Του Μάριου Ντινάκους,
Το Τουρκμενιστάν (= γη των Τουρκμένων) είναι μία χώρα στην κεντρική Ασία που συνορεύει με το Καζακστάν στα βορειοδυτικά, το Ουζμπεκιστάν στα βορειοανατολικά, το Αφγανιστάν στα νοτιοανατολικά και το Ιράν στα νότια, ενώ βρέχεται από την Κασπία θάλασσα στα δυτικά. Ο πληθυσμός της χώρας είναι 6 εκατομμύρια περίπου, σύμφωνα με τις τελευταίες εκτιμήσεις και η έκταση της χώρας ανέρχεται στα 491.210 τετραγωνικά χιλιόμετρα, αποτελώντας ένα από τα πιο αραιοκατοικημένα κράτη στην Ασία, με πυκνότητα πληθυσμού 12,4 κατοίκους ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο. Αυτό συμβαίνει, διότι το μεγαλύτερο μέρος της χώρας είναι αφιλόξενο λόγω των οροσειρών, ποταμών και ερήμων που υπάρχουν στην έκτασή της. Πρωτεύουσα είναι η πιο μεγάλη πόλη, το Ασγκαμπάτ, και βρίσκεται στο νότιο Τουρκμενιστάν κοντά στα σύνορα με το Ιράν.
Εθνοτικά η χώρα απαρτίζεται κυρίως από Τουρκμένους, οι οποίοι χωρίστηκαν σε αρκετές φυλές και εγκαταστάθηκαν εκεί πριν αρκετά χρόνια. Επίσης, διακρίνονται μέσα στην εθνοτική σύνθεση της χώρας Ρώσοι και Ουζμπέκοι λόγω των σοβιετικών δεσμών του Τουρκμενιστάν με τη Ρωσία, οι οποίοι ξεκινούν από το 1920. Επίσης, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι και πριν την ένταξη της χώρας στη Σοβιετική Ένωση υπήρχαν ισχυροί δεσμοί με την (τσαρική) Ρωσία από τον 19ο αιώνα. Επίσημη γλώσσα είναι τα Τουρκμέν, τα οποία είναι μέρος του κλάδου Oghuz της τουρκικής γλώσσας και ομιλούνται ευρέως στην Κεντρική Ασία. Επίσης, ένα μέρος του πληθυσμού ομιλεί τα Ρωσικά, κυρίως λόγω της Ρωσικής Επιρροής που έχει δεχτεί η χώρα, ωστόσο η χρήση της γλώσσας αυτής έχει μειωθεί σημαντικά μετά την ανεξαρτησία. Οι κάτοικοι του Τουρκμενιστάν στο θρησκευτικό κομμάτι είναι Μουσουλμάνοι, κυρίως Σουνίτες, και η θρησκεία αποτελεί σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας και της κυβερνητικής πολιτικής. Επίσημο νόμισμα της χώρας αποτελεί το Μανάτ του Τουρκμενιστάν, το οποίο εκδίδεται από την Κεντρική Τράπεζα της χώρας. Επίσης, η χώρα συμμετέχει στην Κοινοπολιτεία των Ανεξάρτητων Κρατών (CIS), στον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας (ECO) και σε πολλούς άλλους οργανισμούς.
Ιστορικά, το κράτος ξεκινάει με την προσάρτηση της περιοχής από την Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία τον 5ο αιώνα π.Χ. και διαχρονικά έχουμε την κατάκτηση της περιοχής από τον Μέγα Αλέξανδρο, από διάφορα φύλα της Ασίας, από τους Άραβες και τους Τούρκους, οι οποίοι διαμόρφωσαν τόσο κοινωνικά όσο και πολιτιστικά τη χώρα. Ωστόσο, το σύγχρονο Τουρκμενιστάν διαμορφώθηκε ριζικά από την εισβολή της Ρωσικής Αυτοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα. Αργότερα, με τη Ρωσική Επανάσταση του 1917, η χώρα μετατράπηκε από μία ισλαμική φυλετική κοινωνία σε μία ολοκληρωτικού καθεστώτος χώρα με λενινιστική ιδεολογία και έτσι μετέβη σε μία Σοβιετική εποχή. Η ανεξαρτησία ήρθε το 1991 με την κατάρρευση του Ανατολικού Μπλοκ των χωρών που ήταν υπό την επιρροή του Κομμουνιστικού Καθεστώτος.
