η απόφαση αυτή αποδείχθηκε παραγωγική, προσελκύοντας αξιοσημείωτους φιλάνθρωπους, ακαδημαϊκούς και δημοφιλείς καλλιτέχνες στον Οργανισμό που με τη δημοτικότητά τους και την επιρροή τους βοήθησαν στην προώθηση του εγχειρήματος και τη βοήθεια προς την Ελλάδα. Σημαντικό ρόλο σε αυτό διαδραμάτισε ο Σπύρος Σκόυρας ο οποίος χρησιμοποίησε τις επαφές του στο Hollywood και διοργάνωσε εκδηλώσεις για τη συγκέντρωση χρημάτων στις οποίες πρωταγωνιστούσαν οι μεγαλύτερες διασημότητες της εποχής, όπως ο Bob Hope, η Judy Garland, ο Bing Crosby και ο Frank Sinatra. Επίσης, ο Σκούρας χρησιμοποίησε τα στούντιο για τη παραγωγή ταινιών μικρού μήκους οι οποίες προβάλλονταν στις κινηματογραφικές αίθουσες.
Η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη πρόλαβε να στείλει ζωτικής σημασίας βοήθεια στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια των πέντε μηνών που μεσολάβησαν μεταξύ της ιταλικής επίθεσης και της γερμανικής εισβολής τον Απρίλιο του 1941. Μέχρι τα μέσα Νοεμβρίου η GWRA ίδρυσε κεντρική επιτροπή στην Αθήνα με επικεφαλή τον Πρέσβη της Αμερικής στην Ελλάδα, Lincoln MacVeach με σκοπό τη διαχείρηση των υπηρεσιών και τη διανομή της βοήθειας στην Ελλάδα. Η βοήθεια περιλάμβανε τροφή, ρούχα, φάρμακα και ιατρική φροντίδα. Η κεντρική επιτροπή της GWRA συνέχισε να διανέμει βοήθεια μέχρι και μια μέρα πριν την κατοχή από τους Γερμανούς.
Εντούτοις, οι Έλληνες κατάφεραν να αποτρέψουν τις ιταλικές δυνάμεις και με επιτυχημένη αντεπίθεση οι Ιταλοί υποχώρησαν προς την Αλβανία. Αντιμέτωπος με το φιάσκο του Μουσολίνι στις 6 Απριλίου 1941 ο Χίτλερ εισέβαλε στην Ελλάδα και τη Γιουγκοσλαβία. Η Ελλάδα, παρά τις ηρωικές προσπάθειες, καταλήφθηκε από γερμανικές, ιταλικές και βουλγαρικές δυνάμεις. Όπως αναφέρθηκα και στην αρχή του άρθρου, η Βρετανία ως απάντηση στην κατοχή των δυνάμεων του άξονα επέβαλαν ναυτικό αποκλεισμό για να εμποδίσουν την τροφοδοσία τους. Ώστόσο, η εφαρμογή του ναυτικού αποκλεισμού οδήγησε σύντομα σε λιμό.
Αναφορές λιμοκτονίας στην Ελλάδα άρχισαν να εμφανίζονται στον ελληνοαμερικάνικο τύπο στις αρχές του Ιουλίου. Η σοβαρή επιδείνωση των συνθηκών που επικρατούσαν πίσω στην πατρίδα ώθησε τους Ελληνοαμερικάνους να αναζητήσουν άλλα μέσα για την παροχή βοήθειας.
Ο Ελληνοαμερικάνικος τύπος ήταν αυτός που ηγήθηκε της προσπάθειας για την προώθηση του αιτήματος να σταματήσει το ναυτικό αποκλεισμό η Βρετανία και να επιτραπεί η παράδοση και η διανομή τροφίμων στον εξαθλιωμένο ελληνικό πληθυσμό. Η κυρίαρχη φιγούρα του κινήματος του τύπου ήταν ο Βασίλειος Βλαβιανός, εκδότης της εφημερίδας Ethnikos Keryx όπου μέσα από πλήθος δημοσίων εμφανίσεων και αμέτρητων άρθρων ο Βλαβιανός ζήταγε από τη Βρετανία όχι μονο να άρει τον αποκλεισμό, αλλά και να υποστηρίξει εξ ολοκλήρου την Ελλάδα με το να της παράσχει τρόφιμα και ανθρωπιστική βοήθεια. Το παράδειγμα του εκδότη ακολούθησαν και άλλοι ηγέτες της ελληνοαμερικάνικης κοινότητας όπου ξεκίνησαν μια νέα εκστρατεία στέλνοντας μαζικά γράμματα και επιστολές στο Λευκό Οίκο. Η ελληνοαμερικάνικη κοινότητα προσπάθησε να επηρεάσει την κυβέρνηση των ΗΠΑ, ώστε να ασκήσει πίεση στη Βρετανία και να αλλάξει τη στάση της.
Ο πρόεδρος του GWRA, Σπύρος Σκούρας σε συνάντησή του με εκπροσώπους του Υπουργείου Εξωτερικών των ΗΠΑ στις 21 Αυγούστου το 1941 παρουσίασε ένα σχέδιο όπου πρότεινε να ναυλώσει ένα ουδέτερο πλοίο, να το φορτώσει με σιτάρι στην Αμερική και να το στείλει στην Ελλάδα. Το σχέδιό του εντέλει εγκρίθηκε τόσο για ανθρωπιστικούς όσο και για πολιτικούς λόγους. Ο ένας λόγος της έγκρισης του σχεδίου ήταν ότι η επισιτιστική κρίση στην Ελλάδα ήταν πιο έντονη από οποιαδήποτε άλλη χώρα στην Ευρώπη και είχαν υποχρέωση να σώσουν μια χώρα του δημοκρατικού στρατοπέδου από λιμό και ο δεύτερος ήταν ότι η αποτυχία αποστολής βοήθειας στην Ελλάδα είχε δημιουργήσει την αντίληψη στην τουρκική κυβέρνηση ότι οι Σύμμαχοι είχαν εγκαταλείψει την Ελλάδα, αφού η Αθήνα είχε εκπληρώσει στο μέγιστο τους σκοπούς της. Εν’ολίγοις οι διπλωμάτες φοβήθηκαν ότι η Άγκυρα βλέποντας το παράδειγμα της Ελλάδας και την αδιαφορία της Βρετανίας θα αρνούταν να βοηθήσει τους συμμάχους φοβούμενη μην έχει την ίδια αντιμετώπιση.
