Της Συμέλας Θεοδοσιάδου,
Στις 12 και 13 Μαρτίου, έλαβε χώρα διαδικτυακώς -λόγω της υγειονομικής συγκυρίας- το InfoLaw Conference 2021 (εφεξής «Συνέδριο») με γενική θεματική «Δεδομένα, Online διαφήμιση και ψηφιακή οικονομία». Στη βάση αυτής της θεματικής, αναλύθηκε μια σειρά επιμέρους ζητημάτων στα οποία επιδρά η online διαφήμιση, που άπτονται τόσο σε δικαιϊκούς κλάδους, ήτοι τα προσωπικά δεδομένα, τον ανταγωνισμό και το δίκαιο του καταναλωτή, όσο και πολιτειακές διαδικασίες, ήτοι εκλογές και άσκηση πολιτικής. Οι ομιλητές και οι συντονιστές που πλαισιώσαν τις συνεδρίες, ήταν ως επί το πλείστον εκ του νομικού κόσμου και ανέδειξαν, ωστόσο δε θα μπορούσαν να λείπουν και ομιλητές εκ των επιστημών σχετικών με την πληροφορική Η/Υ, οι οποίοι συμπλήρωσαν με τις τεχνικές τους γνώσεις τη λειτουργία και τις παραμέτρους της online διαφήμισης.
Το Συνέδριο ήταν «προϊόν» συνδιοργάνωσης των ELSA Greece, Lawspot, Athens Legal Tech και της Ένωσης για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας και τέλεσε υπό την υποστήριξη των Microsoft, SakkoulasOnline και του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών. Σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον, επίκαιρο και εκ του αποτελέσματος -όπως ανέδειξε η συνεχής τροφοδότηση με ερωτήματα και παρατηρήσεις από το σημαντικό αριθμό του πλήθους που το παρακολούθησε με αμείωτη προσοχή- εποικοδομητικό Συνέδριο, παρόν ήταν και το OffLine Post, το οποίο ανέλαβε τη δημοσιογραφική κάλυψή του. Παρακάτω, παρατίθενται τα κυριότερα νομικά και ηθικά ζητήματα που ετέθησαν από τους ομιλητές, τόσο στις πρωτολογίες τους, όσο και στους επόμενους γύρους τοποθετήσεών τους.
Παρασκευή 12 Μαρτίου
Η έναρξη του Συνεδρίου κηρύχθηκε με τους εναρκτήριους χαιρετισμούς, αρχικώς από τον κ. Παλαμιδά Γεώργιο (Πρόεδρος ELSA Greece), ο οποίος προέβη στις απαραίτητες συστάσεις εκ μέρους της οργανωτικής επιτροπής, δίνοντας μία «γεύση» του πλούσιου ακαδημαϊκού περιεχομένου που αναπτύχθηκε στην κύρια ροή του Συνεδρίου, μαζί με τον κ. Κώτσηρα Γεώργιο (Υφυπουργός Δικαιοσύνης), ο οποίος με τη σειρά του μίλησε για την πρόκληση του ψηφιακού μετασχηματισμού και της τεχνολογικής μεταρρύθμισης της Ευρώπης, η οποία ναι μεν είναι φιλόδοξη, χρήζει δε σοβαρής οριοθέτησης των κινδύνων που ενέχουν ως προς τα θεμελιώδη δικαιώματα και τις αξίες, όπως αυτά προστατεύονται από τον Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρώπης. Τέλος, δήλωσε την αναμονή του για τα πορίσματα τα οποία θα εξαχθούν συνολικά.
