Της Κωνσταντίνας Κουλοπούλου,
Πληθώρα μέτρων έχει τεθεί σε λειτουργία με στόχο την καταπολέμηση της πανδημίας και την επιστροφή στην ομαλή οικονομική, κοινωνική και εκπαιδευτική ζωή. Το κλείσιμο των ελληνικών πανεπιστημίων και η εξ αποστάσεως εκπαίδευση αποτελούν δύο από αυτά. Ένας χρόνος από την τελευταία φορά που οι φοιτητές αντίκρισαν το αμφιθέατρο συμπληρώθηκε τον Μάρτιο. Ενώ τα σχολεία περνούν από το δικό τους «σκωτσέζικο ντους», με το επαναλαμβανόμενο άνοιγμα και κλείσιμό τους, η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση μοιάζει με «καμένο χαρτί».
Το πανεπιστήμιο είναι θεσμός, χώρος δημιουργίας και προόδου. Απαιτεί ουσιαστική συμμετοχή και αλληλεπίδραση όλων των μελών στη γνωστική διαδικασία, διότι προάγει την έρευνα και δεν αρκείται στην «έτοιμη» γνώση και την οικεία σε όλους μας αποστήθιση. Η εκπαιδευτική πολιτική του πανεπιστημίου προϋποθέτει τη φυσική παρουσία του φοιτητή, ψυχή τε και σώματι, ο οποίος πειραματίζεται, συμφωνεί, απορρίπτει, συγκρίνει και καταλήγει με δική του προσπάθεια σε ένα ασφαλές συμπέρασμα, χωρίς να βασίζεται εξ ολοκλήρου σε μία επιστημονική μελέτη.
Επιπλέον, το πανεπιστήμιο ενώνει ανθρώπους, διαπλάθει σχέσεις, «επιβάλλει» λόγο και αντίλογο. Ο θεσμός δέχεται σπουδαστές εντός και εκτός Ελλάδας, με αποτέλεσμα να εκμηδενίζει τις αποστάσεις και να φέρνει σε επαφή ανθρώπους με διαφορετικά ενδιαφέροντα, εναλλακτικούς στόχους και χαρακτήρες. Επομένως, γεννά ιδέες και σμίγει ανθρώπινες ψυχές. Πρόκειται, λοιπόν, για έναν χώρο που λειτουργεί ως αρωγός στην προσπάθεια των μελών του να ανεξαρτητοποιηθούν και να συλλάβουν την αλήθεια της κοινωνικής πραγματικότητας.
Ωστόσο, σε καμία περίπτωση δεν μιλάμε για μία κοινότητα αγγελικά πλασμένη, χωρίς ίχνος προβλημάτων. Οι καθημερινές αντιξοότητες με τις οποίες έρχονται αντιμέτωποι φοιτητές και καθηγητές είναι πολλαπλές και συνεχώς αυξάνονται, εξαιτίας της πληθώρας ζητημάτων που το ελληνικό πανεπιστήμιο καλείται να αντιμετωπίσει, είτε κάνουμε λόγο για την υποχρηματοδότηση είτε για την επερχόμενη πανεπιστημιακή αστυνομία είτε για το «ν+2».
Τόσο τα θετικά όσο και τα αρνητικά στοιχεία του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος καθιστούν απαραίτητη τη φυσική παρουσία των φοιτητών στον πανεπιστημιακό χώρο. Όλα όσα προανέφερα για τη διδασκαλία και τη φοιτητική ζωή επιτυγχάνονται μόνο με τη δια ζώσης αλληλεπίδραση και είναι αδύνατον να αντικατασταθούν από την εξ αποστάσεως επικοινωνία.
Εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης του τελευταίου χρόνου και της κυβερνητικής πολιτικής σχετικά με τη διαχείριση της πανδημίας, η πανεπιστημιακή καθημερινότητα έχει κλονιστεί ανεπανάληπτα. Η εξ αποστάσεως διδασκαλία έχει εδώ και έναν χρόνο «διοριστεί επ’ αορίστου» στη θέση της δια ζώσης. Στο άκουσμα της τηλεκπαίδευσης ενδέχεται κάποιοι να ευνοούνται και να προτιμούν το «ηλεκτρονικό» πανεπιστήμιο. Η αλήθεια, όμως, διαφέρει.
Η e-τάξη, που συντροφεύει εδώ και έναν χρόνο τους φοιτητές, παράγει προβλήματα καθημερινά και δημιουργεί μια ισχυρή ανισότητα ανάμεσα στη φοιτητική κοινότητα, αναφορικά με τα ηλεκτρονικά εργαλεία που χρειάζεται ο φοιτητής για να παρακολουθήσει το καθημερινό του πρόγραμμα, όσο περίεργο και αν μας ακούγεται κάτι τέτοιο εν έτει 2021. Υπάρχουν οικογένειες που δε διαθέτουν ηλεκτρονικές συσκευές «με το τσουβάλι» ώστε να εξυπηρετηθούν όλα τα μέλη, δηλαδή μαθητές, φοιτητές και εργαζόμενοι γονείς. Σχετικά με το τεχνικό κομμάτι, υπάρχουν συνεχώς κωλύματα, όπως διακοπές στη μετάδοση εικόνας και ήχου και αδυναμία των ηλεκτρονικών πλατφορμών να υποστηρίξουν μεγάλο αριθμό φοιτητών.
