Της Ευφροσύνης Κουκουφιλίππου,
Τους τελευταίους μήνες η Τουρκία δεν παύει να απασχολεί τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Η αξία της τουρκικής λίρας κατρακυλά μέρα με τη μέρα κι ο Πρωθυπουργός της Τουρκίας κάνει σπασμωδικές κινήσεις για να σώσει ό,τι μπορεί να διασωθεί. Συνήθης πρακτική του για να αποσπά τον λαό από τα εσωτερικά οικονομικά και πολιτικά ζητήματα που ταλανίζουν την χώρα, είναι η συγκέντρωση της προσοχής στα θέματα εθνικής εξωτερικής πολιτικής. Τελευταία, όμως, κι αυτή η στρατηγική μοιάζει να μη λειτουργεί, καθώς σκοντάφτει σε εσωτερικές αντιπαλότητες που έχουν προκαλέσει οι κινήσεις του ιδίου. Το πιο πρόσφατο μεγαλόπνοο σχέδιό του, το οποίο σιγά σιγά γίνεται η μοναδική σανίδα σωτηρίας του, όπως θεωρεί ο ίδιος, είναι η δημιουργία διώρυγας στη Κωνσταντινούπολη, γεγονός που ισοδυναμεί με την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Montreux.
Πριν από λίγες μέρες, πάνω από εκατό συνταξιοδοτημένοι πλέον ναύαρχοι υπέγραψαν ανοιχτή επιστολή προς τον Τούρκο Πρωθυπουργό, ασκώντας σκληρή κρητική για την περίπτωση πραγματοποίησης του έργου της διώρυγας και τονίζοντας πως η αποχώρηση της Τουρκίας από τη Συνθήκη του Montreux θα έβλαπτε ανεπανόρθωτα την Τουρκία και τα συμφέροντά της. Πρωτοστάτης της επιστολής είναι ο Cem Gürdeniz, ο οποίος θεωρείται πατέρας του δόγματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», δηλαδή της επίτευξης κατακτήσεων στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο για να καταστεί η Τουρκία ναυτική υπερδύναμη. Είναι προφανές πως αυτός ο άνθρωπος ήταν θερμός υποστηρικτής του Tayyip Erdoğan και διακήρυσσε τον εθνικισμό και τον ιμπεριαλισμό που χαρακτηρίζει την τουρκική εξωτερική πολιτική.
Γιατί όμως τόσα δάκρυα για τη Συνθήκη του Montreux;
Η συνθήκη του Montreux, η οποία υπογράφηκε το 1936, ρυθμίζει το δικαίωμα διέλευσης των εμπορικών πλοίων των χωρών που είναι μέλη της Συνθήκης από τα στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων και εμποδίζει τη διέλευση των ξένων πολεμικών πλοίων. Η διεθνής αυτή Συνθήκη ρυθμίζει το εμπόριο σε ένα από τα πιο στρατηγικά σημεία της Μεσογείου κι εξυπηρετεί γαλλικά, ρωσικά, αγγλικά συμφέροντα υψίστης σημασίας. Ο έλεγχος των Στενών έχει παραχωρηθεί εξ’ ολοκλήρου στην Τουρκία η οποία είναι σε θέση να επιτηρεί την στρατικοποίηση στην περιοχή. Επαναστρατικοποιήθηκαν, επομένως, τα στενά και ταυτόχρονα άρθηκε και το αίτημα για αποστρατικοποίηση της Λήμνου και της Σαμοθράκης εκ μέρους της ελληνικής πλευράς.
Δίνονται, ως εκ τούτου, στην Τουρκία αρκετές εξουσίες στα συγκεκριμένα τμήματα της θάλασσας, οι οποίες δεν είναι καν συμβατές με το Διεθνές Δίκαιο της Θάλασσας (UNCLOS) που επιτάσσει ελεύθερη ναυσιπλοΐα σε ανοιχτή θάλασσα. Η Τουρκία, μη θέλοντας να υπογράψει τη Συνθήκη για το Δίκαιο της Θάλασσας, όντας «αλλεργική» στους κανόνες του διεθνούς δικαίου, δεν επιτρέπει την τροποποίηση της Συνθήκης του Montreux και συνεχίζει να κρατά τις υπερεξουσίες της στη Θάλασσα του Μαρμαρά.
Ωστόσο, ο Τούρκος πρόεδρος έχει άλλα σχέδια. Σκοπεύει να δημιουργήσει μία τεχνητή διώρυγα μεταξύ του Ευξείνου Πόντου και του Αιγαίου, καταστρέφοντας, αφενός, τη βιοποικιλότητα στην περιοχή με την μετατροπή της Κωνσταντινούπολης σε νησί, καταφέρνοντας, αφετέρου, να παρακάμψει τη δίοδο των στενώνμ καθώς η νέα διώρυγα δεν θα εμπίπτει σε κάποιο διεθνές καθεστώς και θα είναι δυνατό να την εκμεταλλεύεται η Τουρκία σε απόλυτο βαθμό οικονομικά και στρατηγικά.
