Του Δημήτρη Σαββαΐδη,
Τα τελευταία χρόνια η ιδέα για έναν πράσινο πλανήτη έχει πάρει σάρκα και οστά. Η ανθρώπινη δραστηριότητα έχει προκαλέσει τεράστιες αναταράξεις, οι οποίες ήδη έχουν κάνει την εμφάνισή τους και αναμένονται τις επόμενες δεκαετίες να επηρεάσουν σε μεγάλο βαθμό την ανθρωπότητα. Το οικολογικό μέλλον θα εξαρτηθεί σε μεγάλο βαθμό από τις οικολογικές και ενεργειακά αποδοτικές τεχνολογίες οι οποίες είναι άμεσα εξαρτώμενες από την εξόρυξη και εκμετάλλευση των σπάνιων γαιών.
Σπάνιες γαίες ονομάζονται τα 17 μέταλλα, από τα οποία 15 ανήκουν στην ομάδα των λανθανίδων (λανθάνιο, δημήτριο, πρασεοδύμιο, νεοδύμιο, προμήθιο, σαμάριο, ευρώπιο, γαδολίνιο, δυσπρόσιο, όλμιο, έρβιο, θούλιο, υττερβίο, και λουτήσιο), συν το σκάνδιο και το ύττριο. Τα μέταλλα αυτά εμφανίζονται μέσα στο φλοιό της Γης, σε ορυκτά. Στην πραγματικότητα οι σπάνιες γαίες δεν είναι τόσο σπάνιες, όσο υποδηλώνει το όνομά τους καθώς εντοπίζονται κοιτάσματα σε πολλές περιοχές της Γης. Ωστόσο, σπάνιος είναι ο εντοπισμός κοιτασμάτων, σε υψηλές συγκεντρώσεις σπάνιων γαιών, ώστε να δικαιολογείται η εξόρυξή τους με οικονομικά, αλλά και περιβαλλοντικά ασφαλή τρόπο.
Για να κατανοήσουμε τη σπουδαιότητα και τη χρησιμότητά τους, αρκεί μια αναφορά στους τρόπους αξιοποίησής τους. Tα τελευταία 30 χρόνια σημειώθηκε έκρηξη στις εφαρμογές των σπάνιων γαιών καθώς απαντώνται σε κινητά τηλέφωνα, μνήμες υπολογιστών, μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων, ανεμογεννήτριες, μαγνητικούς τομογράφους μέχρι και σε οπλικά συστήματα κ.α. Για παράδειγμα, το υττέρβιο χρησιμοποιείται για την κατασκευή τηλεοράσεων, ηλεκτρονικών οθονών και αντικαρκινικών φαρμάκων. Το πρασεοδύμιο εμπεριέχεται σε μαγνήτες και μηχανές αεροσκαφών. Το δυσπρόσιο αποτελεί κύριο συστατικό ανεμογεννητριών και ηλεκτρικών αμαξιών. Η νέα πραγματικότητα, καθιστά καθοριστικό τον ρόλο των μετάλλων αυτών στην καθημερινή μας ζωή και η εξόρυξή τους αναμένεται να προσελκύσει ολοένα και περισσότερους ανταγωνιστές.
