Της Κωνσταντίνας Κούγια,
Ο σύγχρονος Έλληνας στοχαστής και φιλόσοφος Κώστας Αξελός είχε αναφέρει πως: «Ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου βρίσκεται μέσα του. Διότι ο άνθρωπος, ακόμα και όταν θέλει να ελέγχει το «παν», δεν κατορθώνει να αυτοελέγχεται. Αυτό που ξεφεύγει από την εξουσία των ανθρώπων, είναι πολύ πιο δυνατό από αυτό που μπορεί να εξουσιάζουν». Ίσως, πίσω από αυτή τη φράση να κρύβεται όλη η αλήθεια της ανθρώπινης φύσης, ίσως αυτή η φράση να αποτελεί τη λεπτή, κόκκινη γραμμή μεταξύ λογικής και αυτοκαταστροφής. Η αυτοκαταστροφικότητα εμπεριέχεται στην ανθρώπινη φύση επισκιάζοντας τις ψυχικές δυνάμεις που ενισχύουν τη ζωή και προβάλλεται ως τάση, ορμή ακόμα και διάθεση που μπορεί να πυροδοτηθεί κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες.
Η αυτοκαταστροφικότητα έχει χαρακτηριστεί από πολλούς ως κοινωνικό φαινόμενο με τα χαρακτηριστικά και τις συνέπειές της να αποτελούν σημεία των καιρών. Σύμφωνα, όμως, με επιστημονικές μελέτες, η αυτοκαταστροφική συμπεριφορά αποτελεί ένα πολύπλοκο, πολύπλευρο και δυσεπίλυτο κοινωνικο-ψυχο-βιολογικό φαινόμενο. Στις μέρες μας, δυστυχώς, τόσο στην πολιτική όσο και στην κοινωνική μας ζωή, έχουμε γνωρίσει ή και συναναστραφεί με ανθρώπους που, με βάση τη στάση τους και τη γενικότερη συμπεριφορά τους, έχουν αποδειχτεί υποκριτές, ψεύτες, συμφεροντολόγοι, ύπουλοι, ακόμα και επιθετικοί. Ανάμεσά μας, όμως, βρίσκονται κι εκείνοι που στρέφουν τη σκληρότητά τους ενάντια στον ίδιο τους τον εαυτό. Είναι εκείνοι που, συνήθως ασυνείδητα, «κουβαλούν» το επίθετο της αυτοκαταστροφικής προσωπικότητας.
Η συμπεριφορά τους περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα στάσεων και ενεργειών, μέσω των οποίων, τα άτομα καταστρέφουν τον εαυτό τους και κατ’ επέκταση τη ζωή τους, προκαλώντας σωματική βλάβη ή επιφέροντας μέχρι και τον θάνατο. Σύμφωνα με τους ειδικούς, τα άτομα που εκδηλώνουν αυτή τη συμπεριφορά ξεκινούν με αυτοκαταστροφικό ιδεασμό, ρισκάροντας την υγεία και την ασφάλειά τους, με ήπιες συνήθως επιλογές, όπως το κάπνισμα, την υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ, την κακή διατροφή, τα ναρκωτικά και τον αυτοτραυματισμό και επεκτείνονται στην απόπειρα αυτοκαταστροφής σε συναισθηματικό επίπεδο, μέσω της επιλογής καταστροφικών σχέσεων στην καθημερινότητά τους, αναγκάζοντας έτσι τον εαυτό τους να βασανίζεται από συνεχή συναισθήματα μειονεξίας και ανασφάλειας και, συνήθως, εξαιτίας των προαναφερθέντων, καταλήγουν στα «χαρακώματα» και την αυτοκτονία.
Σύμφωνα με έρευνες, έχει επισημανθεί ότι η τάση αυτοκαταστροφικότητας του ατόμου προβάλλεται και ερμηνεύεται πιο εύκολα από τους ειδικούς στο επίπεδο των σχέσεων που δημιουργεί. Κύριο χαρακτηριστικό των σχέσεων αυτών δεν είναι η διάρκειά τους, αλλά η πρόωρη διάλυσή τους λόγω της απομάκρυνσης των ατόμων αυτών, ακόμα και από εκείνα τα άτομα που ενδεχομένως να τους ενδιέφεραν, μιας και νιώθουν ότι δεν μπορούν να τους προσφέρουν την ευτυχία που συνέχεια θα αναζητούν. Εμμένουν, άρα, στο ανικανοποίητο των δικών τους συναισθημάτων, που δεν είναι άλλο από την προβολή της συναισθηματικής τους ανωριμότητας. Η απάρνηση, λοιπόν, των υπόλοιπων ανθρώπων γίνεται ασυνείδητα και αποτελεί την αυτοτιμωρία τους.
Τα αίτια των αυτοκαταστροφικών τάσεων ποικίλλουν μεταξύ των ανθρώπων και αποτελούν ένα φαινόμενο που απασχολεί τον κλάδο της ψυχολογίας από την αρχή της ιστορίας της ως επιστήμης. Ο τύπος της προσωπικότητας αλλά και η ψυχική διαταραχή, η οποία συνήθως συνυπάρχει, αποτελούν τις βάσεις των στάσεων αυτών. Τόσο το οικογενειακό όσο και το άμεσο κοινωνικό περιβάλλον του ατόμου, μέσα στο οποίο έχουν ενδεχομένως προηγηθεί συμπεριφορές ψυχρότητας, σκληρότητας, κακής επικοινωνίας ακόμα και απόρριψης του ατόμου, ειδικά κατά την περίοδο της παιδικής και της πρώιμης εφηβικής ηλικίας, αποτελούν ένα από τα σημαντικότερα αίτια παρουσίας αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς στην ενήλικη ζωή του. Είναι εκείνες οι παιδικές «εμπειρίες», οι οποίες προβάλλονται μετά την ενηλικίωση και φυσικά προστίθενται οι γενετικοί παράγοντες, η «κληρονομιά» των γονιδίων, δηλαδή, του κάθε ανθρώπου, η οποία είναι μοναδική.