Η Α’ Συνεδρία ξεκίνησε με τον συντονιστή της, κ. Καρκατζούνη Βασίλη (Δικηγόρος, LLM, CIPP/E, PhD (c.) Πανεπιστημίου Αιγαίου), ο οποίος τόνισε την ραγδαία ψηφιοποίηση σε όλους τους τομείς της ζωής και τα πολυεπίπεδα ζητήματα που αυτή δημιουργεί με αντάλλαγμα τα προσωπικά δεδομένα. Πρώτος εισηγητής ήταν ο κ. Κατσιφής Δημήτρης (Δικηγόρος, Senior Associate Geradin Partners), ο οποίος έκανε μία εισαγωγή στην online διαφήμιση ως επιχειρηματικό μοντέλο και τις τεχνολογίες της διαφήμισης, ενώ παρουσίασε τις συνιστώσες της αποτύπωσης της αξιακής αλυσίδας της διαφήμισης. Ανέλυσε βασικούς ορισμούς, ενώ τέλος, αξιοσημείωτη ήταν η ανάδειξη της προσοχής του δέκτη της διαφήμισης ως εκπλειστηρίασμα στην online διαφήμιση στον ad exchange πάροχο διαφημιστικών υπηρεσιών, που λειτουργεί όπως το χρηματιστήριο. Στη συνέχεια, ο λόγος δόθηκε στον δεύτερο εισηγητή, τον κ. Ρουσόπουλο Γεώργιο (Δρ. Μηχ. Η/Υ & Πληροφορικής, Πληροφορικός Ελεγκτής, ΕΕΠ ΑΠΔΠΧ), ο οποίος παρέθεσε το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο της online διαφήμισης με επίκεντρο τα cookies. Πιο συγκεκριμένα, επικεντρώθηκε στην Ομάδα 29, παραθέτοντας Γνώμες της αναφορικά με τη συμπεριφορική διαφήμιση και την επεξεργασία των δεδομένων που συλλέγονται από τα cookies. Συνεχίζοντας, μίλησε για τον GDPR, αλλά και τη νομολογία του ΔΕΕ περί cookies. Κλείνοντας, τόνισε την ανάγκη για περισσότερη συνεκτικότητα σε ευρωπαϊκό ρυθμιστικό επίπεδο, ενώ κατέληξε στο ότι η προβληματική στην συμπεριφορική διαφήμιση είναι πολυετής και όλο και περισσότερες χώρες τη θέτουν στην ατζέντα τους. Τρίτος εισηγητής ήταν ο κ. Χελιουδάκης Λευτέρης (Γραμματέας Δ.Σ. Homo Digitalis). Θέμα της ομιλίας του αποτέλεσε η από τον 12/2020 καταγγελία της Homo Digitalis εναντίον των Google & IAB Europe σχετικά με τις επιβλαβείς τακτικές της συμπεριφορικής διαφήμισης ως προς τα προσωπικά δεδομένα. Πιο συγκεκριμένα, περιεχόμενο της καταγγελίας η σε πραγματικό χρόνο online δημοπρασία προσωπικών δεδομένων των χρηστών ιστοσελίδων με σκοπό την στοχευμένη διαφήμιση. Κλείνοντας, προέβλεψε ότι η Ε.Ε. θα μπορούσε να στραφεί σε εναλλακτικά μοντέλα της συμπεριφορικής και στοχευμένης διαφήμισης, αλλά και σε ενίσχυση των εποπτικών αρχών προκειμένου για αναχαίτιση του ζητήματος. Την Α’ Συνεδρία έκλεισε η κα. Γιαννή Αλκμήνη (Data Protection Advisor at Privacy Doctor), η οποία ανέπτυξε το ζήτημα της δράσης της στοχευμένης διαφήμισης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης -εν προκειμένω στο Facebook- και πώς επηρεάζει η χρήση αλγορίθμων A.I. την κατάρτιση profile του χρήστη. Έδειξε τρεις τρόπους με τους οποίους μπορεί ο χρήστης του Facebook να διαχειριστεί τις διαφημίσεις στις οποίες εκτίθεται, αναρωτώμενη γιατί να υπάρχουν τόσοι τρόποι κι όχι μία ενιαία απλοποιημένη διαδικασία.
