Του Γιώργου Πασσά,
Μία από τις θεμελιώδεις και ευρύτατα διαδεδομένες σκέψεις του Νίτσε για τη λειτουργία της ιστορίας, στο πλαίσιο μίας κοινωνίας, ήταν πως αυτή θα πρέπει να «υπηρετεί τη ζωή». Σε μία εποχή που οι διανοητές επικεντρώνονταν στην ιστορική πληροφορία, με αυτοσκοπό την κατάκτηση της ιστορικής γνώσης, ο Γερμανός φιλόσοφος επέμενε πως το ποιόν της ιστορικής προσέγγισης πρέπει να καθορίζεται βάσει των αναγκών του παρόντος. Και το Black History Month, προσαρμοσμένο στις ανάγκες του παρόντος, σε μία «μετα-φυλετική» Αμερική, αποτελεί τον δέοντα τρόπο για την ενημέρωση και γαλούχηση των Αμερικανών πολιτών του αύριο. Ή και όχι.
Η υποτιθέμενη μετα-φυλετική περίοδος αμφισβητείται από πολλούς. Έτσι, ο συλλογισμός του Νίτσε καταδεικνύει μεν με σαφήνεια το ορθό σχετικά με τον τρόπο καθορισμού της ιστορικής εκπαίδευσης, παρ’ όλα αυτά δεν δύναται να επιλύσει τον κατ’ ουσίαν προβληματισμό στο συγκεκριμένο ζήτημα, επί του οποίου εντοπίζεται και η διαφωνία: ποια είναι η φύση των αναγκών της σημερινής αμερικανικής κοινωνίας (ώστε, βάσει αυτών, να καθοριστεί η ιδεατή οπτική θέασης του ιστορικού παρελθόντος) και, πολύ περισσότερο, τι ανήκει στο παρελθόν, ποια είναι δηλαδή τα χρονικά, και κατ’ επέκταση υπαρκτά, όρια που διαφοροποιούν τη φυλετικά διαχωρισμένη Αμερική από μία εξελιγμένη, ομογενοποιημένη εκδοχή της, εάν αυτή υπάρχει;
Η διατήρηση και ο εορτασμός του Black History Month στη σημερινή Αμερική θεμελιώνεται σε δύο συγκεκριμένες, πλην με σαθρό λογικό υπόβαθρο, προκείμενες: αφ’ ενός μεν στο ότι οι Η.Π.Α. έχουν ολοκληρωτικά εισέλθει στη μετα-φυλετική ιστορική περίοδο, αφ’ ετέρου δε πως το Black History Month δύναται να προσφέρει τα κατάλληλα εφόδια στους Αμερικανούς πολίτες, ώστε να αναγνωρίσουν τη σημαντικότητα της αφροαμερικανικής ιστορίας και κουλτούρας, με απώτερο σκοπό την εξάλειψη των ρατσιστικών φαινομένων. Δύο προκείμενες του ιδίου συλλογισμού, που όμως πασίδηλα αποτελούν οξύμωρο σχήμα.
Όπως έχει γράψει ο Μισέλ ντε Σερτώ, η ιστορική γραφή “ne parle du passé que pour l’ enterrer” (σ.σ. «μιλά για το παρελθόν μονάχα με σκοπό να το θάψει»). Το ισχυρότερο μέσο προς την απόλυτη αποκοπή του συνδέσμου παρελθόντος–παρόντος και, κατά συνέπεια, προς το να κλειδωθούν οριστικά όλες οι μελανές σελίδες του (αμερικανικού) παρελθόντος στο χρονοντούλαπο της ιστορίας, είναι η ιστορική προσέγγιση. Σήμερα, με το καθησυχαστικό περιτύλιγμα της διάπλασης αντιρατσιστικών συνειδήσεων, το Black History Month και η τύποις αναγνώριση της σπουδαιότητας της αφροαμερικανικής ιστορίας βγάζουν μονομιάς τον ρατσισμό εκτός συζήτησης, ειδικά δε όταν οι κατηγορίες βαρύνουν το κράτος ή τα όργανα αυτού (βλ. υποθέσεις Rodney King, Michael Brown, Ahmaud Arbery κ.ά.), ακόμη και αν αυτός είναι απροκάλυπτα παρών.