Η ανεξαρτησία συνέβη λόγω του ότι ο Νιγιαζόφ, ο οποίος ήταν πρώην γραμματέας τοπικού Κομμουνιστικού Κόμματος, ανακήρυξε τον εαυτό του ως απόλυτο κυβερνήτη των Τουρκμένων και μετέτρεψε το κράτος σε αυταρχικό υπό τον απόλυτο έλεγχό του και αντιστάθηκε σημαντικά στον εκδημοκρατισμό της χώρας. Ο Νιγιαζόφ κυβέρνησε μέχρι και τον θάνατό του το 2006. Μετά από αυτό το γεγονός διεξήχθησαν εκλογές, όπου εκλέχτηκε ο Μπερντιμουχαμέντοφ, ο οποίος έκανε σημαντικές μεταρρυθμίσεις σε πολλούς τομείς της κοινωνίας και της οικονομίας και ενίσχυσε την εξωστρέφεια της χώρας. Παρ’ όλα αυτά, η διακυβέρνησή του θεωρείται αυταρχική, διότι δεν επιτρέπεται ελευθερία λόγου και απόψεων και οι εκλογές είναι νοθευμένες. Ο πρόεδρος Μπερντιμουχαμέντοφ είναι ακόμη και σήμερα ηγέτης του Τουρκμενιστάν.
Η οικονομία του Τουρκμενιστάν είναι μία από τις ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες στον κόσμο, η οποία σε μεγάλο βαθμό ειδικεύεται στην καλλιέργεια βαμβακιού και την εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι πόροι του Τουρκμενιστάν βρίσκονται κυρίως στη δυτική πλευρά της χώρας και κατά μήκος της Κασπίας Θάλασσας, όπου περιλαμβάνονται αρκετά αποθέματα πετρελαίου και φυσικού αερίου όπως και άλλα στοιχεία. Σχετικά με τα αποθέματα φυσικού αερίου, η χώρα κατατάσσεται έκτη στον κόσμο. Όσον αφορά τον πρωτογενή τομέα, οι δύο μεγαλύτερες γεωργικές καλλιέργειες είναι το βαμβάκι, το οποίο κατά κύριο λόγο εξάγεται, και το σιτάρι, το οποίο καταναλώνεται στην εγχώρια αγορά. Σχετικά με την παραγωγή βαμβακιού, η χώρα βρίσκεται στη δέκατη θέση στον κόσμο.
Για να αποφανθούμε σχετικά με την ανάπτυξη της χώρας, θα χρησιμοποιήσουμε ως κύριους δείκτες το κατά Κεφαλήν ΑΕΠ, δείκτες σχετικά με την υγεία, την εκπαίδευση καθώς και τον Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ).
Κατά κεφαλήν ΑΕΠ
Όπως παρατηρείται και στο παρακάτω διάγραμμα, από την ανεξαρτησία της χώρας μέχρι και το 2004 παρατηρείται μία καθοδική τάση η οποία σταθεροποιήθηκε στις αρχές του 2000. Κύριος λόγος ήταν η έλλειψη επαρκών πόρων για την εξαγωγή του φυσικού αερίου και το ολοένα και αυξανόμενο βραχυπρόθεσμο εξωτερικό χρέος, το οποίο επηρέασε τόσο δημοσιονομικά όσο και νομισματικά τη χώρα. Επίσης, οι εξαγωγές αυξήθηκαν από το 2003 κατά μέσο όρο 15% ετησίως, λόγω των υψηλών διεθνών τιμών του πετρελαίου και του φυσικού αερίου, που στην ουσία λειτούργησε ως παράγοντας βελτίωσης της οικονομίας και των δεικτών της. Σημαντικός παράγοντας ενίσχυσης αυτής της καθοδικής πορείας του ΑΕΠ ήταν ο κεντρικός σχεδιασμός και ο κρατικός έλεγχος του οικονομικού συστήματος, καθώς και η απόρριψη προγραμμάτων για μεταρρύθμιση της αγοράς από την κυβέρνηση Νιγιαζόφ. Από την εκλογή το 2007 του Μπερντιμουχαμεντόφ, όπως παρατηρείται από το διάγραμμα του κατά κεφαλήν ΑΕΠ, έχουμε μία ταχεία αυξητική τάση και τριπλασιασμό του επιπέδου διαβίωσης. Αυτό οφείλεται κυρίως στις μεταρρυθμίσεις που εφάρμοσε ο πρόεδρος του Τουρκμενιστάν και στην αλλαγή οικονομικής πολιτικής. Η αλλαγή αυτή έγκειται στον επαναπροσδιορισμό της αξίας του νομίσματος, στη μείωση των κρατικών επιδοτήσεων για φυσικούς πόρους, στην ανάπτυξη του τουρισμού και στη διατήρηση σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας με το δολάριο ΗΠΑ.
