Του Νίκου Μελιτσιώτη,
Ο ευγενέστερος σκοπός των συνεδρίων, πέραν από την ανάδειξη και την αναγνώριση παλαιών και νέων μελετητών και επιστημόνων, είναι η διάσωση και η μεταλαμπάδευση της ιστορίας στο κοινό και τους αναγνώστες, με τρόπο επιστημονικό και συνάμα προσιτό. Τον σκοπό αυτό επιτελεί στο ακέραιο ο παρών τόμος, πνευματικό τέκνο του συνεδρίου με τίτλο «Η Δυτική Μακεδονία στη δεκαετία 1940-1950». Το συνέδριο διοργανώθηκε από το Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Επιστήμες της αγωγής: θεωρητικές, ερευνητικές και διδακτικές προσεγγίσεις στην ιστορία και στην τοπική ιστορία», του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης, του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας. Συνεργάτες και πολύτιμοι αρωγοί στην οργάνωση του συνεδρίου στάθηκαν η Ελληνική Εταιρεία Ιστορικών Εκπαίδευσης, η Περιφερειακή Ενότητα Φλώρινας και ο Δήμος Φλώρινας. Στην προετοιμασία και την οργάνωση της έκδοσης αυτής, η οποία πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη το 2019, από τις εκδόσεις Επίκεντρο, συνέβαλαν η Ειρήνη Κουρεμένου, ο Ηλίας Γρούιος και η Αλκμήνη Γώγου.
Ο συλλογικός αυτός τόμος εμπεριέχει 30 από τις συνολικά 55 εισηγήσεις, που παρουσιάστηκαν στη Φλώρινα, στις 13 και 14 Οκτωβρίου 2017. Η ενδελεχής επιμέλεια της Σοφίας Ηλιάδου-Τάχου, του Αντρέα Π. Ανδρέου, του Κώστα Κασβίκη και του Ιωάννη Μπέτσα προσφέρει στον φιλίστορα ενδιαφερόμενο ένα απάνθισμα μελετών γύρω από τις ταραγμένες περιόδους της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου. Το σύνολο των εισηγήσεων απαρτίζεται από δύο εισαγωγικές μελέτες, οι οποίες αποτέλεσαν τις κεντρικές ομιλίες κατά τη διεξαγωγή του συνεδρίου και είκοσι οκτώ ακόμη εισηγήσεις, οι οποίες κατανέμονται, με βάση το θέμα, που πραγματεύονται, στις ενότητες «Κατοχή και Αντίσταση», «Εμφύλιος», «Κράτος και κοινωνία: Διαχείριση της μνήμης», «Τέχνη, Λογοτεχνία, Μνήμη», «Ταυτότητες και πολιτικές συμπεριφορές», «Εκπαίδευση και Ιδεολογία» και «Ιστορική Εκπαίδευση και Τραύμα».
Η πρώτη εισαγωγική μελέτη, με τίτλο «Μετασχηματισμός των ταυτοτήτων των σλαβόφωνων της Δυτικής Μακεδονίας (1941-44): ο ρόλος των τοπικών ελίτ και η δυναμική της συγκυρίας», εκπονημένη από τη Σοφία Ηλιάδου-Τάχου και τον Αντρέα Π. Ανδρέου, πραγματεύεται το ευαίσθητο και ακανθώδες θέμα της ταυτότητας των σλαβόφωνων, παρουσιάζοντας την εξέλιξή τους στον διάβα της ιστορίας και τον διαχωρισμό τους σε επιμέρους ομάδες, εστιάζοντας με λεπτομέρεια στην περίοδο της γερμανικής Κατοχής. Την εισαγωγή συμπληρώνει η δεύτερη μελέτη του Γιώργου Κόκκινου, η οποία, με τίτλο «Προσωπεία της ευγονικής στην Ελλάδα: εμφύλιες διαμάχες, αντικομμουνισμός, ελληνοχριστιανισμός», ακολουθεί την πορεία των ιδεών που σχετίζονται με την ευγονική στον χρόνο, εξετάζοντας την επιβίωσή τους στον χρόνο, τον τρόπο που αυτές επηρέασαν τη βία που ασκήθηκε ενάντια στους ιδεολογικούς αντιπάλους του κράτους και πώς οι ιδέες αυτές επιβίωσαν μετά τη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Η πρώτη θεματική εξετάζει, με επτά μελέτες, τα γεγονότα που έλαβαν χώρα στη διάρκεια της Κατοχής και της Αντίστασης, παρουσιάζοντας με ακρίβεια την παρουσία και τις ενέργειες των στρατευμάτων Κατοχής στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και σκιαγραφώντας τις πράξεις αντίστασης του ΕΛΑΣ και την αλληλεπίδραση του τελευταίου με τον πληθυσμό των περιοχών αυτών. Η αντιστασιακή δράση του ΕΛΑΣ αποτυπώνεται γλαφυρά στο πόνημα της Αντωνίας Χαρίση, με τίτλο «Η πολεμική δραστηριότητα του 16ου Συντάγματος ΕΛΑΣ Βερμίου στη Δυτ. Μακεδονία: η συμβολή του Κων/νου Κολλίντζα (Κολοκοτρώνης)».
