Tης Μαρίας Δούνια,
Τα ελληνικά νησιά κάθε χρόνο αποτελούν πόλο έλξης για χιλιάδες τουρίστες, προσφέροντας έναν μοναδικό συνδυασμό τοπίων, γαστρονομίας και αρχιτεκτονικής. Λίγοι είναι, όμως, αυτοί που γνωρίζουν την ύπαρξη ενός διαφορετικού από τα συνηθισμένα παραθαλάσσιου χωριού στη Λέρο των Δωδεκανήσων. Το Λακκί ή, όπως το είχαν ονομάσει οι ιδρυτές του, Πόρτο Λάγο, σύμφωνα με το BBC, είναι η πιο παράξενη ελληνική πόλη. Πρόκειται για ένα από τα λίγα αυθεντικά δείγματα ρασιοναλιστικής αρχιτεκτονικής εκτός Ιταλίας, αποτελώντας ταυτόχρονα έναν συγκλονιστικό προορισμό με μεγάλο αρχιτεκτονικό πλούτο.
Η ιστορία ξεκινάει τον 20ό αιώνα, όταν από το 1912 έως το 1943 τα Δωδεκάνησα βρίσκονταν υπό ιταλική κυριαρχία. Οι Ιταλοί, αναζητώντας το καλύτερο μέρος για τη δημιουργία της αεροναυτικής τους βάσης, καταλήγουν στον κόλπο του Λακκίου, μιας και αποτελούσε το δεύτερο μεγαλύτερο φυσικό λιμάνι στη Μεσόγειο. Ο Μπενίτο Μουσολίνι αντιλαμβάνεται τη στρατηγική θέση που έχει η περιοχή και αποφασίζει να στεγάσει στη Λέρο το αρχηγείο του Βασιλικού Ιταλικού Ναυτικού. Έτσι, το 1923 στέλνει στο νησί τους αρχιτέκτονες Rodolfo Petraco και Armando Bernabiti με στόχο την ίδρυση μίας νέας πρότυπης πόλης, που θα στεγάζει τόσο αξιωματικούς και στρατιώτες όσο και τις οικογένειές τους. Στο Λακκί, λοιπόν, από το 1930 εώς το 1936, στο μικρό ψαροχώρι που υπήρχε στην περιοχή, ανοικοδομείται η πόλη του Πόρτο Λάγο. Το όνομά της προέρχεται από τον Κυβερνήτη των Δωδεκανήσων την περίοδο 1922 έως 1936, Mario Lago.
Η νέα πόλη ήταν δομημένη σύμφωνα με τις αρχές του ρασιοναλισμού και είχε ως στόχο τη μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας και της τάξης. Φαρδιοί και κυρτοί δρόμοι διευκόλυναν τις μετακινήσεις και οδηγούσαν στο εσωτερικό της πόλης, όπου βρισκόταν η οικιστική ζώνη. Τα σπίτια είχαν κυρίως κυλινδρικό ή τετράγωνο σχήμα με μεγάλους κήπους. Κτίρια ιδιαίτερου κάλλους και αρχιτεκτονικής αποτελούσαν η εκκλησία, το θέατρο, το νοσοκομείο, το ξενοδοχείο, ο στρατώνας πυροβολικού καθώς και η κυκλική αγορά με τον πύργο του ρολογιού. Ταυτόχρονα, η στρατιωτική βάση περιελάμβανε πολλές εγκαταστάσεις του ναυτικού. Στο λιμάνι μπορούσαν να αράξουν τέσσερα υποβρύχια, δύο αντιτορπιλικά και δύο μικρές πυραυλάκατοι, ενώ επίσης υπήρχε χώρος προσγείωσης για υδροπλάνα. Κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας, ο κόλπος του Πόρτο Λάγο ήταν οχυρωμένος και υπολογίζεται ότι η φρουρά του νησιού κυμαινόταν περίπου στους 6500 άνδρες.
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και την ενσωμάτωση των Δωδεκανήσων το 1947 στην ηπειρωτική Ελλάδα, μία νέα εποχή ξεκινάει για την περιοχή. Οι Ιταλοί που διέμεναν στο Πόρτο Λάγο αποχωρούν και η πόλη μετονομάζεται σε Λακκί. Τόσο στην ίδια την πόλη όσο και στην ευρύτερη περιοχή, οι πρώην ιταλικές εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται αργότερα για την στέγαση του Κρατικού Θεραπευτηρίου της Λέρου, ενώ αργότερα, κατά την περίοδο της δικτατορίας, δημιουργούνται στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων. Μεγάλο μέρος των ιταλικών κατοικιών ανήκουν πλέον στους κατοίκους του νησιού, ενώ ο Δήμος της Λέρου έχει στην κυριότητα του κάποια από τα δημόσια κτίρια, όπως το κινηματοθέατρο και το ιταλικού στυλ ξενοδοχείο.
Δυστυχώς, όμως, η έλλειψη πόρων και η απουσία κάποιας αρχής για επιτήρηση και συντήρηση των μνημείων οδήγησαν στη διάβρωση και στην υποβάθμιση των περισσότερων από αυτά. Το Υπουργείο Πολιτισμού το 1995 και 1997 έκρινε ως διατηρητέα μόνο τρία κτίρια: το κινηματοθέατρο, το ξενοδοχείο και το συγκρότημα της αγοράς. Παράλληλα, οι παρεμβάσεις των ντόπιων, χωρίς πάλι την επίβλεψη κάποιας ανώτερης αρχής, οδήγησαν στην καταστροφή της ομοιομορφίας. Η απουσία ενδιαφέροντος από την ελληνική πλευρά δημιουργεί απορίες, αφού αντίθετα εξωτερικοί παράγοντες δείχνουν ενθουσιασμένοι για την πλούσια ιστορία του Λακκίου. Ντοκιμαντέρ που έχει γυριστεί για την περιοχή είχε κινήσει έντονα το ενδιαφέρον τόσο διεθνών φεστιβάλ όσο και κάποιων ιταλικών πανεπιστημίων.
Το μόνο σίγουρο, πάντως, είναι ότι, εάν συνεχιστεί η έλλειψη πρωτοβουλίας και οράματος από τις αρμόδιες αρχές, η πιθανότητα ο οικισμός του Λακκίου να ανακηρυχθεί ως μνημείο σε κίνδυνο της UNESCO και κατά συνέπεια να προστατευτεί είναι όλο και μικρότερη! Παρ’ όλα αυτά, όμως, ο τουρισμός και η ορθή αναπαλαίωση του μοναδικού αυτού μνημείου, σε συνδυασμό με σωστή διαχείριση, μπορούν να αναδείξουν τη Λέρο και το Λακκί ως έναν παγκοσμίως γνωστό προορισμό, φημισμένο για την αρχιτεκτονική και την ιστορία του.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- The strange beauty of Greece’s weirdest town, BBC, διαθέσιμο εδώ
- Λακκί Λέρου: Η πιο «παράξενη» ελληνική πόλη σύμφωνα με το BBC, Η Ροδιακή, διαθέσιμο εδώ
- Το Λακκί της Λέρου, ένα μήνυμα από το παρελθόν, Καθημερινή, διαθέσιμο εδώ