Οι δείκτες για την Υγεία, την Εκπαίδευση και την Ανθρώπινη Ανάπτυξη (ΔΑΑ) που θα ληφθούν υπόψη είναι τα έξοδα για υγεία από την κυβέρνηση, το ποσοστό μόρφωσης των πολιτών, καθώς και η διαχρονική μεταβολή του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ).
Υγεία
Αρχικά, όσον αφορά έξοδα της κυβέρνησης ως προς το υγειονομικό σύστημα, παρατηρείται μία σημαντική βελτίωση στο επίπεδο της υγείας στη χώρα, καθώς εκεί που το 2000 αντιστοιχούσαν 100 δολάρια Η.Π.Α. για τον κάθε πολίτη ως προς την υγεία το 2018 αντιστοιχούσαν 400 δολάρια Η.Π.Α. Η αλλαγή αυτή οφείλεται στις μεταρρυθμίσεις και τις επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Μπερντιμουχαμέντοφ. Ωστόσο, όπως παρατηρείται και στο δεύτερο διάγραμμα σχετικά με τα έξοδα της κυβέρνησης ως προς την υγεία, διαφαίνεται μία καθοδική τάση του ποσοστού των εξόδων για την υγεία ως προς το ΑΕΠ. Αυτό οφείλεται κυρίως στην αύξηση του ΑΕΠ, η οποία πραγματοποιήθηκε κυρίως λόγω της βελτίωσης των εξαγωγών. Έτσι, παρά την αύξηση των κατά κεφαλήν εξόδων ως προς την υγεία, υπάρχει μία μεγαλύτερη αύξηση του ΑΕΠ.
Με πιο απλά λόγια, το ποσοστό των δαπανών για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ είναι στην ουσία ένα κλάσμα. Στον αριθμητή βρίσκονται οι δαπάνες του κράτους για την ανάπτυξη του συστήματος υγείας και στον παρονομαστή βρίσκεται το ΑΕΠ. Κατά τη διάρκεια των χρόνων ο αριθμητής αυξήθηκε, καθότι το κράτος έδωσε περισσότερα χρήματα για την υγεία των πολιτών. Η αύξηση του παρονομαστή, όμως, του ΑΕΠ δηλαδή, ήταν μεγαλύτερη και έτσι παρατηρείται πτώση του κλάσματος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι, παρόλο που οι δαπάνες για την υγεία ως ποσοστό του ΑΕΠ μειώνονται από το 2004 και έπειτα, ως απόλυτο νούμερο έχουν αυξηθεί σημαντικά, γεγονός που δείχνει ότι κατά πάσα πιθανότητα έχει αυξηθεί και η υγειονομική περίθαλψη των πολιτών. Αυτό όμως δεν μπορούμε να το πούμε με σιγουριά, καθώς δεν γνωρίζομε την αποτελεσματικότητα που έχουν οι δαπάνες για την υγεία στο Τουρκμενιστάν. Δηλαδή, δεν γνωρίζουμε ποιοι λαμβάνουν τα κονδύλια αυτά (γιατροί, νοσηλευτές, διευθυντές νοσοκομείων) και αν τα χρησιμοποιούν πράγματι για την αύξηση της ευημερίας των πολιτών ή αν τα ιδιοποιούνται.
Το Τουρκμενιστάν αποτελεί μία από τις πιο μυστικοπαθείς χώρες στον κόσμο και ως αποτέλεσμα δεν γνωρίζουμε πολλά για τον τρόπο διακυβέρνησής της και για τον τρόπο με τον οποίο κατανέμονται τα κονδύλια από την κυβέρνηση. Επίσης, ο τύπος χειραγωγείται συστηματικά. Για τους λόγους αυτούς, λοιπόν, δεν μπορούμε να πούμε με σιγουριά αν το σύστημα υγείας είναι αποτελεσματικό ή όχι. Αυτό που ξέρουμε είναι ότι οι δαπάνες για την υγεία αυξάνονται, σύμφωνα πάντα με τα επίσημα στοιχεία τα οποία δίνει στη δημοσιότητα η ίδια η κυβέρνηση.
Εκπαίδευση
Επίσης, ως προς την εκπαίδευση παρατηρείται μία συνεχής άνοδος της ικανότητας για γραφή και ανάγνωση. Έτσι, το επίπεδο εκπαίδευσης βρίσκεται σε πολύ καλύτερο επίπεδο σε σχέση με το παρελθόν, κυρίως λόγω των σημαντικών επενδύσεων που έχουν γίνει σε αυτόν τον τομέα, όπως το άνοιγμα σχολείων και η καθιέρωση της εκπαίδευσης για όλους. Με τον τρόπο αυτό, το επίπεδο μόρφωσης συμβαδίζει με την αύξηση του ΑΕΠ και τη βελτίωση του οικονομικού και κοινωνικού κλίματος στη χώρα.