Κατόπιν ενός σύντομου διαλείμματος, εκκίνησαν οι διεργασίες της Β’ Συνεδρίας, υπό το συντονισμό του κ. Τάσση Σπύρου (Δικηγόρος, Πρόεδρος Ελληνικής Ένωσης για την Προστασία Προσωπικών Δεδομένων και Ιδιωτικότητας), ο οποίος και τόνισε ότι τα προσωπικά δεδομένα έχουν ανακηρυχθεί το συνάλλαγμα στις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Πρώτος εισηγητής αυτής της Συνεδρίας ήταν ο κ. Λιανός Ιωάννης (Πρόεδρος Επιτροπής Ανταγωνισμού), ο οποίος εκκινώντας από τις πρόσφατες δράσεις της Επιτροπής Ανταγωνισμού, προέβη σε μία παρουσίαση των επιχειρηματικών οικοσυστημάτων και του πώς επιδρά ο ανταγωνισμός σε αυτά, δημιουργώντας μάλιστα καταχρηστικές πρακτικές επιχειρήσεων προς άλλες επιχειρήσεις που εντάσσονται στο ίδιο οικοσύστημα. Στη συνέχεια τον λόγο έλαβε ο δεύτερος εισηγητής, κ. Ιακωβίδης Μιχαήλ (Καθηγητής Επιχειρηματικότητας, Στρατηγικής, Καινοτομίας London Business School), ο οποίος μίλησε για τις Big Tech εταιρείες και πιο συγκεκριμένα για την πιθανή επικίνδυνη συνύπαρξη επιτυχημένων δεξιοτήτων μίας επιχείρησης με τις δυνατότητες εκμετάλλευσης του περιβάλλοντος που δημιουργείται και τους ενδογενείς κινδύνους ανισότητας που αυτή η συνύπαρξη δημιουργεί στο κομμάτι του ανταγωνισμού. Τρίτη εισηγήτρια ήταν η κα. Κινινή Έφη (Επίκουρη Καθηγήτρια Νομικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών) η οποία ανέλυσε την απόφαση του Γερμανικού Ανωτάτου Ακυρωτικού Δικαστηρίου εναντίον του Facebook για την παραβίαση των προσωπικών δεδομένων που κρίθηκε και κατάχρηση δεσπόζουσας θέσης. Επικεντρώθηκε στην έννοια της δι-επίπεδης βλάβης: την οριζόντια παρεμποδιστική κατάχρηση εις βάρος των ανταγωνιστών και την κάθετη εκμεταλλευτική κατάχρηση εις βάρος των χρηστών. Εν προκειμένω, η βλάβη δικαιολογήθηκε με τους παραδοσιακούς γνωστούς όρους του δικαίου ανταγωνισμού, συνεκτιμώντας και τον GDPR. Τη λήξη της πρώτης ημέρας του Συνεδρίου και της Β’ Συνεδρίας ανέλαβε ο κ. Μαργαρίτης Ευάγγελος (Δικηγόρος, Δρ. Νομικής, CIPP/E, Post – Doc Νομικής Αθηνών), ο οποίος αναφέρθηκε στην τεράστια οικονομική αξία των προσωπικών δεδομένων και τις περιπτώσεις στις οποίες δύναται η χρήση τους ως αντίτιμο για την παροχή υπηρεσιών. Εν όψει αυτού εξέτασε την περίπτωση δημιουργίας μίας νέας μορφής σύμβασης, της οποίας νομική βάση ενδεχομένως θα αποτελεί είτε η συναίνεση του χρήστη ή η ανάγκη παροχής των δεδομένων για την εκτέλεση της σύμβασης.
Σάββατο 13 Μαρτίου
