Η Γαλλική Επανάσταση και ο αντίκτυπός της στους Έλληνες

Της Θεοδώρας Κρέπη,

Κατά το δεύτερο μισό του 18^ου αιώνα, ο δυτικός κόσμος έγινε μάρτυρας δύο μεγάλων επαναστάσεων, που ξέσπασαν σε διαφορετικές ηπείρους, για διαφορετικούς λόγους, με διαφορετικά αιτήματα, ωστόσο κατά βάση διέπονταν από την ίδια ιδεολογία και είχαν και οι δύο τεράστια απήχηση στον υπόλοιπο κόσμο: πρώτη εξερράγη η Αμερικανική Επανάσταση και ακολούθησε, το 1789, η Γαλλική. Ιδιαίτερα η Γαλλική Επανάσταση υπήρξε σημείο καμπής στην ευρωπαϊκή ιστορία. Μετά το τέλος της, αναδύθηκε μια εντελώς διαφορετική Ευρώπη, πολιτικά και ιδεολογικά.

Τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετώπιζε η Γαλλία, σε συνδυασμό με τον επιδεικτικά πολυτελή τρόπο ζωής του βασιλιά και των ανώτερων τάξεων και την αντίθεση με τα κατώτερα στρώματα, οδήγησαν στη συνεχώς αυξανόμενη δυσαρέσκεια των λαϊκών στρωμάτων, αλλά και της αστικής τάξης, η οποία εξακολουθούσε να είναι αποκλεισμένη από την άσκηση εξουσίας. Η δυσαρέσκεια αυτή έλαβε μεγάλες διαστάσεις ιδιαίτερα κατά τη δεκαετία του 1780. Σε όλα αυτά τα αίτια πρέπει φυσικά να προσθέσουμε και την επίδραση του Διαφωτισμού. Αυτή η νέα ιδεολογία, που είχε αρχίσει να διαδίδεται στην Ευρώπη ήδη από τον προηγούμενο αιώνα, απομακρυνόταν από το θεοκεντρικό τρόπο σκέψης του παρελθόντος και έδινε μεγάλη σημασία στη λογική, στις ικανότητες και τα δικαιώματα του ανθρώπου. Το πνεύμα του Διαφωτισμού, με επιφανέστερους εκπροσώπους τους Μοντεσκιέ, Ρουσσώ και Βολταίρο, διαπότισε την ευρωπαϊκή φιλοσοφία και προκάλεσε την αφύπνιση των Ευρωπαίων, και ιδιαίτερα των Γάλλων, αφού εκεί η απήχησή του ήταν μεγαλύτερη. Κάπως έτσι, οι Γάλλοι των κατώτερων στρωμάτων και της αστικής τάξης άρχισαν να συνειδητοποιούν ολοένα και περισσότερο την υποδεέστερη σε σχέση με τις ανώτερες τάξεις θέση τους.

Όταν τα πράγματα έφτασαν σε αδιέξοδο, έγινε μια προσπάθεια να βρεθεί μια συμβιβαστική λύση και να επιλυθούν τα οικονομικά θέματα της Γαλλίας, με τη συνάντηση εκπροσώπων από τις τρεις κυρίαρχες τάξεις: την αριστοκρατία, τον κλήρο και τα λαϊκά στρώματα. Η συνέλευση των Γενικών Τάξεων, όπως ονομάστηκε, συγκλήθηκε το Μάιο του 1789. Ωστόσο την πλειοψηφία στη συνέλευση την είχαν οι δύο ανώτερες τάξεις. Η Τρίτη τάξη, συνειδητοποιώντας την αδυναμία της, αποφάσισε να αποσχιστεί και να αυτοαποκληθεί Εθνοσυνέλευση. Η σύγκρουση οξύνθηκε τόσο, που οδήγησε στην κατάληψη, από τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης στις 14 Ιουλίου του 1789, της Βαστίλλης, συμβόλου της βασιλικής εξουσίας. Το γεγονός αυτό σηματοδότησε την έναρξη της Επανάστασης, που σύντομα γενικεύτηκε και έφερε τον Λουδοβίκο ΙΣΤ’ σε θέση άμυνας, προσπαθώντας να καταστείλει την εξέγερση.

Στις 4 Αυγούστου του 1789 η Εθνοσυνέλευση κατήργησε επίσημα το φεουδαρχικό σύστημα που εξακολουθούσε να επικρατεί στη Γαλλία. Λίγο αργότερα, στις 26 Αυγούστου, τα μέλη της Εθνοσυνέλευσης υπέγραψαν τη Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη. Η ριζοσπαστική αυτή για την εποχή της διακήρυξη κατοχύρωνε θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, όπως η ελευθερία, η ισότητα και το δικαίωμα στην περιουσία, καθώς και το δικαίωμα συμμετοχής στην άσκηση εξουσίας.

Παρόλο που η Γαλλική Επανάσταση ακολούθησε στην πορεία διαφορετικό δρόμο, οι ιδέες της για ελευθερία, ισότητα και αδελφοσύνη (liberté, égalité, fraternité) επηρέασαν καταλυτικά την Ευρώπη, και ταξίδεψαν σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της, φτάνοντας ως και τη σκλαβωμένη Ελλάδα.

