Της Σοφίας Τάνα,
Το πλήρωμα του χρόνου για το τέλος του πολέμου είχε και επίσημα καταφθάσει. Οι εχθροπραξίες και η τεταμένη περίοδος του Μεγάλου πολέμου παραχωρούσαν πλέον τη θέση τους σε μία περίοδο σκληρών διαπραγματεύσεων που φάνταζε ατέρμονη. Τα αντιμαχόμενα στρατόπεδα δεν ήταν άλλα από την ηττημένη τετραπλή συμμαχία (Γερμανία, Αυστροουγγαρία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Βουλγαρία) και το νικηφόρο συμμαχικό μπλοκ της Αντάντ (Ρωσία, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο). Η συνακόλουθη πλήρης επικράτηση της αγγλογαλλικής συμμαχίας όχι μόνο στη Γηραιά ήπειρο αλλά και παγκοσμίως λογιζόταν πλέον ως καθολικά δεδομένη. Έτσι, στις 28 Ιουνίου του 1919 υπογράφεται στην αίθουσα των κατόπτρων των Βερσαλλιών η ομώνυμη συνθήκη η οποία και αποτέλεσε τη πρώτη συνθήκη ειρήνης που επισφράγισε το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Περιείχε μέσα της την τύχη μιας εκ των χωρών πρωταγωνιστών του πολέμου αυτού, της Γερμανίας. Η προεργασία που περίκλειε τη συνθήκη ήταν μακρά λόγω φυσικά των διιστάμενων αντιλήψεων που κρινόταν αναγκαίο να συμβιβαστούν και αφορούσαν τα θέματα που επρόκειτο τελικά να ρυθμιστούν. Αυτά δεν ήταν άλλα από τη μορφή του νέου γερμανικού κράτους, το φλέγον ζήτημα των νέων συνόρων των χωρών, η τύχη που περίμεναν τις γερμανικές αποικίες και οι οικονομικοί και στρατιωτικοί όροι.
Η Γαλλία είχε καταστήσει σαφή τη θέση της, υποστηρίζοντας σθεναρά την ανεξαρτητοποίηση των κρατών που αποτελούσαν μέχρι το 1870 τη γιγαντιαία τότε δύναμη που ονομαζόταν Γερμανική αυτοκρατορία. Σθεναρός υποστηρικτής της πρότασης αυτής υπήρξε η Βαυαρία. Με το τρόπο αυτό, οι χώρες αναλάμβαναν τη θέση που μέχρι πρότινος κατείχαν τα βασίλεια ενώ πρόεδρος της Γερμανικής δημοκρατίας ανέλαβε ο Φρίντριχ Έμπερτ.
Το πρώτο θέμα που ζητούσε επίλυση ήταν η διάκριση των δυτικών και ανατολικών συνόρων της νέας Γερμανίας. Όσον αφορά στα δυτικά σύνορα οι άμεσα ενδιαφερόμενες χώρες που λάμβαναν θέση ήταν η Γαλλία και το Βέλγιο. Η Γαλλία ζούσε πλέον το όνειρο της μεγάλης «revanche» έναντι της Γερμανίας παίρνοντας τον έλεγχο της Αλσατίας και της Λωρραίνης που είχε χάσει το 1871. Προέκυψε όμως διαφωνία σχετικά με το, για κάποιους παράλογο αίτημα της Γαλλίας, να επανέλθουν τα σύνορα στη γραμμή που προβλεπόταν από τη συνθήκη των Παρισίων (30 Μάϊου 1814) μετά τη πρώτη παραίτηση του Μέγα Ναπολέοντος και ταυτόχρονα σχετικά με τη δημιουργία ενός ειδικού καθεστώτος που θα αφορούσε τα γερμανικά εδάφη δυτικά του ποταμού Ρήνου. Ο Κλεμανσώ (Γάλλος πολιτικός, ηγέτης της χώρας κατά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο) αναγκάστηκε να δεχθεί μία χρονικά περιορισμένη στρατιωτική κατοχή όσον αφορά στα εδάφη αυτά με διαρκή αφοπλισμό και των δύο οχθών του ποταμού Ρήνου. Έπειτα για τα 15 επόμενα χρόνια τα εδάφη του Σάαρ θα βρίσκονται στην κυριαρχία της Κοινωνίας των Εθνών. Θ’ ακολουθούσε δημοψήφισμα και το αποτέλεσμα του θα έκρινε εάν η περιοχή θα κατοχυρωνόταν στην Γερμανία ή στην Γαλλία. Το δημοψήφισμα του 1935 ανέδειξε με συντριπτική πλειοψηφία νικήτρια τη Γερμανία. Τα εδαφικά οφέλη που αναγνωρίστηκαν στο Βέλγιο ήταν οι γερμανικές πόλεις Όϊπεν και Μαλμεντύ.
