Της Μαρίας Φράγκου,
Λένε πως τίποτα δε μπορεί να σε βλάψει, πέρα από την ίδια σου την υπόσταση. Αν αναλογιστεί κανείς τις συνέπειες των πολέμων ανάμεσα στα κράτη, σίγουρα θα συμφωνήσει με την άποψη αυτή. Ειδικά μετά από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα κράτη που συμμετείχαν σ’ αυτόν, βρέθηκαν αντιμέτωπα με πλήθος υλικών καταστροφών, οικονομικών ελλειμμάτων και κυρίως με αμέτρητες απώλειες ανθρώπινων ζωών. Οι καταστροφές αυτές, σε συνδυασμό με την ανάγκη των κρατών να αποτρέψουν μια ακόμη σύρραξη που ενδεχομένως να αποτελείωνε τις δυνάμεις τους, οδήγησε αρχικά σε μια οικονομική ένωση των κρατών που έμελλε να εξελιχθεί σε έναν ενιαίο χώρο ιδεών, πολιτισμού, εμπορίου και δικαιωμάτων. Την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Αρχικά, η πρώτη προσπάθεια ενοποίησης των ευρωπαϊκών κρατών για την εξασφάλιση ειρήνης, έγινε με την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα, που ιδρύθηκε με τη συνθήκη των Παρισίων στις 18/04/1951 και τέθηκε σε ισχύ στις 23/07/1952. Οι ιδρύτριες χώρες, ήταν μεταξύ άλλων όλως περιέργως οι δύο άσπονδοι εχθροί Δυτική Γερμανία και Γαλλία, αλλά και το Βέλγιο, το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία και η Ιταλία. Βάσει αυτής της συνθήκης, ο άνθρακας και ο χάλυβας, που αποτελούσαν τα βασικά όπλα πολέμου την εποχή εκείνη, θα προστατεύονταν από τα κράτη-μέλη και βέβαια θα αξιοποιούνταν για ειρηνικούς και όχι άλλους πολεμικούς στόχους. Η ΕΚΑΧ θα είχε διάρκεια ζωής 50 ετών, ενώ τα όργανα που δημιουργήθηκαν για τη διαχείριση αυτού του εγχειρήματος, ήταν η «Ανώτατη Αρχή», η κοινοβουλευτική συνέλευση, το Συμβούλιο Υπουργών, το Δικαστήριο και η συμβουλευτική επιτροπή.
Σημαντικό ρόλο στην ιδρυτική διαδικασία, έπαιξε ο Ρομπέρ Σούμαν, τότε υπουργός εξωτερικών της Γαλλίας. Έχοντας στο μυαλό του μια πλήρη στρατηγική ανόρθωσης των Ευρωπαίων κρατών, έθεσε τρεις βασικούς στόχους για το μέλλον της Ευρώπης: τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής ομοσπονδίας, την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων που θα δημιουργούσαν μια de facto αλληλεγγύη, καθώς και την προσπάθεια από κοινού εκμετάλλευσης άνθρακα και χάλυβα, που θα αποτελούσε εφαλτήριο για οικονομική ανόρθωση των χωρών. Άλλωστε, μια ευφυής μέθοδος αξιοποίησης του χάλυβα, θα έδινε ώθηση στη χαλυβουργία, ενώ παράλληλα, η διαχείρισή του από έναν κοινό υπερεθνικό οργανισμό, θα συνέφερε όλα τα κράτη της κοινότητας και θα εμπόδιζε τις εμπορικές διενέξεις μεταξύ των κρατών μελών.
Σαφώς, τα κίνητρα για την ίδρυση της ΕΚΑΧ δεν ήταν μόνο οικονομικά, αλλά και πολιτικά. Σύμφωνα τόσο με τον Αντενάουερ, που διατελούσε ως υπουργός εξωτερικών της ηττημένης Γερμανίας, όσο και με το Γκάσπερι της Ιταλίας, η ΕΚΑΧ ήταν η τέλεια ευκαιρία για οικονομική και πολιτική ενδυνάμωση των χωρών τους σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ταυτόχρονα, η Γαλλία έδειχνε διάθεση συμφιλίωσης ή έστω ανοχής απέναντι στον άσπονδο εχθρό της, αφού με αυτόν τον τρόπο, θα κατορθωνόταν η ασφάλεια και η ελευθερία μέσω ενός κοινού ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Με το πέρασμα των χρόνων, τα κράτη επιδίωξαν μια βαθύτερη οικονομική συνεργασία. Γι’ αυτό, στις 25/03/1957 ιδρύθηκε με τις συνθήκες της Ρώμης, η ΕΟΚ (Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα) και η ΕΚΑΕ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ατομικής Ενέργειας) και τέθηκε σε εφαρμογή την 1η Ιανουαρίου 1958. Έπειτα από λίγα χρόνια, το 1967 οι ήδη υπάρχουσες ευρωπαϊκές δομές, συγχωνεύτηκαν σε μια, μέσω της συνθήκης του 1967 που υπογράφηκε στις Βρυξέλλες. Η ΕΚΑΕ είναι η μοναδική αρχική συνθήκη που παρέμεινε σε ισχύ, μιας και η προαναφερθείσα ΕΟΚ μετατράπηκε σε ΕΚ (Ευρωπαϊκή Κοινότητα). Στη συνέχεια, με τη συνθήκη του 2002, καταργήθηκε και η συνθήκη της ΕΚΑΧ, όπως αναμενόταν. Ο στόχος της ΕΟΚ για μια κοινή αγορά αγαθών, προσώπων, υπηρεσιών και κεφαλαίων, αρχίζει πλέον να υλοποιείται.