Η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη εκμεταλλέυτηκε την ανησυχία της Τουρκίας και δημιούργησε ένα δεύτερο σχέδιο βοήθειας προς την Ελλάδα που εγκρίθηκε τόσο από το Υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ όσο και από τη Βρετανία. Σύμφωνα με το σχέδιο, η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη θα αγόραζε τρόφιμα από την Τουρκία και θα αποστέλλονταν στην Ελλάδα όπου η διανομή θα γινόταν υπό την επίβλεψη του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού. Πράγματι το σχέδιο τέθηκε σε εφαρμογή και αγοράστηκαν προμήθειες που στάλθηκαν άμεσα στην Ελλάδα. Καθώς ο χειμώνας προχωρούσε και τα αποθέματα σιταριού της Τουρκίας μειώθηκαν, η Άγκυρα ανακοίνωσε ότι θα διακόψει την προμήθειά της προς την Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1942.
Η Βρετανία αρνούταν να αγοραστούν τρόφιμα από τη GWRA από άλλη χώρα και αυτό προκάλεσε τον εκνευρισμό του υπουργείου εξωτερικών των ΗΠΑ και του πρόεδρου Franklin Roosevelt όπου με συνεχείς εκκλήσεις ζήταγε να διακοπεί άμεσα ο αποκλεισμός. Η πίεση από την κυβέρνηση των ΗΠΑ και η διεθνής κατακραυγή οδήγησαν τελικά τη Βρετανία να αναθεωρήσει την πολιτική της και στις 22 Φεβρουαρίου 1942 , το Λονδίνο πληροφόρησε την Ουάσιγκτον ότι θα άρει τον αποκλεισμό. Η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη ζήτησε με επιτυχία δωρεές ανθρωπιστικού υλικού από τον Αμερικάνικο Ερυθρό Σταυρό και την Επιτροπή Ιατρικής Χειρουργικής Αρωγής της Αμερικής και ναύλωσε το σουηδικό σκάφος Sicilia το οποίο φορτώθηκε με πάνω από 2.500.000 λίβρες τρόφιμα και εννιά τόνους φάρμακα. Η αποστολή ήταν επιτυχημένη και ανακούφισε έστω και βραχυπρόθεσμα τον ελληνικό λαό. Οι ναυλώσεις πλοίων και η διανομή ανθρωπιστικού υλικού συνεχίστηκε μέχρι και το τέλος της κατοχής από την Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη , η οποία έλαβε σημαντική βοήθεια πέρα από την κυβέρνηση των ΗΠΑ, από εκείνη του Καναδά και της Σουηδίας και από διάφορες φιλανθρωπικές οργανώσεις. Πιο συγκεκριμένα, μέχρι τις 7 Μαρτίου του 1945 η Ελληνική Πολεμική Περίθαλψη είχε αποστείλει περίπου 600.000 τόνους σιτάρι και άλλων τροφίμων, 3.000 τόνους ρούχα και 20.000 τόνους φάρμακα. Σε οικονομικούς όρους, η βοήθεια που δόθηκε στην Ελλάδα ήταν άνω των 100.000.000 δολαρίων.
Η βοήθεια της Ελληνικής Πολεμικής Περίθαλψης και η ανθρωπιστική παρέμβαση κατάφερε όχι μόνο να σταματήσει το λιμό, αλλά και να σώσει σχεδόν το 1/3 του ελληνικού πληθυσμού. Αυτό είναι και το μεγαλύτερο επίτευγμα της GWRA. Οι δράσεις της Ελληνοαμερικάνικης κοινότητας την περίοδο του Β’ Π.Π και η βοήθεια προς την πατρίδα τους αποδείχθηκαν ζωτικής σημασίας σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. Η αγάπη τους για την Ελλάδα, η προσπάθεια τους, η επιμονή και η θέλησή τους να βοηθήσουν με κάθε τρόπο από την πρώτη στιγμή μέχρι και το τέλος του πολέμου δημιούργησαν ίσως τη μεγαλύτερη ανθρωπιστική βοήθεια που είχε δοθεί ποτέ εκείνη την εποχή. Ένα ιστορικό γεγονός που αδίκως έχει περάσει στα ψιλά γράμματα της ιστορίας και δεν του έχει δοθεί η πρέπουσα σημασία, ένα ιστορικό γεγονός που προσωπικά με συγκίνησε και με έκανε να εκτιμήσω παραπάνω τη σημασία που έχει για τον απόδημο ελληνισμό η Ελλάδα, αλλά και τη σημασία που έχει για την Ελλάδα ο απόδημος ελληνισμός.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ:
- Νεότερη Ελλάδα, Τ. W. Gallant, εκδόσεις Πεδίο, 2017
- When Hollywood Came to Greece’s Aid, Pappas Post, διαθέσιμο εδώ
- How the Greek-Americans helped German-occupied Greece, Estiator, διαθέσιμο εδώ
- How the Greek-Americans helped German-occupied Greece (Part II), Estiator, διαθέσιμο εδώ