Το θέμα των ανατολικών συνόρων από την άλλη φάνταζε περίπλοκο, καθώς συνδεόταν άρρηκτα με τη δημιουργία του νέου κράτους της Πολωνίας. Τα πολωνικά συμφέροντα εκπροσωπούσε τότε ως πρωθυπουργός και υπουργός εξωτερικών ο διάσημος μουσικός Παντερέφσκυ. Όσον αφορά στα ανατολικά σύνορα της Πολωνίας η συνθήκη προέβλεπε αποκλειστικά την εξουσιοδότηση των Μεγάλων Δυνάμεων για τον καθορισμό τους. Ως προς τα δυτικά σύνορα αναγνωρίσθηκαν εκείνα του 1772. Η περιοχή της Άνω Σιλεσίας τέθηκε σε δημοψήφισμα και παραχωρήθηκε τελικά στην Πολωνία παρά τη νίκη της Γερμανίας με ποσοστό 60%. Της παραχωρήθηκε επίσης ο περίφημος διάδρομος προς τη Βαλτική και το λιμάνι της Γδύνιας. Το λιμάνι του Δάντσιγκ από την άλλη δημιούργησε την ελεύθερη πόλη του Δάντσιγκ υπό την προστασία της Κοινωνίας των Εθνών. Έτσι, ο διάδρομος αυτός χώριζε την Ανατολική Πρωσία από τη δυτική. Ταυτόχρονα, το βορειότερο τμήμα της Ανατολικής Πρωσίας με την πόλη Μέμελ εντάσσεται στην κυριαρχία της Γαλλίας και στη συνέχεια δόθηκε στη Λιθουανία δίχως να πραγματοποιηθεί δημοψήφισμα.
Η Δανία επωφελήθηκε από τη προσάρτηση του βόρειου Σλέσβιγκ το οποίο είχε χάσει το 1864. Στη Τσεχοσλοβακία παραχωρήθηκε μία μικρή εδαφική λωρίδα όπου ήταν εγκατεστημένοι και Γερμανοί. Η Γερμανία έχασε επίσης όλες τις αποικίες της, κεφάλαιο το οποίο κατ’ εξοχήν ενδιέφερε την Αγγλία. Αποδεχόταν επίσης το άρθρο της «πολεμικής ενοχής» και δεχόταν να πληρώσει αποζημιώσεις ως ο υπεύθυνος έκρηξης του πολέμου. Τέλος, καθορίζοντας η παρεμπόδιση του στρατιωτικού επανεξοπλισμού της Γερμανίας. Ο στρατός έχασε μεγάλο μέρος της δυναμικής του, διότι πλέον θα αριθμούσε μέχρι 100.000 άνδρες, του αφαιρέθηκαν επίσης τα υποβρύχια και οι εναέριες δυνάμεις. Με βάση το ίδιο σκεπτικό διακόπηκε η χρήση βαρέων πυροβολικών, θωρακισμένων αρμάτων και χημικών όπλων, ενώ τα πολεμικά σκάφη από εδώ και πέρα όφειλαν να είναι κάτω των 10.000 κόρων.