Η δεύτερη ημέρα του Συνεδρίου ξεκίνησε με τον κ. Παλαμιδά Γεώργιο (Πρόεδρος Elsa Greece) ο οποίος και υπενθύμισε τη διάρθρωση του Συνεδρίου για αυτήν την ημέρα, χωρίζοντάς το ως εξής: στην Γ’ Συνεδρία εισηγήσεων και στο Workshop, το οποίο περιείχε κυρίως πορίσματα από την διερεύνηση συγκεκριμένων περιπτώσεων. Ευθύς, τον λόγο και συντονισμό της Γ’ Συνεδρίας, αφορώσα την online διαφήμιση και τις εκλογικές διαδικασίες, έλαβε η κα. Μήτρου Λίλιαν (Kαθηγήτρια Πανεπιστημίου Αιγαίου, Δικηγόρος, Πρόεδρος του Ινστιτούτου για την Ιδιωτικότητα, τα Προσωπικά Δεδομένα και την Τεχνολογία) και εκκίνησε τις διεργασίες αναφέροντας ότι «η online δημόσια σφαίρα αποτελεί μία replica της offline σφαίρας». Υπό αυτήν την σκέψη, ο πρώτος εισηγητής κ. Ιωαννίδης Σωτήρης (Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης), εξήγησε πώς μέσα από μία συγκεκριμένη ερασιτεχνική έρευνα-δουλειά του που αφορούσε την πρόβλεψη του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος του 2015, κατάφερε να αναγάγει τα αντλούμενα από τα social media προσωπικά δεδομένα ως ιδανικό στόχο για σφυγμομετρήσεις. Το αποτέλεσμα της δουλειάς του ήταν η επιτυχής πρόβλεψη του αποτελέσματος κόντρα στο αντίθετο αποτέλεσμα που διέβλεπαν οι δημοσκοπήσεις τότε, με μία απόκλιση μεν ως προς το ακριβές ποσοστό των επιλογών. Στη συνέχεια, ο κ. Μαντζούφας Παναγιώτης (Καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου Νομικής Σχολής ΑΠΘ) έθιξε ευσύνοπτα αλλά ολοκληρωμένα στη δεύτερη εισήγηση της Συνεδρίας τις καινοφανείς απειλές που αντιμετωπίζει η ελευθερία της έκφρασης από τα social media, καθώς συμβαίνει το εξής αντιφατικό: ενθαρρύνονται πρακτικές άμεσων ή έμμεσων περιορισμών στην έκφραση από τα ίδια τα social media εκ των Κυβερνήσεων με τις οποίες συνεργάζονται, με πρόσχημα την ελευθερία της έκφρασης και του λόγου. Αναπτύσσοντας τις μορφές με τις οποίες αυτό επιτυγχάνεται μέσα από πρόσφατα πολιτικά παραδείγματα, στη δευτερολογία του παρέθεσε ορισμένες σκέψεις-προτάσεις διαχείρισης του προβλήματος αυτού. Ο τρίτος εισηγητής που ακολούθως έλαβε το λόγο, κ. Κάνδιας Μιλτιάδης (Senior Red Team Analyst, Fortune 500 Company, PhD Cyber Security), ο οποίος ανέλυσε τα στοιχεία δικών του ερευνών-σφυγμομετρήσεων, εκκινώντας από επιτυχή κατά 87% έρευνά του το 2012 αναφορικά με την πρόβλεψη των πολιτικών πεποιθήσεων χρηστών του YouTube και συνεχίζοντας μέσω έρευνάς του από δεδομένα χρηστών του Facebook αναδεικνύει πώς τα ψυχογραφήματα και οι κοινωνικές συμπεριφορές συντελούν επίσης στην πρόβλεψη αποτελεσμάτων. Τις εισηγήσεις αλλά και συνεδρίες ολοκλήρωσε ο κ. Δουδωνής Παναγιώτης (Δρ. Συνταγματικού Δικαίου Πανεπιστημίου Οξφόρδης) ο οποίος με χειμαρρώδη τρόπο του, τονίζοντας πως το σημαντικό κομμάτι της πολιτικής συζήτησης κρίνεται από τη λεκτική επικοινωνία, ανέλυσε πως η λυσιτέλεια μίας πολιτικής διαφήμισης έχει διπλή κατεύθυνση: την επιρροή της αμφίρροπης μάζας υπέρ της και την ενδυνάμωση των ήδη ευνοϊκώς προς αυτήν τασσόμενων, εντοπίζοντας τον κίνδυνο στις γκρίζες πολιτικές διαφημίσεις που διασπούν το ποιοτικό στοιχείο της δημοκρατίας, αυτό της συνύπαρξης ετερόκλητων πολιτικών ομάδων, επίσης μέσα από πρόσφατα παραδείγματα που έλαβαν χώρα.