Φυσικά, απουσιάζει και η αλληλεπίδραση μεταξύ φοιτητών και καθηγητών. Η παράδοση καταλήγει να αποτελεί μια μονότονη ρουτίνα, χωρίς πνεύμα και ψυχή. Θα μπορούσαμε να πούμε πως μοιάζει με ένα βίντεο στο YouTube. Είναι, λοιπόν, επόμενο να χάνεται το ενδιαφέρον του φοιτητή, εφόσον πλέον παρακολουθεί παθητικά μια μονομερή διάλεξη, την οποία το εκπαιδευτικό προσωπικό προσπαθεί να κάνει όσο πιο αποδοτική γίνεται μεν, στερείται όμως ουσιαστικής συμμετοχής και ζωντανής επαφής δε. Ακόμα, το θέμα «εξεταστική» είναι αυτό που επιβαρύνει την κατάσταση, καθώς υπάρχουν συνεχώς παρεξηγήσεις και αυθαιρεσίες! Πώς μπορούμε, λοιπόν, να θεωρούμε την τηλεκπαίδευση την πλέον κατάλληλη και επιτυχημένη λύση;
Το πρόβλημα, δυστυχώς, δεν τελειώνει εδώ. Το πανεπιστήμιο σημαίνει συμμετοχή, αντίληψη, αμφιθέατρο, έρευνα, βιβλιοθήκη, διαμόρφωση προσωπικότητας και ιδεολογίας και ανθρώπινες σχέσεις. Είναι, δηλαδή, η “vita bella” όσων έχουν υπάρξει φοιτητές. Είναι μια φωτεινή περίοδος που τα παιδιά των πανελληνίων λαχταρούν κάθε χρόνο να γνωρίσουν. Είναι, με άλλα λόγια, η ανταμοιβή τους για την εισαγωγή στη σχολή της επιλογής τους μετά από πολύχρονους κόπους και αυτό είναι κάτι που η εξ αποστάσεως διδασκαλία δεν μπορεί επ’ ουδενί να αποκαταστήσει.
Πρωτοετείς και δευτεροετείς, λοιπόν, γνωρίζουν μία «νέα» πανεπιστημιακή εποχή, χωρίς αμφιθέατρα και συμφοιτητές, χωρίς περιέργεια για την επόμενη μέρα, χωρίς πάθος για το αντικείμενο που επέλεξαν. Αντίθετα, το μόνο που έχουν είναι reactions και chatrooms στις πλατφόρμες διδασκαλίας. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για τους τελειόφοιτους κάθε σχολής, οι οποίοι στερούνται τα τελευταία «γλυκά» φοιτητικά χρόνια και τη συγκίνηση της αποφοίτησης, καθώς αναγκάζονται να ορκιστούν μέσω Webex και Zoom. Ασφαλώς, δεν μπορούμε να ξεχάσουμε και τους φοιτητές των σχολών που προβλέπουν πρακτική άσκηση, οι οποίοι απέχουν από τα εργαστήριά τους, θέτοντας σε κίνδυνο τη μελλοντική επαγγελματική τους πορεία, στην οποία θα έχουν τη «ρετσινιά» του «σπούδασα Ιατρική online». Ψυχολογική φόρτιση, απαισιοδοξία, νεύρα, απογοήτευση, σωματική και πνευματική κόπωση, εγκλωβισμός σε «διαδικτυακά κελιά», όλα αυτά χαρακτηρίζουν την εξ’ αποστάσεως διδασκαλία.
Η τηλεκπαίδευση φάνηκε χρήσιμη στην αρχή της πανδημίας, όταν η χώρα ήταν απροετοίμαστη για μια τέτοια πρόκληση. Αποτέλεσε, λοιπόν, μία καλή προσωρινή λύση, μέχρι τη λήψη των κατάλληλων μέτρων για την επιστροφή στην κανονικότητα. Ωστόσο, ο καιρός περνά και έναν χρόνο μετά δεν έχει ληφθεί κανένα απολύτως μέτρο για την επιστροφή στα πανεπιστήμια, τον φυσικό χώρο του φοιτητή. Αυτή είναι η ζωή που ονειρευτήκαμε και αγωνιστήκαμε για να κατακτήσουμε; Ένα μάθημα κενό μέσα από μια οθόνη;
Η απάντηση είναι κατηγορηματικά όχι. Όχι, διότι το πανεπιστήμιο μπορεί να επαναλειτουργήσει και να προσαρμοστεί στις νέες συνθήκες με τις κατάλληλες αποστάσεις, τη χρήση μάσκας, ένα κυλιόμενο ωράριο, τη δημιουργία σταθερών τμημάτων και τις προσλήψεις καθηγητών. Όλα αυτά είναι εφικτά, με δεδομένο ότι η Τριτοβάθμια Εκπαίδευση θα λάβει τα κονδύλια που έχει ανάγκη και θα σταματήσει να υποχρηματοδοτείται. Άλλωστε, πλήθος πανεπιστημίων ανά τον κόσμο υποδέχτηκε πίσω τους φοιτητές του σε μια προσπάθεια προσαρμογής στα νέα δεδομένα. Στο εξωτερικό ναι, στην Ελλάδα γιατί όχι;
Η επαναλειτουργία των πανεπιστημίων δε σημαίνει μόνο επιστροφή στην καθημερινότητα. Σημαίνει να ζεις, να διεκδικείς και να ανεβαίνεις σκαλί-σκαλί προς την Ιθάκη σου. Άλλωστε, το να ζεις σε μια κοινωνία όπου οι περισσότεροι απλώς υπάρχουν είναι το δυσκολότερο πράγμα.
