Της Μαρίας Καράμπελα,
Το οικονομικό σύστημα διαθέτει αυτόματους μηχανισμούς που το οδηγούν σε θέση ισορροπίας. Ισορροπία δε σημαίνει αναγκαία μία επιθυμητή κατάσταση. Όταν, για παράδειγμα, η θέση ισορροπίας συνυπάρχει με εκτεταμένη ανεργία, η κατάσταση δεν είναι επιθυμητή. Οι ατέλειες της αγοράς (μονοπωλιακές καταστάσεις, έλλειψη πληροφοριών), οι θεσμικοί παράγοντες (ακαμψία μισθών και τιμών), τα οργανωμένα οικονομικά συμφέροντα (εργατικά σωματεία), καθώς και η αβεβαιότητα και οι απαισιόδοξες προσδοκίες για το μέλλον της οικονομίας είναι παράγοντες που μπορεί να αποτρέπουν τη σύμπτωση πλήρους απασχόλησης και ισορροπίας. Σε τέτοιες περιπτώσεις η άσκηση της κατάλληλης πολιτικής μπορεί να έχει επιθυμητά αποτελέσματα.
Η άσκηση της Δημοσιονομικής πολιτικής στηρίζεται κυρίως στην αυξομείωση των κρατικών δαπανών και των φόρων. Αφενός μεν, οι κρατικές δαπάνες ποικίλλουν και κατά συνέπεια η σημασία τους διαφέρει. Εν τούτοις, το κοινό γνώρισμα είναι ότι αποτελούν μέρος της συνολικής ζήτησης που προσδιορίζει το μέγεθος του ακαθάριστου εθνικού προϊόντος και του εισοδήματος των ατόμων. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα κόστη κατασκευής δρόμων, λιμένων, κτιρίων αλλά και δαπάνες για την εκπαίδευση, για την άμυνα της χώρας, κ.λπ.. Είναι φανερό ότι η σημασία των δαπανών αυτών ποικίλλει, και ως προς το είδος της δαπάνης, και ως προς τη μακροχρόνια σημασία τους για την ανάπτυξη της οικονομίας. Όμως, κατά την περίοδο που λαμβάνουν χώρα, έχουν το κοινό χαρακτηριστικό ότι αποτελούν μέρος της συνολικής ζήτησης (δαπάνης).
Η ποικιλία των φόρων είναι επίσης σημαντική. Υπάρχει φόρος εισοδήματος, φόρος κερδών, φόρος επί της κατανάλωσης, φόρος προστιθέμενης αξίας (Φ.Π.Α.) κ.λπ. Οι φόροι αυτοί μπορεί να έχουν διαφορετικά αποτελέσματα επί της συμπεριφοράς των ατόμων και των εσόδων του κράτους. Έχουν, όμως ένα κοινό χαρακτηριστικό, δηλαδή μειώνουν το διαθέσιμο εισόδημα των ατόμων και, επομένως, την κατανάλωση και την αποταμίευση τους. Είναι φανερό από τα παραπάνω ότι οι κρατικές δαπάνες και οι φόροι έχουν αντίθετα αποτελέσματα επί της συνολικής δαπάνης (ζήτησης).
Η αύξηση των κρατικών δαπανών αυξάνει τη συνολική δαπάνη, ενώ η αύξηση των φόρων τη μειώνει. Βέβαια, ο συνδυασμός αύξησης των κρατικών δαπανών και μείωσης των φόρων αυξάνει τη συνολική δαπάνη, ενώ ο αντίθετος συνδυασμός τη μειώνει.