Τα παγκόσμια αποθέματα σπάνιων γαιών ανέρχονται περίπου σε 120 εκατομμύρια τόνους και βρίσκονται στην Κίνα, Ρωσία, Βραζιλία, Η.Π.Α. (συγκεκριμένα Καλιφόρνια), Ινδία, Αυστραλία, Μαλαισία, Μιανμάρ, Μπουρούντι και όχι μόνο. Οι Η.Π.Α. κρατούσαν για δεκαετίες, μέχρι και το 1980, τα ηνία της παραγωγής των σπάνιων γαιών. Έκτοτε τον πρώτο λόγο τον έχει η Κίνα καθώς εκμεταλλεύτηκε το συγκριτικό της πλεονέκτημα, τη δυνατότητα να παράγει σπάνιες γαίες πολύ φθηνότερα και με μεγαλύτερη καθαρότητα σε σχέση με τους ανταγωνιστές της, λόγω του χαμηλού εργατικού κόστους και των περιβαλλοντικών διατάξεων που τηρήθηκαν ελάχιστα. Εδώ αξίζει να σημειωθεί, ότι εξαιτίας της περιβαλλοντικής ασυνειδησίας, η Κίνα έχει καταφέρει να παράγει σπάνιες γαίες στο ένα τρίτο του κόστους σε σχέση με τους υπόλοιπους ανταγωνιστές. Παράλληλα, η χώρα έδωσε μεγάλη βαρύτητα στην δημιουργία μιας ισχυρής βιομηχανίας, με πολλές και σημαντικές επενδύσεις, στο τομέα των τεχνικών εξόρυξης και επεξεργασίας, καθιστώντας την Κίνα κυρίαρχο στο παιχνίδι των σπάνιων γαιών.
Τα σπάνια μέταλλα παίζουν καθοριστικό ρόλο στον εμπορικό πόλεμο μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων. Κατά το παρελθόν, το Πεκίνο έχει απειλήσει πως θα επιστρατεύσει το όπλο των σπάνιων γαιών μιας και είναι κυρίαρχο συστατικό για την κατασκευή προϊόντων υψηλής τεχνολογίας. Μέχρι και το 2019, το 90% της παγκόσμιας παραγωγής προέρχεται από την Κίνα. Μια αναστάτωση που θα οδηγούσε σε μια ενδεχόμενη μείωση της παραγωγής τους θα δημιουργούσε τεράστια προβλήματα στις χώρες όπου εξάγονται. Στις Η.Π.Α. την τριετία 2014-2017 το 80% των αναγκών της στις σπάνιες γαίες, καλύφθηκε από την Κίνα. Επίσης, το Σεπτέμβριο του 2010, δημιουργήθηκε ένα σοβαρό επεισόδιο ανάμεσα στη Κίνα και την Ιαπωνία, καθώς ένα κινέζικο αλιευτικό σκάφος παραβίασε τα ιαπωνικά χωρικά ύδατα και συνελήφθη από την ιαπωνική ακτοφυλακή. Η αντιπαράθεση αυτή πήρε ευρύτερες διαστάσεις και ως αντίποινα της κράτησης του πλοιάρχου, η Κίνα διέκοψε τις εξαγωγές σπάνιων γαιών προς τα λιμάνια της Ιαπωνίας. Ο πλοίαρχος αφέθηκε ελεύθερος, αφού η τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξή της Ιαπωνίας είναι άμεσα εξαρτώμενη από τις σπάνιες γαίες.
Ναι μεν οι σπάνιες γαίες είναι καθοριστικές για την ανάπτυξη πράσινης τεχνολογίας, μπαταρίες ηλεκτρικών αυτοκινήτων και ανεμογεννήτριες, αλλά η εξόρυξη, ο διαχωρισμός και η επεξεργασία τους ελλοχεύει περιβαλλοντικούς κινδύνους. Ειδικότερα, κατά τη διαδικασία του διαχωρισμού και ανάκτησης των μετάλλων, δημιουργούνται ραδιενεργά απόβλητα, τα οποία συνήθως αποβάλλονται σε τεχνητές λίμνες και ειδικά φράγματα. Όπως καταλαβαίνεται, τα λύματα αυτά βρίσκονται εκτεθειμένα και σε μια βροχόπτωση υπάρχει τεράστιος κίνδυνος να αποπλεύσουν και να δημιουργηθεί τεράστια εστία μόλυνσης. Επιπλέον, κατά την εξόρυξη των μετάλλων δημιουργούνται ρυπογόνες αέριες εκπομπές, καθώς τα πετρώματα που περιέχουν τα σπάνια μέταλλα συμπεριλαμβάνουν και ραδιενεργά στοιχεία, όπως το Θόριο και το Ουράνιο μολύνοντας τους εργάτες. Η Κίνα μιας και είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και μαζί με την ελαστική περιβαλλοντική νομοθεσία περί ακίνδυνης εκμετάλλευσης, επιβαρύνει περισσότερο το περιβάλλον. Ωστόσο τα τελευταία χρόνια υπάρχει παγκόσμια μια τάση της οργάνωσης των εξορύξεων με τέτοιο τρόπο, ώστε να μην υπάρχει έντονη επιβάρυνση του περιβάλλοντος.