Αν τελικά πραγματοποιηθεί το παραπάνω σχέδιο, θα ανατραπούν όλες οι ισορροπίες στην περιοχή. Διακόπτεται εντελώς το δικαίωμα ελεύθερης διέλευσης, διαταράσσονται τα εμπορικά συμφέροντα μεγάλων ναυτιλιακών ευρωπαϊκών δυνάμεων και προκαλείται σύγκρουση και πάλι ρωσικών και αμερικανικών συμφερόντων (με την παραμονή αμερικανικών πλοίων στη Μαύρη Θάλασσα). Με λίγα λόγια, αυτή η πιθανή έκβαση δεν ευνοεί, φαινομενικά, απολύτως κανέναν πέραν της Τουρκίας. Συμπεριφέρεται και πάλι σαν το «πεντάχρονο» της διεθνούς κοινότητας που τα θέλει όλα και τα θέλει τώρα. Δεν έχει συνειδητοποιήσει, όμως, πως η κατασκευή της τεχνητής διώρυγας, πέρα από το γεγονός ότι θα την πνίξει στα χρέη και στην οικονομική δυσχέρεια, θα την τοποθετήσει απέναντι και σε αυτές τις φωνές που την υποστήριζαν και ήταν παραδοσιακοί σύμμαχοί της. Οι ναύαρχοι στην επιστολή τους τονίζουν τον ρόλο της οικονομικής κρίσης που βιώνει η Τουρκία και την συσχετίζουν με τις συνέπειες της αποχώρησης από τη Συνθήκη του Montreux.
Είναι άλλο ένα στημένο σχέδιο η επιστολή για να ορθοποδήσει ο Erdoğan;
Η αντίδραση του Erdoğan στην επιστολή των ναυάρχων ήταν ακραία αναμενόμενη. Έγινε και πάλι λόγος για απόπειρα πραξικοπήματος κι ακολούθησε δήλωση για ανάγκη εκκαθάρισης για να μην πάρει την εξουσία στα χέρια του ο στρατός. Επανήλθαν μνήμες του φαινομενικού πραξικοπήματος του 2016, το οποίο πέτυχε τον σκοπό του κι έδωσε ώθηση και την επιθυμητή υποστήριξη στον Tayyip Erdoğan. Γιατί να μην είναι και αυτή η επιστολή απλώς άλλο ένα επεισόδιο σε επανάληψη για να πάρει ο Erdoğan πίσω τη λαϊκή υποστήριξη που έχει χάσει και να κερδίσει και πάλι την εμπιστοσύνη των Τούρκων πολιτών;
Στην γείτονα χώρα η κυβέρνηση συνεχώς διακυρρήτει ότι προσπαθούν να την ανατρέψουν και κάθε φορά παίζεται η ίδια κακή θεατρική παράσταση. Από τη μία πλευρά, η κυβέρνηση που «προστατεύει» τον λαό δέχεται επίθεση, από την άλλη βρίσκονται οι συνωμότες που αμαυρώνουν τη δημοκρατία. Στη συνέχεια, ακολουθούν οι συλλήψεις. Έχουν γίνει ήδη 10 συλλήψεις, ανάμεσα στις οποίες κι αυτή του Cem Gürdeniz. Το παρασκήνιο της σχέσης των δύο ανδρών δεν είναι γνωστό αλλά ο πατέρας της «Γαλάζιας Πατρίδας» ήταν υποστηρικτής του Tούρκου Πρωθυπουργού – κι αυτό ακριβώς κινεί τις υποψίες.
Ακόμα κι αν δεν ήταν στημένη η έκδοση αυτής της επιστολής για να πυροδοτηθούν τα γεγονότα που επακολούθησαν, τελικά η «απόπειρα πραξικοπήματος» ήταν δώρο εξ’ ουρανού για τον Erdoğan. Παρουσιάζεται για άλλη μια φορά το θύμα της υπόθεσης, ανακτά λίγη από τη χαμένη του δημοτικότητα, επιμένει περισσότερο από πριν ότι η κατασκευή της διώρυγας είναι ιδανική κίνηση και αφήνει αιχμές αμφισβήτησης διεθνών συνθηκών, υπονοώντας τη Συνθήκη της Λωζάνης, αν αυτό είναι αναγκαίο για να βρεθεί η Τουρκία σε προνομιακή θέση.
Το αξιοπερίεργο, τελικά, είναι ότι η Τουρκία γενικά κάνει πολύ προσεκτικές και στοχευμένες κινήσεις εξωτερικής πολιτικής για να κερδίζει έδαφος (με εξαίρεση την περίφημη διακήρυξη casus belli προς τη χώρα μας, η οποία δεν ερείδεται στο διεθνές δίκαιο), αλλά αυτή τη φορά διακινδυνεύει δικά της κεκτημένα όπως οι ρωσο-τουρκικοί της δεσμοί, για να πλήξει ευρωπαϊκά συμφέροντα (πρωτίστως τα γαλλικά) και να ικανοποιήσει δικά της καπρίτσια. Ακόμα κι αν εξέλειπαν οι εξωτερικές αντιδράσεις, ο Τούρκος πρόεδρος πρέπει να πατάξει τις εσωτερικές φωνές που αντιτίθενται στις επιθυμίες του και μιλάνε για διαχωρισμό της Ευρωπαϊκής Τουρκίας από την Ασιατική, αν θέλει να περάσει το δικό του. Η Τουρκία, πλέον, πλέει σε επικίνδυνα νερά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Turkey detains retired admirals for open letter criticizing canal project, Politico, διαθέσιμο εδώ
- Γιατί οι 103 Τούρκοι ναύαρχοι ανησύχησαν για τη συνθήκη του Μοντρέ – Τι δείχνει η αντίδρασή τους, Huffpost, διαθέσιμο εδώ
- Τουρκία: «Πολιτικό πραξικόπημα» βλέπει στην επιστολή των απόστρατων ναυάρχων ο Ερντογάν, Naftemporiki.gr, διαθέσιμο εδώ