Η επιστημονική κοινότητα αναφέρει ότι δεν μπορούν να συναχθούν κοινοί κανόνες και πορίσματα για την αντιμετώπιση της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς του ατόμου, για δύο κυρίως λόγους. Ο πρώτος αφορά την μοναδικότητα του καθενός και τις λεπτομέρειες της κάθε περίπτωσης, που είναι πάντα ξεχωριστές και ο δεύτερος είναι ότι σε πολλές περιπτώσεις, ιδίως στις μέρες μας, η αυτοκαταστροφικότητα είναι καλά «κρυμμένη» πίσω από ευπρεπείς συμπεριφορές και από το κοινωνικό status, το οποίο ασυνείδητα προβάλλουν τα άτομα θέλοντας, με αυτό τον τρόπο, να υποκρύψουν τα θέματα της χαμηλής τους αυτοεκτίμησης και, ίσως, των ενοχών τους. Η πραγματικότητα, όμως, και η αλήθεια τους διαφέρει από την προβολή τους και υποβόσκει δημιουργώντας συνεχώς ανοιχτά θέματα. Με άλλα λόγια, η τάση προς την αυτοκαταστροφή δεν είναι πάντα εύκολα αντιληπτή, μιας και ο καθένας που ταλαιπωρείται από αυτή την συμπεριφορά καταφέρνει να την «κρύβει» αρκετά καλά και όπως λένε οι επιστήμονες, πολλές φορές, το άτομο καταφέρνει να «καλύπτει» την αυτοκαταστροφική του συμπεριφορά ακόμα και από τον συνειδητό του εαυτό.
Σε ένα ευρύτερο φάσμα, όμως, οι επιστήμονες συγκαταλέγουν ως ενδείξεις αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς την ανισορροπία συμπεριφορών και πράξεων, όπως τη συνεχή αρνητική αυτοκριτική κόντρα στην υπεραισιοδοξία της επόμενης μέρας, τις καταχρήσεις, την εξάρτηση από μη υγιείς σχέσεις που τις διατηρούν εις το όνομα της φιλίας, της συμβίωσης ή και του γάμου, την αναζήτηση της απομόνωσής σε αντίθεση με την υπερβολή των κοινωνικών συναναστροφών της προηγούμενης μέρας, την εργασιομανία που συνεπάγεται την υπερκόπωση στην ανάγκη τους να κατευνάσουν τις αρνητικές τους σκέψεις, τις καταθλιπτικές τους τάσεις, τις υπερβολικές ενοχές τους και τον καταπιεσμένο τους θυμό. Πρόκειται, λοιπόν, για συμπεριφορές που είτε βραχυπρόθεσμα είτε μακροπρόθεσμα, βλάπτουν τον ίδιο τον άνθρωπο που τις εκτελεί, αφού θέτουν σε κίνδυνο τόσο τη σωματική όσο και τη ψυχική του υγεία.
Ψυχολόγοι, ψυχίατροι και ψυχαναλυτές ερμηνεύουν το φαινόμενο της αυτοκαταστροφικής συμπεριφοράς ως φαύλο κύκλο που για να σπάσει, πρέπει να ανακαλυφθεί ο βαθύτερος και μοναδικός για τον καθένα λόγος. Στις μέρες μας, οι αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις και τείνουν να ερμηνεύονται ως ένα καθαρά κοινωνικό φαινόμενο, που οξύνεται λόγω της οικονομικής κρίσης και των πρωτόγνωρων συνθηκών διαβίωσης της καθημερινότητάς μας, λόγω της πανδημίας και του εγκλεισμού, όμως, η αλήθεια είναι ότι η αυτοκαταστροφικότητα αποτελεί ένα από τα πλέον πολύπλοκα φαινόμενα της ανθρώπινης υπόστασης με ψυχιατρικές, ψυχολογικές και φιλοσοφικές διαστάσεις και το πιο σημαντικό, έγκειται στην βοήθεια των ατόμων αυτών και στην εξάλειψη της αυτοκαταστροφικής τους συμπεριφοράς, αλλάζοντας τον τρόπο σκέψης τους και προβάλλοντας ως προσπάθεια της πορείας τους την ικανοποίησή τους από την καθημερινότητά τους, την εμβάθυνση στα αληθινά και όχι στα πλασματικά νοήματα της ζωής τους, στην επιτυχία τους και στην ευτυχία τους.
«Εύκολα συγχωρούμε ένα παιδί που φοβάται το σκοτάδι. Το πραγματικά θλιβερό είναι οι άνθρωποι που φοβούνται το φως»
-Robin Sharma, Ο μοναχός που πούλησε τη Ferrari του
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Oι 8 συνήθειες των αυτοκαταστροφικών ατόμων, bovary.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτοκαταστροφική συμπεριφορά: Γιατί και πώς σαμποτάρουμε τον εαυτό μας, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- ΑΥΤΟΚΑ/ΦΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ, michalasnikos.gr, διαθέσιμο εδώ
- Αυτοκαταστροφικότητα – Αυτοκτονικότητα – Αυτοτραυματισμό, psychografimata.com, διαθέσιμο εδώ
- Να μην αγνοούμε τις αυτοκαταστροφικές σκέψεις, psychografimata.com, διαθέσιμο εδώ