Τέλος, μετά από ένα ολιγόλεπτο διάλειμμα για μία σύντομη επεξεργασία του τεράστιου όγκου των ερεθισμάτων κι προς επίρρωση των όσων ζητημάτων αναπτύχθηκαν με πληρότητα παρά τον περιορισμό του χρόνου, ήρθε η ώρα του θεματικού Workshop: Δημόσια Υγεία και ηλεκτρονικές εφαρμογές, υπό τον εκ νέου συντονισμό του κ. Τάσση Σπύρου, ο οποίος και αναγνώρισε την πρόκληση της καινοφανούς εφαρμογής των ήδη γνωστών νομικών εργαλείων σε αυτήν την ιδιαίτερη υγειονομική συγκυρία. Αρχικώς, μεταδόθηκε η keynote ομιλία της κα. Kutterer Cornelia (Senior Director, Rule of Law & Responsible Tech European Government Affairs, CELA Microsoft). Η κα. Kutterer επισήμανε τον μεγάλο αντίκτυπο της τρέχουσας πανδημίας στον κόσμο σε όλους τους τομείς, από τη δημόσια υγεία μέχρι την οικονομία, ενώ στη συνέχεια ανέλυσε πώς η Microsoft «επίταξε» τις υπηρεσίες της για την ενίσχυση της αντιμετώπισης της πανδημίας και τα δεδομένα που έχει με σκοπό την αναχαίτιση των ραγδαίων εξελίξεων που συντελούνται σε πραγματικό χρόνο, αλλά παράλληλα και την υποστήριξη των τηλεπικοινωνιών με τον ίδιο σκοπό. Εν συνεχεία, ο λόγος δόθηκε στην κα. Μιχαηλίδου Έρση (Δικηγόρος, PhD(c.), DPΟ Σωματείων «ΕΛΠΙΔΑ-Σύλλογος Φίλων Παιδιών με καρκίνο», «Σύλλογος ΟΡΑΜΑ ΕΛΠΙΔΑΣ»), η οποία ανέπτυξε το ζήτημα των κλινικών δοκιμών και την προστασία των προσωπικών δεδομένων. Παραθέτοντας το νομικό πλαίσιο για τις κλινικές δοκιμές, παρουσίασε στατιστικά στοιχεία σχετικά με τις κλινικές δοκιμές σχετικά με τον Covid-19, καταλήγοντας στα συμπεράσματα της έρευνάς της, όπως ο αλτρουισμός των προσωπικών δεδομένων ως όπλο κατά της πανδημίας ενώ εξήγησε γιατί τα ταυτοποιήσιμα δεδομένα είναι τα μόνα που εξακριβώνουν την εγκυρότητα και την αποτελεσματικότητα της κλινικής έρευνας. Ο δεύτερος εισηγητής του workshop, κ. Μπουχάγιαρ Γιώργος (LLM, MS, PhD (c.) Πανεπιστήμιο Λουξεμβούργου και Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών) ανέπτυξε μέσω της εν εξελίξει έρευνάς του την προβληματική της προστατευτικής επάρκειας του GDPR έναντι της μαζικής βιομετρικής παρακολούθησης στην Ε.Ε. Αναλύοντας εκτενώς και μέσω παραδειγμάτων τη μαζική βιομετρική παρακολούθηση και επιχειρηματολογώντας υπέρ της ανεπάρκειας του GDPR ως προστατευτικού πλαισίου των προσωπικών δεδομένων, καταλήγει σε κάποιες προτάσεις, για να περάσει στο ζήτημα της τρέχουσας πανδημίας. Εν προκειμένω, αναγνώρισε την ποινική και τη διοικητική κυρωτική στρατηγική που ακολουθείται για την αναχαίτιση της διασποράς της πανδημίας, ωστόσο τονίζει την υπέρ-ποινικοποίηση συμπεριφορών και την αμφιβολία στη διαχείριση των συλλεχθέντων δεδομένων από την ενδεχόμενη παρακολούθηση των πολιτών. Τον επίλογο στο πλούσιο ακαδημαϊκά αυτό συνεδριακό διήμερο, έθεσε η κα. Μήτρου Λίλιαν ως παρεμβαίνουσα, η οποία υπενθύμισε ότι το δικαίωμα της προστασίας των προσωπικών δεδομένων δεν αποτελεί ένα δικαίωμα πολυτελείας, αλλά είναι άξιο αποτελεσματικής προστασίας ακόμα και στους δύσκολους για αυτό καιρούς. Συνεχίζοντας, αναγνώρισε την επείγουσα κατάσταση που διανύουμε εν όψει της πανδημίας, ωστόσο πολύ σημαντικές είναι οι σταθμιστικές αρχές που θέτει ο ίδιος ο GDPR, με την αρχή της ελαχιστοποίησης και το εργαλείο του πεπερασμένου της διατήρησης των προσωπικών δεδομένων, δύο σημαίνοντα αξιολογικά εργαλεία στην «φαρέτρα» της αποτελεσματικής προστασίας των δεδομένων.
Η λήξη του workshop και του InfoLaw Conference 2021 επήλθε με ευχές για δια ζώσης «συνεδριακή επαφή» του χρόνου, υγειονομικής καταστάσεως επιτρέπουσας. Την αποφώνηση έκανε ο κ. Καρκατζούνης Βασίλης, προβαίνοντας σε μία σύνοψη των θεματικών που θίχτηκαν εις βάθος και εποικοδομητικώς, καθώς επίσης και δίνοντας κάποιες διαδικαστικές επισημάνσεις του συνεδρίου.