Η απενοχοποιημένη αναγνώριση της αφροαμερικανικής ιστορίας, πάντως, δεν θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε οποιοδήποτε άλλο σενάριο, πέραν της εισαγωγής και αποδοχής της έννοιας της μετα-φυλετικής Αμερικής. Και αυτό επειδή τα εγκλήματα του παρελθόντος θα μπορούσαν να αναγνωριστούν μονάχα στο πλαίσιο μίας μετα-φυλετικής περιόδου, όχι διότι ο ρατσισμός έχει εξαλειφθεί, αλλά επειδή, αν και εξακολουθεί να είναι απολύτως καθημερινός και απτός στην αμερικανική επικαιρότητα, αποτελεί πλέον μία βαρύτατα αρνητικά φορτισμένη έννοια.
Σαφώς, από την εποχή των σκλάβων, στο Civil Rights Movement, μέχρι την εκλογή του πρώτου μαύρου Προέδρου των Η.Π.Α., η Αμερική, πράγματι, έχει διανύσει σαφώς μία τεράστια διαδρομή, έχει αντιμετωπίσει πολλά σχετικά με τις φυλετικές διακρίσεις ζητήματα και εν ολίγοις έχει κάνει πρόοδο. Ούτως ή άλλως, όμως, το ζήτημα δεν είναι το εάν προόδευσε η Αμερική, αλλά η αναγνώριση των σημερινών αστοχιών και η περαιτέρω πρόοδος στο μέλλον. Και, ιδιαίτερα στο συγκεκριμένο ζήτημα, ιδίως μετά τα αποτρόπαια γεγονότα του καλοκαιριού, θα ήταν τουλάχιστον αφελές να εξακολουθεί κάποιος να ισχυρίζεται πως «Ακτιβιστές, δημοσιογράφοι, κολλημένοι στη φυλετική μνησικακία της δεκαετίας του 1960» (σ.σ. Fox News, 19 Αυγούστου 2014, διαθέσιμο εδώ), εκτός, φυσικά, και εάν εκμεταλλεύεται στο έπακρο ακριβώς αυτό που αναφέρθηκε ανωτέρω, σκοπίμως και με σαφή πολιτική τάση και απόχρωση: την απόρριψη του ενδεχομένου της ρατσιστικής φύσης της δράσης.
Οι εορτασμοί του Black History Month καθιστούν δυνατό το φαινομενικά αδύνατο: με σκοπό τον καθορισμό των πρέποντων δράσεων του σήμερα με γνώμονα το παρελθόν, μεταξύ τη θύμησης του παρελθόντος και της λησμονιάς του, που ενδιαμέσως, σαν να μην υπάρχει τίποτα, προστίθεται μία τρίτη εκδοχή, αυτή της ιστορικοποίησης γεγονότων του σήμερα, η οποία δημιουργεί μία υβριδική συνθήκη λησμονιάς του ιστορικοποιημένου παρόντος. Ένας εορτασμός, στην πραγματικότητα, για το ότι αυτά τα γεγονότα ανήκουν στην ιστορία και, κατ’ επέκταση, εορτασμός για το ότι δεν χρειάζεται να ασχοληθούμε με αυτά πλέον. Αυτός είναι και ένας από τους περισσότερους λόγους που, όπως πολύ εύστοχα παρατηρεί προ δεκαετίας ο γλωσσολόγος John McWhorter στους New York Times, η Αμερική είναι «τόσο συνειδητοποιημένη για την αμερικανική ιστορία, όσο πρόκειται ποτέ να είναι», με το Black History Month να μην μπορεί να προσφέρει πλέον τίποτα παραπάνω από την καθησυχαστική σκέψη «κακό ήταν, αλλά πέρασε».
