Της Ερωφίλης Σμυρνιωτάκη,
Το Καζακστάν, επισήμως Δημοκρατία του Καζακστάν, είναι ένα διηπειρωτικό κράτος, που βρίσκεται κυρίως στην Κεντρική Ασία ενώ στα δυτικά ένα μικρό μέρος του ξεπερνά τον ποταμό Ουράλη και τα Ουράλια Όρη και αγγίζει την Ανατολική Ευρώπη. Πρωτεύουσά του είναι το Νουρ-Σουλτάν. Το όνομα του Καζακστάν αντανακλά τον νομαδικό πολιτισμό της χώρας, καθώς ουσιαστικά μπορεί να μεταφραστεί ως «χώρα των περιπλανώμενων». Συνορεύει με τη Ρωσία στα βόρεια, την Κίνα στα ανατολικά καθώς και με την Κιργιζία ή Κιργιστάν, το Ουζμπεκιστάν και το Τουρκμενιστάν στα νότια. Γειτονεύει, επίσης, με ένα μεγάλο τμήμα της Κασπίας θάλασσας. Το Καζακστάν είναι το 9ο μεγαλύτερο κράτος στον κόσμο και το μεγαλύτερο περίκλειστο κράτος, με έκταση 2.724.900 τετραγωνικά χιλιόμετρα. Ένα σημαντικό μέρος της χώρας είναι στέπα, ενώ στο νότιο τμήμα της εκτείνεται η έρημος Κιζίλ Κουμ.
Το Καζακστάν συμμετέχει σε ποικιλία διεθνών οργανισμών, μεταξύ των οποίων είναι τα Ηνωμένα Έθνη, η Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (CIS), ο Οργανισμός για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (OSCE), το πρόγραμμα Partnership for Peace (PfP) του ΝΑΤΟ, το Τουρκικό Συμβούλιο (CCTS) και η κοινότητα TÜRKSOY, ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO) αλλά και η Ομάδα Πυρηνικών Προμηθευτών (NSG). Νόμισμά του είναι το tenge (₸, KZT, όπου 1 USD = 418.82 KZT) και εκδίδεται από την Εθνική Τράπεζα του Καζακστάν.
Σύμφωνα με επίσημη κρατική εκτίμηση για το 2021, το Καζακστάν έχει πληθυσμό 18.877.100. Επίσημες γλώσσες του είναι η καζακική, που ανήκει στις τουρκικές γλώσσες, και η ρωσική, μιας και το Καζακστάν ανεξαρτητοποιήθηκε τελευταίο από την ΕΣΣΔ κατά τη διάλυσή της, μόλις τον Δεκέμβριο του 1991. Τα χρόνια που ακολούθησαν το Καζακστάν στράφηκε περισσότερο στην οικονομική του ανάπτυξη παρά στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις ή τη μέριμνα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το πολίτευμα είναι Προεδρική Δημοκρατία, με τον Πρόεδρο να είναι αρχηγός του κράτους και της κυβέρνησης, με έναν Πρωθυπουργό σε επικουρικό ρόλο. Πρώτος Πρόεδρος του Καζακστάν ήταν ο Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγιεφ -εξ ου και το όνομα της πρωτεύουσας-, ο οποίος ήταν στην εξουσία ως και το 2019. Κατηγορήθηκε πολλές φορές για απολυταρχικότητα, καταστολή των δυνάμεων της αντιπολίτευσης και παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Οι εκλογές του Καζακστάν δεν έχουν ποτέ κριθεί πραγματικά δίκαιες ή ελεύθερες με βάση τα δυτικά πρότυπα, με τον Ναζαρμπάγιεφ να έχει εκλεγεί ως και με ποσοστά της τάξεως του 95%. Μετά την παραίτησή του και τη διεξαγωγή εκλογών το καλοκαίρι του 2019, τον διαδέχτηκε ο Κασίμ Ζομάτ Τοκάγεφ, που εξελέγη με περίπου 71% των ψήφων, ως «εκλεκτός» του Ναζαρμπάγιεφ και φυσική συνέχειά του, ενώ έχει πολυετή παρουσία στην πολιτική. Την ημέρα των εκλογών συνελήφθησαν εκατοντάδες άτομα, ενώ καταγγέλθηκαν πολυάριθμες παραβιάσεις θεμελιωδών ελευθεριών από παρατηρητές του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη, καθώς και παρατυπίες στην ψηφοφορία.