Ένα βασικό πλεονέκτημα της Δημοσιονομικής πολιτικής έναντι άλλων πολιτικών, έγκειται στη βεβαιότητα της αποτελεσματικότητας της, υπό την έννοια ότι επιδρά επί της συνολικής δαπάνης. Η πραγματοποίηση μιας κρατικής δαπάνης αποτελεί, αφ’ εαυτής, δαπάνη, σε σχέση με την αύξηση των φόρων που αποτελεί μείωση του διαθέσιμου εισοδήματος και της κατανάλωσης. Η έκταση των συνολικών επιδράσεων της μεταβολής των κρατικών δαπανών και της αυξομείωσης των φόρων, είναι διαφορετικό θέμα που αφορά την αποτελεσματικότητα (όχι τη βεβαιότητα) της δημοσιονομικής πολιτικής. Ταυτοχρόνως, η δημοσιονομική πολιτική έχει ένα βασικό μειονέκτημα, ότι δηλαδή η άσκηση της απαιτεί χρόνο, και για τη λήψη των αποφάσεων και για την εκτέλεση. Παραδείγματος χάριν, η χρηματοδότηση για την κατασκευή ενός λιμένος ενσωματώνεται στον κρατικό προϋπολογισμό, του οποίου η κατάρτιση, ψήφιση στη Βουλή, και εκτέλεση απαιτεί χρόνο. Επίσης και η ίδια η κατασκευή του έργου μπορεί να απαιτεί μεγάλη χρονική περίοδο. Το μειονέκτημα αυτό έχει μία συνέπεια που μπορεί να είναι σημαντική, ότι δηλαδή η οικονομική κατάσταση μπορεί να είναι διαφορετική όταν το έργο εκτελείται, από ότι όταν το έργο προγραμματιζόταν, και ίσως τα αποτελέσματά του να μην είναι πλέον επιθυμητά.
Ο κανόνας δημοσιονομικής πολιτικής, που συχνά συζητείται αλλά σπάνια εφαρμόζεται από εθνικές κυβερνήσεις, είναι ο κανόνας του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού. Σύμφωνα με τον κανόνα αυτό, οι κρατικές δαπάνες πρέπει να είναι ίσες με τα φορολογικά έσοδα σε κάθε χρονική περίοδο. Το κράτος δεν πρέπει να έχει ούτε ελλείματα, ούτε πλεονάσματα. Συνεπώς δε θα υπάρχει ανάγκη δανεισμού για την κάλυψη ελλειμάτων, ούτε ανάγκη πλεονασμάτων σε άλλες περιόδους για την πληρωμή των χρεών.
Εκ πρώτης όψεως, ο κανόνας αυτός φαίνεται καλός και λύνει οριστικά το πρόβλημα του δημοσίου χρέους. Εν τούτοις, μπορεί να λειτουργήσει αποσταθεροποιητικά, δηλαδή να εντείνει τις διακυμάνσεις της οικονομίας. Έστω ότι λόγω ενός εξωτερικού παράγοντα, π.χ. μεγάλης μείωσης των εξαγωγών, το εισόδημα μειώνεται. Αυτό συνεπάγεται πως θα μειωθούν και οι εισπράξεις φόρων, εφόσον εξαρτώνται από το ύψος του εισοδήματος. Ο κανόνας του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού επιβάλλει, στην περίπτωση αυτή, μείωση και των κρατικών δαπανών. Αυτό όμως θα μειώσει ακόμη πιο πολύ το εισόδημα. Αντιθέτως, εάν το εισόδημα αυξάνεται λόγω αύξησης των εξαγωγών, θα αυξηθούν και οι εισπραττόμενοι φόροι, άρα και οι κρατικές δαπάνες. Συμπερασματικά, ο κανόνας του ισοσκελισμένου προϋπολογισμού δρα προκυκλικά, δηλαδή μειώνει τις δαπάνες όταν χρειάζεται αύξηση, και τις αυξάνει όταν χρειάζεται μείωση, διευρύνοντας έτσι το εύρος των οικονομικών διακυμάνσεων.
Το γεγονός ότι στον σύγχρονο κόσμο, ανεξαρτήτως οικονομικού συστήματος, οι κυβερνήσεις παίρνουν πολλά και σοβαρά μέτρα οικονομικής πολιτικής, είναι ένα σοβαρό στοιχείο από το οποίο φαίνεται ότι η οικονομική πολιτική είναι αναγκαία και χρήσιμη. Αυτό σημαίνει ότι, χωρίς μέτρα οικονομικής πολιτικής, η οικονομική κατάσταση των χωρών θα ήταν χειρότερη ή λιγότερο καλή.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αρχές Μακροοικονομικής Θεωρίας, ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΓΙΑΝΝΕΛΗΣ, Εκδόσεις Τσότρας.
- Μακροοικονομική Θεωρία και Πολιτική Ζ, Λιανός Θ.Π. και Μπένος Θ.Ε., Εκδόσεις Μπένου.
- Μακροοικονομική Θεωρία, Mankiw G., Gutenberg.
