Της Κατερίνας Φιλακούρη,
Δέκα χρόνια πριν είδαμε να παίρνει ζωή στη μεγάλη οθόνη μια από τις αγαπημένες μου ταινίες. Δημιουργός αυτής ο Woody Allen, συγγραφέας, σκηνοθέτης, ηθοποιός και πολλά άλλα. Μια περίπλοκη προσωπικότητα με φανατικούς οπαδούς αλλά και φανατικούς πολέμιους. Θεωρώ το ταλέντο του αδιαμφισβήτητο, χωρίς να σημαίνει πως δεν υπάρχουν και φορές που αποτυγχάνει να ανταποκριθεί στις προσδοκίες μου. Για όσους αγνοούσαν την ύπαρξή της, έχει θέμα τη «νοσταλγία του ένδοξου παρελθόντος» και με βρίσκει να μπαίνω στη θέση του πρωταγωνιστή, καθώς από μικρή ηλικία θεωρούσα πως γεννήθηκα πολύ αργά. Η Νέα Υόρκη πριν το μεγάλο κράχ του ’29 μοιάζει με όνειρο στα μάτια μου, αλλά εύκολα θα εγκλιματιζόμουν και στο Παρίσι του 1920, όπως απεικονίζεται στην ταινία.
Στα πρώτα λεπτά της ταινίας ακολουθούμε την κάμερα και η ματιά του σκηνοθέτη μας ξεναγεί στην Πόλη του Φωτός, ακούγοντας το “Si tu vois ma mère” του Sidney Bechet, βάζοντάς μας στο κλίμα της ταινίας με τον πιο ομαλό τρόπο. Ξαφνικά, το πλάνο μαυρίζει και ακούμε τον πρώτο διάλογο ανάμεσα στον Gil (Owen Wilson) και την Inez (Rachel McAdams), ένα σκηνοθετικό τρικ, μια οπτικοακουστική αντίθεση που σου τραβάει την προσοχή. Μ’ αυτόν τον τρόπο οξύνεται η αίσθηση της ακοής και δύσκολο να μην αναγνωρίσεις τη χαρακτηριστική χροιά του Wilson, γλυκιά και τραχιά σαν μουρμουρητό. Το ζευγάρι έχει ακολουθήσει τους γονείς της Inez σ’ ένα επαγγελματικό ταξίδι στο Παρίσι κι εκεί ξεκινάει η ιστορία μας.
Το πραγματικό ταξίδι, όμως, στο οποίο οδηγούμαστε είναι αυτό του «χρόνου», το οποίο ο Allen παρουσιάζει με τον πιο αριστοτεχνικά εύπεπτο τρόπο. Ένα βράδυ ο Gil ελαφρά μεθυσμένος επιλέγει να γυρίσει στο ξενοδοχείο με τα πόδια, αφήνοντας την παρέα του να συνεχίσει για χορό. Τότε, μόλις το ρολόι σήμανε δώδεκα (φαντασιακό στοιχείο παραμυθιού, τέλεια γέφυρα για χοροχρονικό ταξίδι) εμφανίζεται ένα από τα πρώτα Peugeot, σταθμεύει μπροστά του και οι επιβάτες τον προσκαλούν να μπει μέσα. Η έκπληξη όμως δεν σταματά εκεί, αφού απ’ αυτή τη στιγμή κι έπειτα μπροστά στα μάτια του θα παρελαύνουν οι λογοτεχνικοί του ήρωες και σημαίνουσες προσωπικότητες της δεκαετίας του 1920. Την τιμητική τους έχουν ο Fitzgerald, ο Hemingway και η Gertrude Stein, αλλά και ο T. S. Eliot, ο Cocteau και ζωγράφοι, όπως ο Picasso και ο Dali. Να σημειωθεί ότι ο χαρακτήρας του Wilson είναι συγγραφέας, το μυθιστόρημα του οποίου λαμβάνει χώρα σ’ ένα “Nostalgia Shop”, ένα μαγαζάκι όπου πωλούνται παλιά αντικείμενα και αναμνήσεις. Ο μείζων προβληματισμός της ταινίας είναι η «Συλλογιστική της Χρυσής Εποχής». Γιατί το «παρελθόν» να είναι ένδοξο και γιατί το «παρόν» να είναι ανιαρό; Στην ταινία αναγνωρίζουμε δύο ειδών ανθρώπους. Αυτούς που θεωρούν ότι κάθε είδος νοσταλγίας είναι μια μορφή άρνησης, άρνησης του παρόντος και ίσως της ίδιας της πραγματικότητας. «Μια άλλη εποχή θα ήταν καλύτερη απ’ το παρόν». Ή αυτό έχει να κάνει με την «καλπάζουσα ρομαντική φαντασία των ανθρώπων που δεν μπορούν να διαχειριστούν το παρόν»; Κι είναι κι αυτοί που βλέπουν το παρελθόν ως θεϊκό δώρο, ένα φωτεινό καταφύγιο από το γκρι του σήμερα. Σ’ αυτούς ανήκει ο Gil και γι’ αυτό εκστασιάζεται όταν θα βρεθεί σ’ έναν κόσμο μεθυσμένο από σαμπάνια και ντυμένο με χαμηλό φωτισμό και έντονο ερωτισμό. Μέσα στην αφέλεια, ίσως και αθωότητα, ο χαρακτήρας του Woody Allen ακροβατεί μεταξύ φαντασιακού και πραγματικού και ερωτεύεται μια γυναίκα από άλλη εποχή (την πανέμορφη Marion Cotillard).
Μέσα από το χωροχρονικό του ταξίδι καταφέρνει να βρει όχι μόνο την καλλιτεχνική του φωνή αλλά και τις προτεραιότητες στη ζωή. Συνειδητοποιεί πως η λατρεία του παρελθόντος είναι μέρος της αίσθησης του ανικανοποίητου που έχει ο άνθρωπος για τη ζωή. Το παρελθόν που εκείνος με δουλικότητα λάτρευε ήταν το παρόν κάποιου άλλου για τον οποίο ήταν ανιαρό και δίχως ίχνος φαντασίας. Κάνοντας, λοιπόν, μια εσωτερική ενδοσκόπηση, επιλέγει (ορθώς) να μείνει στο παρόν με όλα τα θετικά και αρνητικά του στοιχεία. Και η ταινία κλείνει όπως ακριβώς ξεκίνησε, χρησιμοποιώντας το στοιχείο της βροχής ως συνδετικό στοιχείο σ’ όλη τη διάρκεια της ταινίας. Μόνο που τώρα ο Gil έχει βρει ένα κορίτσι να μοιραστεί το βροχερό Παρίσι.
P.S. Μια ατάκα που με έκανε να σκεφτώ: Ο καλλιτέχνης δεν πρέπει να ενδίδει στην απόγνωση, αλλά να βρίσκει το αντίδοτο για την κενότητα της ύπαρξης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Midnight in Paris – review, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Woody serves a movable feast, rogerebert.com, διαθέσιμο εδώ
- The Old Ennui and the Lost Generation, nytimes.com, διαθέσιμο εδώ