Ο Τοκάγεφ φαινόταν αρχικά να διαφέρει ως προς τον προκάτοχό του σε αρκετά καίρια στοιχεία, καθώς υποστηρίζει μία κουλτούρα δημοσίου διαλόγου και τη χαλάρωση των περιορισμών ως προς τον σχηματισμό πολιτικών κομμάτων. Αμέσως μετά την εκλογή του, ίδρυσε μία πλατφόρμα όπου θα εκφράζονται διάφορες απόψεις της κοινωνίας για να ενισχυθεί ο διάλογος ως προς τις κυβερνητικές πολιτικές και μεταρρυθμίσεις και έχει δεσμευτεί για μεταρρυθμίσεις ώστε οι πολίτες να ανακτήσουν ελευθερίες που έχουν στερηθεί. Εκ του αποτελέσματος, όμως, δεν είναι και τόσο διαφορετικός.
Τον Ιανουάριο έγιναν κοινοβουλευτικές εκλογές στη χώρα, όπου το κυβερνών κόμμα κέρδισε με περίπου 71%, από τις οποίες ωστόσο το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης απείχε, ως διαμαρτυρία ενάντια σε ένα νοθευμένο σύστημα. Τον Φεβρουάριο δημοσιεύτηκε ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που ζητά από την κυβέρνηση του Καζακστάν να σεβαστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες. Στο ψήφισμα, επίσης, ζητείται η άρση των πολιτικά υποκινούμενων κατηγοριών, η άμεση απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων και ο τερματισμός κάθε μορφής αυθαίρετης κράτησης, αντιποίνων και παρενόχλησης ακτιβιστών, οργανώσεων, συνδικάτων, δημοσιογράφων και κινημάτων της αντιπολίτευσης.
Οικονομικά, το Καζακστάν αποτελεί τη σημαντικότερη χώρα της Κεντρικής Ασίας, καθώς αποτελεί το μεγαλύτερο ποσοστό του ΑΕΠ της περιοχής. Μέσα σε λιγότερο από 2 δεκαετίες κατόρθωσε να μετακινηθεί από την κατηγορία του κατώτερου μέσου εισοδηματικού επιπέδου στην κατηγορία του ανώτερου μέσου εισοδηματικού επιπέδου. Το Καζακστάν αποτελεί δηλαδή μία χώρα μεσαίου εισοδήματος και αυτός είναι ένας από τους πολλούς λόγους που η συγκεκριμένη χώρα χαρακτηρίζεται ως αναπτυσσόμενη. Είναι πλούσιο σε φυσικούς πόρους, ιδιαίτερα πετρέλαιο, φυσικό αέριο, άνθρακα και ουράνιο. Το μεγαλύτερο μέρος του βιομηχανικού τομέα του Καζακστάν είναι αφιερωμένο στην εξόρυξη και την επεξεργασία των φυσικών του πόρων.
Επίσης, το κράτος έχει σημαντικές εκτάσεις για καλλιέργειες και κτηνοτροφία. Ο τομέας των υπηρεσιών αποτελεί το 55% περίπου του ΑΕΠ. Η κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια έχει δεσμευτεί να μειώσει την εξάρτησή της από τις πετρελαϊκές εξαγωγές, κάτι που θα λειτουργεί θετικά και σταθεροποιητικά για την οικονομία της, και έχει επιχειρήσει να ενισχύσει τομείς όπως οι τηλεπικοινωνίες, οι μεταφορές και τα φαρμακευτικά. Ωστόσο, το πετρέλαιο ακόμα αποτελεί τη συντριπτική πλειοψηφία των συνολικών εξαγωγών της.