Παρ’ όλα αυτά, όμως, τα προβλήματα δεν λείπουν και από το εκπαιδευτικό σύστημα της χώρας. Παρά τις όποιες θετικές αλλαγές, οι φοιτητές, οι μαθητές και τα εκπαιδευτικά ιδρύματα δεν αυξήθηκαν με τον ίδιο ρυθμό με τον οποίο αυξήθηκαν σε άλλα πρώην σοβιετικά κράτη. Μάλιστα, τα πρώτα 5 χρόνια μετά την ανεξαρτησία της χώρας ο αριθμός των μαθητών μειώθηκε δραστικά. Μετά την αλλαγή προέδρου, έγιναν στη χώρα επενδύσεις στον τομέα της εκπαίδευσης, όπως αναφέρθηκε και πριν, και η μείωση αυτή των μαθητών ανακόπηκε. Ο αριθμός των ανώτατων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων (πανεπιστήμια) σχεδόν τριπλασιάστηκε τα τελευταία χρόνια, όμως υπάρχουν σημαντικές ελλείψεις σε υποδομές και διδακτικό προσωπικό. Προς το παρόν μπορούν να καλυφθούν οι ανάγκες μόνο του 10% των μαθητών που αποφοιτούν από το λύκειο και εγγράφονται στο πανεπιστήμιο. Σημαντικό πρόβλημα αποτελεί επίσης και το γεγονός ότι η κυβέρνηση επεμβαίνει στα προγράμματα σπουδών, προσπαθώντας να εμποτίσει του φοιτητές με ιδεολογία φιλική προς την κυβέρνηση. Επίσης, τα αρχεία επιστημονικών ερευνών δεν είναι διαθέσιμα στο ευρύ κοινό και είναι προσβάσιμα μόνο από την κυβέρνηση.
Δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ)
Ο δείκτης Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ) αποτελεί ουσιαστικά ένα άθροισμα πολλών επιμέρους δεικτών και υπολογίζει το προσδόκιμο ζωής, τη μόρφωση, το ΑΕΠ έτσι, όπως έχουμε αναφέρει και παραπάνω, καθώς και πολλούς άλλους παράγοντες, όπως η επαρκής σίτιση του πληθυσμού και η ισότητα των φύλλων.
Όσον αφορά το Τουρκμενιστάν συγκεκριμένα, παρατηρείται μία άνοδος του Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, ο οποίος κινείται γύρω στο 0,7. Για τα διεθνή δεδομένα η τιμή αυτή θεωρείται αρκετά υψηλή. Η άνοδος του δείκτη οφείλεται στη βελτίωση της υγείας και της μόρφωσης και στην ταχεία αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕΠ.
Εν κατακλείδι, η χώρα, παρά τα αρκετά χρόνια σοβιετικής επιρροής και αυταρχικών καθεστώτων, τα οποία έχουν καταστρέψει τις δομές της οικονομίας και της κοινωνίας, έχει βελτιώσει σημαντικά, σύμφωνα με το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, τους δείκτες της υγείας, της εκπαίδευσης και της Ανθρώπινης Ανάπτυξης (ΔΑΑ), το οικονομικό και κοινωνικό κλίμα με άμεση συνέπεια την καλυτέρευση των συνθηκών διαβίωσης. Ωστόσο, το αυταρχικό καθεστώς του Μπερντιμουχαμέντοφ έχει επηρεάσει σημαντικά τον πλουραλισμό ιδεών και απόψεων και «βάζει φρένο» στη μακροχρόνια ανάπτυξη. Επομένως, είναι αρκετά σημαντικό να περιοριστεί αυτή η πολιτική κατάσταση με σκοπό τη βελτίωση του οικονομικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Αυτός είναι ο μόνος τρόπος με τον οποίο μπορεί η χώρα να αναπτυχθεί πραγματικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Turkmenistan, Denis Sinor, Retrieved from here
- Country profile: Turkmenistan, February 2007, Retrieved from here
- Turkmenistan, BTI 2018 Country Report, Retrieved from here
- Turkmenistan political conditions in the Post-Soviet Era, Retrieved from here
- Turkmenistan Economic Autocracy and the Recent Growth Performance, Alexandre Repkine, Retrieved from here
- Turkmenistan Diversifying The Turkmen Economy, Retrieved from here
- Turkmenistan: Recent Economic Developments, Retrieved from here
- The Transformation of Higher Education in Turkmenistan: Continuity and Change, Victoria Clement, Zumrad Kataeva, Retrieved from here
