Της Μαρίας Μπουλιέρη,
Το διατλαντικό δουλεμπόριο έχει χαρακτηριστεί ως «η μεγαλύτερη προσβολή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που γνώρισε ποτέ η ιστορία» και όχι άδικα. Μέσα σε 400 περίπου χρόνια (1440 – 1888), περισσότεροι από 15 εκατομμύρια άνθρωποι, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας, υπήρξαν θύματα του απάνθρωπου αυτού συστήματος, με ένα ποσοστό κοντά στο 15-20% να χάνει τη ζωή του ήδη κατά τη διάρκεια του ταξιδιού. Για να τιμήσει τους ανθρώπους που υπέφεραν και έχασαν την ελευθερία τους στον βωμό της δουλείας και του διατλαντικού δουλεμπορίου, ο ΟΗΕ καθιέρωσε από το 2007 ως ημέρα μνήμης την 25η Μαρτίου. Η ημέρα αυτή, εκτός από Επέτειος της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 και ημέρα-σύμβολο για την ανεξαρτησία της πατρίδας μας, αποτελεί και ημέρα υπενθύμισης των κινδύνων που εγκυμονεί ο ρατσισμός και οι φυλετικές προκαταλήψεις. Για να δοθεί πιο μόνιμος χαρακτήρας, μάλιστα, σε αυτή την τιμητική ημέρα, καλλιτεχνήθηκε το μνημείο “Τhe Ark of Return” έξω από τα κεντρικά γραφεία των Ηνωμένων Εθνών στη Νέα Υόρκη.
Με τον όρο διατλαντικό δουλεμπόριο αναφερόμαστε στην εμπορία και μεταφορά σκλάβων, κυρίως αφρικανικής καταγωγής, στην Αμερική. Ως δούλος ορίζεται το πρόσωπο που έχει στερηθεί κάθε προσωπική ελευθερία, καθώς και κάθε ανθρώπινο δικαίωμα και αποτελεί πλέον απλό αντικείμενο διαπραγμάτευσής και αγοραπωλησίας. Οι πρώτοι που δραστηριοποιήθηκαν στην εμπορία σκλάβων διατλαντικά ήταν οι Πορτογάλοι, τον 16ο αιώνα, και συγκεκριμένα το 1526, όπου ολοκληρώθηκε το πρώτο ταξίδι «μεταφοράς» στη Βραζιλία. Γρήγορα, στο εμπόριο αναμίχθηκαν και άλλες εθνικότητες, οι οποίες, ιδιαίτερα εκείνη την εποχή, ανταγωνίζονταν για τη κυριαρχία και τη δημιουργία της μεγαλύτερης αυτοκρατορίας στο Νέο Κόσμο-Αμερική. Εκεί πωλούσαν τους σκλάβους για να χρησιμοποιηθούν κατά βάση ως εργάτες σε καλλιέργειες καφέ, καπνού, κακάο, ζάχαρης, βαμβακιού, σε μεταλλεία χρυσού και αργύρου, αλλά και ως οικιακοί βοηθοί.
Η ζωή των μαύρων δούλων υπήρξε για πολλά χρόνια ένα ατελείωτο μαρτύριο, καθώς οι “ιδιοκτήτες” τους τους συμπεριφέρονταν, με ελάχιστες εξαιρέσεις, με άκρως βάρβαρο τρόπo. Τα βασανιστήρια αποτελούσαν μια συχνή τακτική των κτηματιών, η οποία δεν επέφερε καμία νομική κύρωση ακόμα και εάν κατέληγαν στον θάνατο του δούλου. Υπάρχουν πολλές μαρτυρίες που αναφέρουν ομαδικούς βιασμούς κοριτσιών και γυναικών, σφράγισμα δούλων με πυρακτωμένο σίδερο, μαζικές εκτελέσεις δραπετών και πολλά ακόμα απάνθρωπα περιστατικά. Μέχρι και το 1861, όπου ξέσπασε ο εμφύλιος πόλεμος στην Αμερική υπάρχουν αναφορές για «φρικιαστικά γεγονότα» όσον αφορά τη μεταχείριση των νέγρων δούλων στις φυτείες των νότιων πολιτειών της Αμερικής.