Μετά την ανεξαρτητοποίηση του κράτους, η οικονομία τέθηκε σε ύφεση, που διήρκησε τουλάχιστον ως και το 1997, όταν και οι κυβερνητικές μεταρρυθμίσεις και οι ιδιωτικοποιήσεις επιταχύνθηκαν. Αυτό, άλλωστε, είναι ένα τυπικό γνώρισμα των πρώην σοσιαλιστικών δημοκρατιών: κατά τη διάρκεια της μετάβασης οι τιμές απορυθμίζονταν πλήρως και το πραγματικό ΑΕΠ μειωνόταν. Κάτι παρόμοιο συνέβη και στην περίπτωση του Καζακστάν. Οι πτωτικές τιμές του πετρελαίου και η οικονομική κρίση της Ρωσίας το 1998 έριξαν τον ρυθμό ανάπτυξης της χώρας, που άρχισε να επανέρχεται μετά το 1999, με τη βοήθεια των πετρελαϊκών τιμών και της υποτίμησης του εθνικού νομίσματος. Το Καζακστάν άρχισε στις αρχές της δεκαετίας του 2000 να θεωρείται πλέον οικονομία της αγοράς από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Η οικονομία είχε έκτοτε ταχύτατη ανάπτυξη, στην οποία συνέβαλλαν οι υψηλές τιμές στα κύρια εξαγωγικά προϊόντα του κράτους, όπως το πετρέλαιο και τα δημητριακά, αλλά και γειτονικές χώρες με ισχυρές οικονομίες, όπως η Κίνα και η Ρωσία. Το κατά κεφαλήν ΑΕΠ έφτασε από $USD 3.738,5, που ήταν το 1995, στα $USD 7.228 το 2005, ενώ ως το 2015 είχε φτάσει στα $USD 10.617,5. Ο ρυθμός ανάπτυξης το 2001 εκτοξεύτηκε στο 13,5% ενώ το 2006 βρισκόταν στο 10,7%. Ως τροχοπέδη στην ταχύρρυθμη ανάπτυξη λειτούργησαν η παγκόσμια ύφεση του 2008 και αργότερα, το 2014, η πτώση των τιμών πετρελαίου και ο αντίκτυπος της ουκρανικής κρίσης. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών αρκετές ρυθμίσεις έχουν γίνει και στην τιμή του Tenge, καθώς το 2013 η τιμή του συνδέθηκε με αυτήν του αμερικανικού δολαρίου και του ρουβλίου, το 2014 υποτιμήθηκε κατά 19% σε σχέση με το αμερικανικό δολάριο ως απάντηση στην αποδυνάμωση του ρουβλίου, ενώ από το 2015 η τιμή του Tenge διακυμαίνεται ελεύθερα ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτησή του. Η οικονομία άρχισε να επανέρχεται σε ανάπτυξη μετά το 2016.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις της παγκόσμιας τράπεζας η οικονομία του Καζακστάν συρρικνώθηκε κατά 2,5% κατά τη διάρκεια του 2020, ενώ η φτώχεια έφτασε το 14%. Στις προτάσεις της ενθαρρύνει την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων, όπως η περαιτέρω διαφοροποίηση της οικονομικής βάσης, η αύξηση της ανταγωνιστικότητας, η μείωση της κυριαρχίας των κρατικών επιχειρήσεων στην οικονομία και η μείωση του κυβερνητικού ρόλου στη διαμοίραση των πόρων και, τέλος, η ενδυνάμωση των κρατικών θεσμών και του κράτους δικαίου για την προσέλκυση επενδύσεων. Προβλέπεται, επίσης, μία μέτρια ανάπτυξη για το 2021, της τάξεως του 2,5%. Δεν θα ήταν αισιόδοξο να υποστηρίξουμε πως, αν το Καζακστάν στραφεί στην υλοποίηση αυτών των προτάσεων και επενδύσει στη διαφοροποίηση της οικονομίας του, θα αποκτήσει ακόμα σημαντικότερο ρόλο στην περιοχή. Ιδιαίτερα ο τομέας των μεταφορών, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, έχει προοπτικές για περαιτέρω ανάπτυξη, που θα έχει μεγάλη σημασία τόσο για το κράτος όσο και για την ευρύτερη περιοχή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Agency for Strategic planning and reforms of the Republic of Kazakhstan Bureau of National statistics. n.d. MAIN SOCIO-ECONOMIC INDICATORS. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Al Jazeera. 2021. Kazakhstan heads to the polls amid opposition boycott. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Auyezov, O. and Elgood, G., 2019. Kazakhstan to Liberalize Rules on Protests and Political Parties. [online] U.S. News & World Report. Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Cia.gov. 2021. Kazakhstan – The World Factbook. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Doulgkeri, F., 2020. Συλλήψεις στο Καζακστάν. [online] euronews. Available here. [Accessed 16 March 2021].
- euronews. 2019. Ο Καζίμ Γιομάρτ Τοκάγιεφ στο euronews. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- European Parliament. 2021. Human rights breaches in Uganda, Rwanda, and Kazakhstan. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Export.gov. 2020. Kazakhstan – Market Overview | export.gov. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Globaledge.msu.edu. n.d. Kazakhstan: Economy. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Human Rights Watch. n.d. Kazakhstan | Country Page. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Wikimedia Commons. 2011. File: Central Downtown Astana 2.jpg. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- Wikimedia Commons. 2016. File: Reception to mark Victory Day 2016-05-09 01.jpg. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- World Bank. 2021. Kazakhstan Economy – December 2020. [online] Available here. [Accessed 16 March 2021].
- World Bank. n.d. Kazakhstan Overview. [online] Available here. 1 [Accessed 16 March 2021].
- Καράγιωργας, Ι., 2021. Ημέρα εκλογών σε Κιργιστάν και Καζακστάν. [online] euronews. Available here. [Accessed 16 March 2021].
