Της Μαρίας Τασάκου,
Το αρχιπέλαγος Svalbard βρίσκεται στον Αρκτικό Ωκεανό, στη μέση περίπου μεταξύ Νορβηγίας και Αρκτικής και ανήκει στην επικράτεια της πρώτης. Από τα 9 κύρια νησιά του Svalbard, μόνο τα τρία κατοικούνται, με το μεγαλύτερο οικισμό να βρίσκεται στην πρωτεύουσα του νησιού Σπιτσβέργη (Spitsbergen), το Λόνγκγιαρμπιεν, με περίπου 2.100 κατοίκους. Εκτός από την άγρια ομορφιά και το πανέμορφο θέαμα που δημιουργεί το Βόρειο Σέλας, η Σπιτσβέργη είναι γνωστή ως το «νησί που απαγορεύεται να πεθάνεις». Αυτό εξηγείται, λόγω της μεγάλης ιδιαιτερότητάς του.
Αρχικά, πρόκειται για έναν από τους βορειότερους οικισμούς του κόσμου, με μέση θερμοκρασία τους -17 βαθμούς και υψηλότερη θερμοκρασία, τα τελευταία 30 χρόνια, τους 6 βαθμούς Κελσίου. Στις κορυφές των βουνών του νησιού ζουν απομονωμένοι από το ντόπιο πληθυσμό μετεωρολόγοι, οι οποίοι προβλέπουν τον καιρό για τον υπόλοιπο πλανήτη. Για τους κατοίκους του νησιού, η έννοια των εποχών δεν είναι ίδια με αυτήν που γνωρίζουμε εμείς. Ο χρόνος χωρίζεται σε 3 ζώνες: στο φως, στο σκοτάδι και στην «εποχή των snowmobiles». H τρίτη πρόκειται για την εποχή ανάμεσα στο φως και το σκοτάδι, όταν όλα είναι παγωμένα και οι άνθρωποι για να μετακινηθούν, χρησιμοποιούν τα συγκεκριμένα μέσα μεταφοράς. Η γη είναι ιδιαίτερη αφιλόξενη, καθώς, λόγω της θερμοκρασίας, δεν είναι δυνατόν να υπάρξουν καλλιέργειες. Αυτός είναι και ο λόγος που όπως αναφέρθηκε και παραπάνω «απαγορεύεται να πεθάνεις». Οι ντόπιοι δε μπορούν να σκάψουν το έδαφος για να θάψουν τους νεκρούς τους, με αποτέλεσμα όταν κάποιος πεθάνει, η σορός να μη μένει στο νησί.
Επιπλέον, το 1950 ερευνητές ανακάλυψαν ότι τα πτώματα δεν αποσυντίθεται εξαιτίας του μόνιμα παγωμένου εδάφους (permafrost), με απότοκο ασθένειες που έχουν εξαφανιστεί από τον υπόλοιπο πλανήτη να υπάρχουν ακόμα πάνω σε πτώματα στα νησιά του Svalbard. Συγκεκριμένα, το 1917 πέθαναν στο νησί 18 άνθρωποι από την πανδημία της ισπανικής γρίπης και 83 χρόνια αργότερα οι επιστήμονες ανακάλυψαν ζωντανά δείγματα του ιού πάνω στα πτώματά τους. Το γεγονός αυτό είναι από τη μία εξαιρετικά χρήσιμο ερευνητικά, καθώς οι επιστήμονες ακόμα δε μπορούν να καταλάβουν πως η ισπανική γρίπη αφάνισε το 5% του παγκόσμιου πληθυσμού, και ίσως αποβεί χρήσιμο για την αντιμετώπιση μελλοντικών πανδημιών. Από την άλλη, είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τους κατοίκους, οι οποίοι ζούσαν στο χωριό εδώ και δεκαετίες μαζί με το θανατηφόρο ιό χωρίς να έχουν την παραμικρή επίγνωση του κινδύνου. Από τα παραπάνω είναι ευκόλως εννοούμενο πως, όταν ένας κάτοικος του νησιού είναι βαριά άρρωστος, μεταφέρεται μέχρι το Όσλο ή εναλλακτικά μπορεί να επιλέξει τη διαδικασία της αποτέφρωσης, αν και κάτι τέτοιο συμβαίνει εξαιρετικά σπάνια. Επιπροσθέτως, οι έγκυες γυναίκες δε μπορούν να γεννήσουν στο νησί, αφού δεν υπάρχει μαιευτήριο και, έτσι, αναγκάζονται να ταξιδέψουν σε άλλη πόλη της Νορβηγίας, λίγες εβδομάδες πριν τον τοκετό.