Ποια είναι, λοιπόν, η αντιπρόταση; Να αναδιαμορφωθεί άμεσα το αμερικανικό εκπαιδευτικό σύστημα και να ενσωματωθεί η αφροαμερικανική ιστορία και κουλτούρα πλήρως σε αυτό; Ας είμαστε ρεαλιστές. Η Αμερική δεν είναι καθόλου έτοιμη, για να αντιμετωπίσει αποφασιστικά μερικά από τα πιο κραυγαλέα ρατσιστικά περιστατικά, πόσω μάλλον για να προβεί σε τόσο ριζικές αλλαγές στον τρόπο γαλούχησης των μελλοντικών Αμερικανών ψηφοφόρων. Ο θεσμός του Black History Month σε καμία περίπτωση δεν είναι το ιδεατό, ίσως να μην είναι καν κάτι το θεμιτό πλέον, στη σημερινή αμερικανική πραγματικότητα, όμως, είναι το μη χείρον βέλτιστο και αυτό μπορεί και πρέπει να χρησιμοποιηθεί ως αφετηρία για την προώθηση μιας ουσιαστικώς ομογενοποιημένης Αμερικής του αύριο. Το κλειδί είναι το περιεχόμενο. Η πρόταση είναι ο εκσυγχρονισμός των σκέψεων, η έστω μερική ανάληψη ευθυνών, ήτοι η παρουσίαση των προβλημάτων, που εξακολουθούν να υπάρχουν στην Αμερική του σήμερα, τις μορφές που αυτά λαμβάνουν, πώς αυτά μπορούν να αντιμετωπιστούν. Να αντιληφθεί ο μέσος Αμερικανός μαθητής πρωτίστως το ότι, εν συνεχεία το πώς και, φυσικά, το γιατί υφίστανται ακόμη οι φυλετικές διακρίσεις. Και όλα αυτά στην υπηρεσία του μακροπρόθεσμου, μεγαλόπνοου σχεδίου μιας ομογενοποιημένης, ενιαίας, απαλλαγμένης από φυλετικούς διαχωρισμούς αμερικανικής ιστορίας.
Λίγοι μήνες πέρασαν από τη δολοφονία του George Floyd. Λίγοι μήνες πέρασαν από την εν ψυχρώ πισώπλατη εκτέλεση του Ahmaud Arbery, που είχε βγει για τρέξιμο. Λίγοι μήνες πέρασαν από την εκτέλεση του Rayshard Brooks, που αποκοιμήθηκε στο αυτοκίνητό του, της Breonna Taylor, της Atatiana Jefferson, λίγα χρόνια από τις εν ψυχρώ δολοφονίες του Stephon Clarke, που κρατούσε το κινητό του και αυτό φάνηκε σαν όπλο, του Bothan Jean, που έτρωγε παγωτό στο σαλόνι του και περαστική αστυνομικός νόμιζε ότι ήταν διαρρήκτης και η λίστα είναι ατελείωτη. Ένα Black History Month που τιμά αποσπασματικά την αφροαμερικανική ιστορία σταματώντας στον Dr. King, αποκηρύσσοντας τις φυλετικές διακρίσεις του χθες, μα όχι του σήμερα, αγνοώντας παντελώς τον συστημικό ρατσισμό, που υφέρπει ειδικά την τελευταία τετραετία ακόμη περισσότερο στο δικαστικό, το εκπαιδευτικό και το οικονομικό σύστημα, ποτέ δεν θα είναι αρκετό. Η αναδιαμόρφωση του περιεχομένου του, έστω, μπορεί να δρομολογήσει δεόντως τα γεγονότα, με σαφώς καθορισμένο απώτερο σκοπό: μία ενιαία αμερικανική ιστορία, που θα διδάσκεται όπως πρέπει, όχι έναν μήνα κάθε χρόνο, αλλά καθημερινά, αδιαλείπτως.
Και αυτό για τον εξής απλό λόγο: επειδή Αμερική δίχως Αφροαμερικάνους, αμερικανική ιστορία και κουλτούρα δίχως την αφροαμερικανική, δεν θα μπορούσε να διαμορφωθεί, όπως διαμορφώθηκε ή, μάλλον, δεν θα υπήρχε ποτέ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Know Their Names, Al Jazeera, διαθέσιμο εδώ
- Black History Month in Schools – Retire or Reboot?, The Atlantic, διαθέσιμο εδώ
- Against Black History Month, National Review, διαθέσιμο εδώ
- Ωφέλεια και μειονεκτήματα της ιστορίας για τη ζωή, Φρίντριχ Νίτσε, 1874
- On the Advantage and Disadvantage of Black History Month for Life: The Creation of the Post-Racial Era, Kenan Van de Mieroop, διαθέσιμο εδώ