Θεωρητικά, οι δούλοι τότε είχαν κάποια υποτυπώδη δικαιώματα που προβλέπονταν από τη νομοθεσία, ωστόσο οι νομοί αυτοί αποτελούσαν ξεκάθαρα ένα κενό γράμμα. Για παράδειγμα, ένας δούλος δικαιούταν ιατρική περίθαλψη στο γήρας -αν έφτανε ποτέ σε αυτή την ηλικία-, δικαίωμα για χριστιανική κατήχηση ή και επιλογής δικηγόρου. Εύλογη θα ήταν η απορία «που θα του χρειαζόταν ένας δικηγόρος;», τη στιγμή που, όπως είπαμε, ακόμα και οι πιο ειδεχθείς πράξεις των αφεντάδων δεν είχαν καμία νομική κύρωση. Ωστόσο, είχαν κάποια δικαιώματα που απολάμβαναν και στη πραγματικότητα, όπως το δικαίωμα να δημιουργούν οικογένεια και να διαθέτουν ιδιωτική περιουσία, πάντα όμως με τη σύμφωνη γνώμη του κυρίου τους.
Πρώτη χώρα που απαγόρευσε επίσημα τη δουλεμπορία ήταν η Δανία το έτος 1792. Ακολούθησαν η Βρετανία και οι Ηνωμένες Πολιτείες. Το Κογκρέσο ψήφισε νόμο το 1807 για να απαγορεύσει την εισαγωγή αφρικανικών σκλάβων στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η νομοθεσία αυτή προβλέπει πολύ αυστηρές κυρώσεις για τους διακινητές, ορίζει τη δημιουργία κοινωνικών υπηρεσιών για τη στήριξη θύματα εμπορίας ανθρώπων και παρέχει προστασία στα θύματα που επιθυμούν να παραμείνουν στη χώρα. Βέβαια, η νομοθεσία αυτή ίσως και να μην ήταν ακριβώς πρωτοποριακή, εάν αναλογιστεί κανείς ότι το μοναδικό κράτος εκείνη τη στιγμή που δεν είχε απαγορεύσει την εισαγωγή σκλάβων ήταν η Νότια Καρολίνα. Την ίδια περίοδο τέθηκε σε ισχύ το Πρωτόκολλο κατά της εμπορίας ανθρώπων, το οποίο συμπληρώνει τη σύμβαση κατά του διεθνούς οργανωμένου εγκλήματος που εγκρίθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών. Το πρωτόκολλο για την εμπορία ανθρώπων είναι το πρώτο παγκόσμιο νομικά δεσμευτικό μέσο με διεθνώς συμφωνημένο και κοινά αποδεκτό ορισμό για το όρο «εμπορία ανθρώπων».
Επιπλέον, βάσει του άρθρου 5 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το οποίο εντάσσεται στην ενότητα «Αξιοπρέπεια» ορίζεται ότι απαγορεύεται η δουλεία, όπως και η καταναγκαστική εργασία. Το άρθρο αυτό προβλέπει, μάλιστα, ότι κανείς δεν μπορεί να κρατηθεί σε δουλεία, ούτε σε ειλωτεία, κανείς δεν μπορεί να υποβληθεί σε αναγκαστική ή υποχρεωτική εργασία και ότι απαγορεύεται η εμπορία ανθρωπίνων όντων. Παρόλες τις νομοθετικές προβλέψεις, τις πρωτοβουλίες και τη κινητοποίηση σε διεθνές επίπεδο, ακόμα και σήμερα υπάρχουν χώρες που δεν έχουν αναγνωρίσει ακόμα επίσημα την εμπορία ανθρώπων ως έγκλημα. Σχεδόν 100 χώρες εξακολουθούν να μην προβλέπουν ποινικές κυρώσεις για την καταναγκαστική εργασία ή προβλέπουν μια ελάχιστη ποινή-πρόστιμο.
Ας αφιερώσουμε, λοιπόν, αυτή τη μέρα στη θύμηση των αγωνιστών της Ελληνικής Επανάστασης, που θυσιάστηκαν για την ανεξαρτησία και την ελευθερία της πατρίδας μας, αλλά και στη θύμηση εκείνων που στερήθηκαν την ελευθερία και σχεδόν κάθε δικαίωμά τους στο βωμό της οικονομικής εκμετάλλευσης και που ο αγώνας τους καταπνίχθηκε για χρόνια με την υποτιθέμενη θεμελίωση της φυλετικής κατωτερότητας. Στους ανθρώπους που διέσχισαν τον Ατλαντικό στοιβαγμένοι σε αμπάρια για να πουληθούν ως αναλώσιμα και αντικαταστατά αντικείμενα-εργαλεία.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, άρθρο 5, διαθέσιμο εδώ
- Η δουλεία στην Νεότερη εποχή και το Τριγωνικό Εμπόριο, άρθρο στο walk2geographies.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
- Πτυχιακή εργασία με θέμα: «Η γεωγραφία της ζάχαρης», Σπανού Αμαλία, διαθέσιμη εδώ
- Πρωτόκολλο κατά της εμπορίας ανθρώπων, διαθέσιμο εδώ
- Θεμελιώδη Δικαιώματα, Βλαχόπουλος Σπ., εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, 2017