Η πόλη Baotou βρίσκεται στο εσωτερικό της Μογγολίας στην Κίνα, είναι η μεγαλύτερη κινεζική πηγή σπάνιων γαιών. Τα ορυκτά μεταφέρονται στην συγκεκριμένη πόλη από την κοντινή περιοχή Bayan Obo -το μεγαλύτερο «κοίτασμα» σπάνιων γαιών του κόσμου που βρίσκεται στην Εσωτερική Μογγολία της Κίνας, η οποία διαθέτει περισσότερα από 40 εκατομμύρια τόνους σπάνιων γαιών- για επεξεργασία. Τη δεκαετία του 80 οι σοδειές άρχισαν να αποτυγχάνουν και τα ζώα να πεθαίνουν λόγω της έκθεσης τους στην μόλυνση του εδάφους, του αέρα και του νερού. Οι κάτοικοι της περιοχής εμφάνισαν σοβαρά προβλήματα υγείας και εν τέλει εγκατέλειψαν την πόλη την περιοχή τους. Η υπεύθυνη κινέζικη αρχή για τις σπάνιες γαίες, υπολόγισε ότι για κάθε τόνο σπάνιων γαιών που παράγεται στην περιοχή Baotou απελευθερώνονται έως 12,000m³ αερίων ρύπων και 2000 τόνους μολυσμένων εκροών. Ιδιαίτερα στη βόρεια Κίνα αυτοί οι ρύποι περιέχουν ίχνη ραδιενεργού Θορίου. Επιπρόσθετα, υπολογίζεται ότι όλα τα εργοστάσια που επεξεργάζονται τις σπάνιες γαίες παράγουν 10 εκατομμύρια τόνους από όλους τους τύπους ρυπασμένου νερού κάθε χρόνο.
Αναμφίβολα, η οικονομία κινείται σε ρυθμούς πράσινης ανάπτυξης και υλικοτεχνικής «απελευθέρωσης». Οι σπάνιες γαίες είναι αυτές οι οποίες θα πρωταγωνιστήσουν σε αυτό το τεράστιο έργο. Στο πλαίσιο της κυριαρχίας οι μεγάλες δυνάμεις αναμένεται να «κονταροχτυπηθούν» προκείμενου να διασφαλιστεί η παγκόσμια επιβολή. Μέχρι στιγμής τη μάχη φαίνεται να την κερδίζει η Κίνα και ο υπόλοιπος πλανήτης «χορεύει» στους δικούς της ρυθμούς. Τελικά μήπως είναι ειρωνικό να χαρακτηρίζονται πράσινα αυτά τα μέταλλα; Μήπως η Κίνα θα έπρεπε να προσθέσει στο παιχνίδι και τους υπόλοιπους ανταγωνιστές; Τα επόμενα χρόνια αναμένονται να είναι κρίσιμα και καθοριστικά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Κατσικάρης, Δ. (2015). Μελέτη της ραδιενεργούς μόλυνσης του περιβάλλοντος λόγω των εξορύξεων σπάνιων γαιών. Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Εργαστήριο Φυσικής της Ατμόσφαιρας. [online] Διαθέσιμο εδώ.
- MININGVisualizing China’s Dominance in Rare Earth Metals, VISUAL CAPITALIST, Διαθέσιμο εδώ.
- Οι πέντε αλήθειες για τις Σπάνιες Γαίες, Capital.gr, Διαθέσιμο εδώ.
- REE – Rare Earth Elements and their Uses, Geology.com, Διαθέσιμο εδώ.
- Σπάνια μέταλλα ως όπλα στον εμπορικό πόλεμο, DW (Deutsche Welle), Διαθέσιμο εδώ.