Οι βαρύτατοι όροι της παραπάνω συνθήκης έδωσαν στους κυριότερους από τους συμμάχους πελώρια οικονομικά, εδαφικά και στρατηγικά κέρδη, ενώ με την υπογραφή της έθεσε ως ιστορικό αίτημα του γερμανικού λαού την ανατροπή της. Αυτό αποτέλεσε και τη κινητήρια δύναμη της κυριαρχίας του Χίτλερ, ο οποίος εκμεταλλεύτηκε με περίσσια δεξιοτεχνία τη δίψα του γερμανικού λαού για εκδίκηση θρέφοντας το συνεχώς διογκωμένο μίσος του ενάντια των νικητών του πολέμου. Η γαλλική κατοχή του Ρούρ το 1923 αποτέλεσε κύρια αιτία για τη βαθιά οικονομική κρίση που έπληξε τη Γερμανία. Η άνοδος του Αδόλφου Χίτλερ στην εξουσία το 1933 αποτέλεσε καμπή στην εξέλιξη των παγκόσμιων σχέσεων, ενώ τροφοδοτούσε ένα ατελείωτο γαϊτανάκι διαρκών κρίσεων. Κατάφερε να χειριστεί υπέρ του το διεθνές κλίμα της εποχής, την όλη κούραση από τις αιματοχυσίες που έλαβαν χώρα το 1914-1918, τις διχογνωμίες μεταξύ των παλαιών συμμάχων αλλά και την έντονη καχυποψία που είχε δημιουργηθεί σε μεγάλη μερίδα των ηγετικών κύκλων των μεγάλων Δυτικών Δημοκρατιών γύρω από τη Σοβιετική Ένωση.
Μάταια προσπαθούσαν οι οξυδερκείς ηγέτες των Μεγάλων Δυτικών Δημοκρατιών με πρωτεργάτες τον πρόεδρο Ρούσβελτ και τον Τσώρτσιλ να επισημάνουν έγκαιρα το κίνδυνο που τύλιγε μέσα του ο Χιτλερισμός και προωθούσαν επίμονα τις Σοβιετικές προτάσεις για μία ευρύτατη συμμαχία των φιλειρηνικών κρατών. Αντίθετα, οι αγγλικές και γαλλικές κυβερνήσεις προτιμούσαν να ακολουθούν ένα μονοπάτι με στόχο το κατευνασμό του Χίτλερ και της φιλειρηνικής του διαπαιδαγώγησης και «έμοιαζαν εκείνο το καιρό σαν δύο παραγινωμένα πεπόνια ζουλισμένα μαζί… την ώρα που χρειάζονταν η λάμψη του ατσαλιού» κατά την παροιμιώδη φράση του Τσώρτσιλ.
Συμπερασματικά, οι δύο αυτοί παράγοντες: η αστείρευτη, πηγαία ανάγκη του γερμανικού λαού για ανατροπή της συνθήκης των Βερσαλλιών και η αντίθεση και καχυποψία των Δυτικών Δημοκρατιών έναντι της Σοβιετικής Ένωσης αποτέλεσαν τους δύο πόλους πάνω στους οποίους ο Χίτλερ θεμελίωσε τη πολιτική του και από ένα μικρό «κόμμα» νοσταλγών μιλιταριστών του Μονάχου έφθασε να γίνει μία ανεξέλεγκτη δύναμη που κατόρθωσε να ανατινάξει την ειρήνη στο κόσμο. Ο κόσμος δε θα ήταν ποτέ ξανά ο ίδιος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μαρκεζίνης, Σπ. (1968). Πολιτική ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος 1828-1964. (4ος τόμος). Αθήνα: Εκδόσεις Πάπυρος.
- Συλλογικό έργο. (1955). Εικονογραφημένη Ιστορία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Αθήνα: Εκδόσεις Δαρεμά.