Ακολουθεί η θεματική ενότητα του Εμφυλίου, η οποία, με επτά μελέτες, ακολουθεί τις κινήσεις των αντίπαλων δυνάμεων στα προαναφερθέντα γεωγραφικά πλαίσια, αναδεικνύει το πολιτικό κόστος του Εμφυλίου και εντοπίζει την πορεία των παιδιών της εποχής, τόσο μέσα στα σύνορα της Ελλάδας όσο και εκτός αυτών. Η τελευταία θεματική εξετάζεται ενδελεχώς τόσο από τον Γιάννη Μπέτσα, τη Σοφία Ηλιάδου-Τάχου και τον Αντρέα Π. Ανδρέου. στην εργασία τους με τίτλο «Τα παιδιά της δυτικής Μακεδονίας στη δίνη του εμφυλίου πολέμου: Απόπειρα ιχνηλασίας», όσο και από τον Γεώργιο Στ. Παλαιόπουλο στην εργασία του με τίτλο «Διασπορά και εγκατάσταση Ελληνόπουλων της Δυτ. Μακεδονίας στο έδαφος των Λαϊκών Δημοκρατιών κατά την περίοδο του ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου. Μία προσέγγιση υπό το φως ανέκδοτου υλικού».
Οι επόμενες δύο ενότητες πραγματεύονται το μείζον για τη διατήρηση της ιστορίας στον χρόνο ζήτημα της μνήμης. Η τρίτη ενότητα αναλύει, με τέσσερις εργασίες, τη μνήμη μέσα από το πρίσμα του κράτους και της κοινωνίας, με τον Πέτρο Σκυθιώτη, μεταξύ άλλων μελετητών, να αντιπαραβάλλει με αντικειμενικότητα γεγονότα των δύο πλευρών στην εισήγησή του, «Μνήμη και ιδεολογία στην ιστορική αφήγηση: αντιμαχόμενες μαρτυρίες δρώντων στη Δυτική Μακεδονία για τη δεκαετία του 1940». Η τέταρτη ενότητα, μέσα από τον ίδιο αριθμό εργασιών, μελετά την μνήμη μέσα από την διάσωση της ιστορίας της περιόδου στην Τέχνη και τη Λογοτεχνία. Ξεχωρίζει η πρωτότυπη και εμπεριστατωμένη εργασία του Κώστα Κασβίκη, με τίτλο «Οι «Διάσημοι» και οι «Μαχητές» της πλατείας Γ. Μόδη: προσωποκεντρικές προβολές και ιδεολογικές προσλήψεις της τοπικής ιστορίας στο μνημονικό τοπίο της Φλώρινας».
Η πέμπτη θεματική ενότητα φιλοξενεί την εργασία του Ραϋμόνδου Αλβανού η οποία, με τίτλο «Τα Γιαννοχώρια του Γράμμου. Δημογραφικές εξελίξεις, πολιτικές συμπεριφορές και εθνικές ταυτότητες κατά τον 20ό αι.», περιγράφει τις ενέργειες των κατοίκων σε πολιτικό και εθνοτικό επίπεδο, καθώς και τον αντίκτυπο που αυτές είχαν στους ίδιους.
Η έκτη ενότητα, με τρεις εργασίες, επιχειρεί με σαφήνεια να δώσει την εικόνα της εκπαίδευσης ορισμένων πληθυσμιακών ομάδων, καθώς και των δυσκολιών, που ανέκυπταν, στα ταραγμένα χρόνια της Κατοχής και του Εμφυλίου. Για την εκπαίδευση την περίοδο του Εμφυλίου, σημαντικά στοιχεία παρέχει η εισήγηση της κ. Ειρήνης Κουρεμένου, με τίτλο «Φιλοεαμικοί και εθνικόφρονες εκπαιδευτικοί κ’ το Συνέδριο της Τριανταφυλλιάς: Μια κριτική ανάλυση λόγου». Τέλος, η έβδομη ενότητα ερευνά, με δύο εργασίες, τον τρόπο διαχείρισης των τραυμάτων που άφησε πίσω της η περίοδος 1940-1950 και πώς αυτά είναι δυνατό να διδαχθούν στα σχολεία. Μια από τις δύο εργασίες, με εισηγήτριες την Ασημίνα Ανδρίκου και την Χάρις Νικολαΐδου, έχει τίτλο «Η γυναίκα στον Εμφύλιο: Μια διδακτική πρόταση για τη γυναικεία παρουσία στον Δημοκρατικό Στρατό Ελλάδας μέσω της τεχνικής CineScience και της μελέτης πεδίου». Σε αυτή οι δύο εισηγήτριες, συνδυάζουν τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής και την επιτόπια έρευνα και παρατήρηση, μεταφέροντας, με συναρπαστικό και συνάμα σεβάσμιο τρόπο, τα παιδιά στις περιοχές όπου έδρασαν οι γυναίκες στη διάρκεια του Εμφυλίου.
Το συλλογικό αυτό έργο πραγματεύεται, με άξονα τον σεβασμό στην ιστορική αλήθεια, μια περίοδο νωπή στη μνήμη των Ελλήνων και όχι μόνο. Συνθέτει ένα τρισδιάστατο ιστορικό ψηφιδωτό, που η κάθε πλευρά του είναι σμιλευμένη με πλούσιο, αλλά κατανοητό λεξιλόγιο και επιστημονικό ύφος, το οποίο σαγηνεύει και έλκει τον αναγνώστη να τις εξερευνήσει, ενώ η αντικειμενικότητα, αρετή απαραίτητη για έναν ιστορικό, περιβάλλει στοργικά το έργο.