Ωστόσο, οι φιλοδοξίες των ευρωπαϊκών κρατών δε σταματούν εδώ. Μια βαθύτερη οικονομική και αυτή τη φορά και νομισματική ένωση βρίσκεται στο προσκήνιο, που ξεκινάει την ενδιαφέρουσα δράση της την 1η Ιουνίου 1988. Πιο συγκεκριμένα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την προεδρία του Jacques Delors, επιδιώκει να προσδιορίσει με σαφήνεια τα στάδια με τα οποία θα επιτευχθεί η ενοποίηση αυτή. Τότε μέλη της ευρωπαϊκής επιτροπής, ήταν οι διοικητές των εθνικών τραπεζών των χωρών, με τον Alexandre Lamfalussy, να είναι γενικός διευθυντής της τράπεζας διεθνών διακανονισμών, το Niels Thygesen, καθηγητή οικονομικών της Δανίας και το Miguel Boyer, πρόεδρο της Banco Exterior de España.
Ύστερα από τη συνεργασία αυτών των τριών, προκύπτει η έκθεση Delors, που καθιστά σαφές πως η ΟΝΕ (Οικονομική και Νομισματική Ένωση) πρέπει να επιτευχθεί σε τρία στάδια: το πρώτο, ξεκινά από την 1η Ιουλίου του 1990, και στοχεύει στη συνεργασία μεταξύ των ευρωπαϊκών τραπεζών, τη στενότερη οικονομική συνεργασία μεταξύ τους, όπως και τη συχνή χρήση του ECU, που αποτέλεσε τον πρόδρομο του ευρώ. Στη συνέχεια, το δεύτερο στάδιο που ξεκίνησε την 1η Ιανουαρίου 1994, επιδίωξε την ίδρυση του ευρωπαϊκού νομισματικού ιδρύματος (ΕΝΙ), ενώ προχώρησε σε απαγόρευση έγκρισης δανείων από τις τράπεζες προς το δημόσιο τομέα. Στη συνέχεια, ευνόησε την ανεξαρτησία των ευρωπαϊκών κεντρικών τραπεζών, τουλάχιστον μέχρι την επίσημη δημιουργία του ευρωπαϊκού συστήματος κεντρικών τραπεζών, ενώ παράλληλα, ξεκίνησε διαδικασίες απαραίτητες για το τρίτο στάδιο.
Ομαλά λοιπόν, φτάνουμε στο τρίτο στάδιο για την ολοκλήρωση της ΟΝΕ, το οποίο πραγματοποιήθηκε την 1η Ιανουαρίου 1999. Χάρη σ’ αυτό, ανάμεσα στα ευρωπαϊκά κράτη που εντάχθηκαν στο πολυπόθητο αυτό εγχείρημα, εφαρμόστηκε ενιαία νομισματική πολιτική, υιοθετήθηκε το ευρώ ως κοινό νόμισμα, τηρήθηκαν κοινές συναλλαγματικές ισοτιμίες, όπως και τέθηκε σε ισχύ το Σύμφωνο σταθερότητας και ανάπτυξης. Αξίζει επίσης να σημειωθεί, πώς για την επιτυχή ολοκλήρωση του δεύτερου και τρίτου σταδίου, ήταν απαραίτητη η αναθεώρηση της συνθήκης της Ρώμης, καθώς πλέον έπρεπε να θεσπιστεί ένα πιο εξελιγμένο νομικό πλαίσιο.
Καταλήγοντας, ύστερα από το σοκ του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, η Ευρώπη αντιλήφθηκε ότι μόνο με ειρήνη, ασφάλεια και συνεργασία θα μπορούσε να αποφευχθεί αποτελεσματικά μια τέτοια θηριωδία. Γι’ αυτό, η ιδέα της ένωσης των ευρωπαϊκών κρατών έμοιαζε γοητευτική, αλλά και δύσκολα υλοποιήσιμη. Έτσι, η προσπάθειά που άρχισε με τη δημιουργία της ΕΚΑΧ, της ΕΟΚ και της ΟΝΕ, ολοκληρώνεται με τη σημερινή μορφή της ΕΕ, που πλέον έχει αυξήσει τις αρμοδιότητές της και σε πολιτικό, υγειονομικό, πολιτιστικό επίπεδο, αλλά και σε επίπεδο εμπορίου. Είναι λοιπόν η ζωντανή απόδειξη, πως με τη διακρατική συνεργασία και συνεννόηση, οι λαοί μπορούν να απολαμβάνουν μια ζωή με γνώμονα την ασφάλεια, την εξέλιξη και την ευημερία, αφήνοντας πίσω τις διχόνοιες που μόνο κακό επιφέρουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από την ιστοσελίδα της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, στο «Οικονομική και Νομισματική Ένωση», Διαθέσιμο εδώ
- Από την ιστοσελίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, στο «Ιστορική αναδρομή της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Οι Αρχικές Συνθήκες», Διαθέσιμο εδώ
- Κωνσταντίνος Α. Στεφάνου, Το Σύστημα Διακυβέρνησης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2020, σελ. 32-35