Μία ακόμα ιδιαιτερότητα του νησιού που δεν προκαλεί βέβαια έκπληξη είναι ότι οι κάτοικοι έρχονται συχνά αντιμέτωποι με πολικές αρκούδες, παρά τις ενέργειες που έχει πάρει το κράτος, ώστε να τις απομακρύνει από τον οικισμό. Ακόμα και οι τουρίστες είναι απαραίτητο, για λόγους ασφαλείας, να κυκλοφορούν με όπλα και φωτοβολίδες για την όποια περίπτωση επικείμενης επίθεσης από αρκούδες.
Η περιβαλλοντική σημασία του νησιού είναι τεράστια, βέβαια, και για έναν ακόμα λόγο, καθώς εκεί βρίσκεται μία από τις σημαντικότερες τράπεζες σπόρων, η “Svalbard Global Seed Vault”, που θα μπορούσε μετά από μια παγκόσμια καταστροφή να σώσει τη βιοποικιλότητα του πλανήτη. Ειδικότερα, στην Τράπεζα αποθηκεύονται δείγματα από εκατομμύρια σπόρους σε ειδικά διαμορφωμένα δοχεία. Μέχρι στιγμής έχουν αποθηκευτεί στο θόλο 1.081.026 δείγματα σπόρων από 66 διαφορετικές χώρες, ενώ χωράει ακόμα πολλά παραπάνω. Η τράπεζα βρίσκεται κάτω από το έδαφος σε μία κατάσταση που όπως προαναφέρθηκε ονομάζεται permafrost.
O λόγος που η τράπεζα σπόρων του Svalbard θεωρείται από τις σημαντικότερες του κόσμου είναι, διότι σε περίπτωση που το σύστημα ψύξης του αποθηκευτικού χώρου πάθει την οποιαδήποτε βλάβη, δε θα διακινδυνέψει η ασφάλεια των σπόρων, λόγω της ήδη χαμηλής θερμοκρασίας που έχει το μέρος. Παρόλο που το νησί έχει επηρεαστεί σε σημαντικό βαθμό από την κλιματική αλλαγή, γεγονός που προκαλεί έντονο φόβο στους κατοίκους, παραμένει μία από τις πιο παγωμένες τοποθεσίες του πλανήτη. Ταυτόχρονα, η Νορβηγία βρίσκεται διαρκώς σε ετοιμότητα και λαμβάνει συνέχεια νέα μέτρα, ώστε να διαφυλάξει την ασφάλεια του θόλου και των σπόρων από την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η εικόνα της εισόδου του Seed Vault έχει κάνει το γύρω του διαδικτύου, καθώς πρόκειται για μια ιδιαίτερα εντυπωσιακή κατασκευή. Τη δημιούργησε ο Νορβηγός καλλιτέχνης Dyveke Sanne και πρόκειται για μια μπλεγμένη φωτισμένη κλωστή, η οποία συμβολίζει ότι τα πάντα μας επηρεάζουν, για αυτό και στα αγγλικά ονομάζεται “Perpetual Repercussion” (διαρκής επίπτωση).
Με τη βιοποικιλότητα των αναπτυσσόμενων χωρών να μειώνεται καθημερινά σε σημαντικό ποσοστό, η τράπεζα, αλλά και το νησί του Spitsbergen, αποτελούν μια «δικλείδα ασφαλείας» για την ανθρωπότητα. Ένα μέρος απομακρυσμένο από τον υπόλοιπο κόσμο, εχθρικό ίσως για τη διαβίωση -ακόμα και για το θάνατο-, αλλά συνάμα ικανό να «στεγάσει» κάτω από το μόνιμο πάγο τόσο αυτά που ο άνθρωπος θέλει όσο τίποτα να αφήσει πίσω, όσο και αυτά που επιθυμεί να διατηρήσει για πάντα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Perpetual Repercussion, by Dyveke Sanne, Northeurart, διαθέσιμο εδώ
- Svalbard Global Seed Vault, Croptrust, διαθέσιμο εδώ
- Svalbard Global Seed Vault, Official Website, διαθέσιμο εδώ
- Ένας Έλληνας με τα δύο παιδιά του ταξίδεψαν στο νησί που δεν επιτρέπεται να πεθάνεις, Lifo, διαθέσιμο εδώ