Παρόλο που τα αιτήματα των Γάλλων διέφεραν αρκετά από αυτά των Ελλήνων (καθώς η Γαλλία δεν βρισκόταν υπό την κυριαρχία μιας άλλης δύναμης, έτσι η επανάσταση δεν είχε εθνικό αλλά πολιτικό-κοινωνικό περιεχόμενο), οι ιδέες τους επέδρασαν σε μεγάλο βαθμό στους Έλληνες, καθώς τους άγγιξαν σε μια ιδιαίτερη περίοδο. Εκείνη την εποχή, στην Ελλάδα είχε ήδη αρχίσει ο λεγόμενος “Νεοελληνικός Διαφωτισμός”. Οι Έλληνες υπήκοοι της Οθωμανικής αυτοκρατορίας είχαν αποκτήσει μεγαλύτερη οικονομική και πολιτική ισχύ, καθώς διεκδικούσαν ανώτερα αξιώματα στην οθωμανική ιεραρχία, ενώ το εμπόριο και η ναυτιλία γνώριζαν μεγάλη ανάπτυξη. Όλοι αυτοί οι παράγοντες ενίσχυσαν την πνευματική άνθηση, η οποία ενδυναμώθηκε περαιτέρω από τους Έλληνες που έφευγαν στο εξωτερικό για να σπουδάσουν.

Η ιδεολογία της Γαλλικής Επανάστασης έφτασε λοιπόν στην Ελλάδα μέσω των Ελλήνων που ζούσαν και σπούδαζαν στο εξωτερικό, και είχαν επηρεαστεί από το γενικότερο φιλελεύθερο πνεύμα που επικρατούσε στην Ευρώπη του Διαφωτισμού. Μια δεύτερη πηγή αποτέλεσαν οι Έλληνες ναυτικοί, οι οποίοι, αργότερα, όταν, κατά τη διάρκεια των ναπολεόντειων πολέμων, κλήθηκαν να διασπάσουν τον αποκλεισμό που είχε επιβάλλει ο αγγλικός στόλος στα γαλλικά λιμάνια, ήρθαν σε επαφή με τους Γάλλους και τις πρωτοποριακές για τους Έλληνες ιδέες τους. Έννοιες όπως ανθρώπινα δικαιώματα, χειραφέτηση και δικαίωμα ενός έθνους για αυτοδιάθεση βρήκαν μεγάλη απήχηση στους Έλληνες αλλά και γενικότερα στους Ευρωπαίους. Μερικοί από τους επιφανέστερους ανθρώπους του πνεύματος της εποχής, όπως ο Αδαμάντιος Κοραής (ο οποίος είχε ζήσει στο Παρίσι και είχε παρακολουθήσει από κοντά τα γεγονότα της επανάστασης), ο Ρήγας Βελεστινλής και άλλοι, ασπάστηκαν τις ριζοσπαστικές αυτές ιδέες, ενώ αργότερα, ο Κολοκοτρώνης θα παραδεχτεί στα απομνημονεύματά του ότι οι Γάλλοι ήταν αυτοί που άνοιξαν τα μάτια των Ευρωπαίων.

Η Γαλλική Επανάσταση αποτέλεσε αναμφίβολα ορόσημο στην ευρωπαϊκή ιστορία, κυρίως λόγω της επιρροής που άσκησε. Μετέβαλε τον τρόπο σκέψης πολλών εθνοτήτων και κοινωνικών ομάδων, ωθώντας τους είτε να απελευθερωθούν από μια ξένη κυριαρχία, είτε να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους για συμμετοχή στην άσκηση εξουσίας. Τα αιτήματα για ισότητα, ελευθερία, αδελφοσύνη και δικαιοσύνη γνώρισαν τεράστια απήχηση σε όλους τους ευρωπαϊκούς λαούς, και επηρέασαν και τους Έλληνες σε μια κρίσιμη στιγμή στην ιστορία τους, ακριβώς όταν είχαν αρχίσει να αποκτούν εθνική συνείδηση και να επιζητούν περισσότερο την ανεξαρτησία τους. Οι νέες ιδέες ταίριαζαν στο πνεύμα που επικρατούσε την εποχή εκείνη στην Ελλάδα, αλλά και το ενίσχυσαν περαιτέρω. Έτσι η Γαλλική Επανάσταση εύλογα αποτέλεσε το πρότυπο για την Ελληνική, αλλά και παράδειγμα προς αποφυγήν για τις μεγάλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, που πήραν μέτρα για τη μη επανάληψη παρόμοιων καταστάσεων. Ωστόσο, οι ιδέες της διαδόθηκαν αστραπιαία και ευρύτατα και αποτέλεσαν το “προζύμι” του φιλελευθερισμού, που αποτέλεσε τη βάση σχεδόν κάθε επαναστατικής ιδεολογίας στην Ευρώπη του 19^ου αιώνα.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• G. Wells (1922), A Short History of the World, New York: The Macmillan & Company Διαθέσιμο εδώ
• Συλλογικό Έργο (2007) Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού/Ελληνική Ιστορία στο Διαδίκτυο/Οθωμανική Περίοδος/Προς την Επανάσταση/Διεθνείς Συγκυρίες/Γαλλία Διαθέσιμο εδώ
• Σ. Καργάκος (2014), Η Ελληνική Επανάσταση του 1821, ειδική έκδοση για τη Real News, Αθήνα
• Α. Βακαλόπουλος (2020), Νέα Ελληνική Ιστορία. Από το 1204 έως τις αρχές του 20^ου αιώνα, 5^η έκδοση, Αθήνα: Ηρόδοτος
• Συλλογικό Έργο (2021) Encyclopedia Britannica Λήμμα: French Revolution 1787 – 1799 Διαθέσιμο εδώ