Του Οδυσσέα Βλαχονικολού,
Πριν κάποιες μέρες, η κυβέρνηση θα νομοθετούσε μία ευρωπαϊκή οδηγία, η οποία θα απαγόρευε στις υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων να εμπεριέχουν στο πρόγραμμα τους: α)υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, περιουσίας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού, β) δημόσια πρόκληση σε τέλεση τρομοκρατικού εγκλήματος.
Οι αντιδράσεις ήταν γνωστές και ταχύτατες. Ο Πανελλήνιος Μουσικός Σύλλογος έκανε σφοδρή κριτική με χαρακτηρισμούς όπως «τρομονόμος» και επιχείρηση λογοκρισίας από την κυβέρνηση. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκε συλλαλητήριο εναντίον του νομοσχεδίου και συγκεκριμένα του άρθρου 8, το οποίο αναφέρεται παραπάνω. Εν τέλει, ο υφυπουργός παρά τω Πρωθυπουργό, Θεόδωρος Λιβάνιος, τροποποίησε το εν λόγω άρθρο ως εξής: «Οι υπηρεσίες οπτικοακουστικών μέσων δεν πρέπει να εμπεριέχουν στο πρόγραμμα τους υποκίνηση σε βία ή μίσος εναντίον ομάδας ανθρώπων ή μέλους ομάδας, ιδίως λόγω φύλου, φυλής, χρώματος, εθνοτικής καταγωγής, ιθαγένειας ή κοινωνικής προέλευσης, γενετικών χαρακτηριστικών, γλώσσας, θρησκείας ή πεποιθήσεων, ιδιότητας μέλους εθνικής μειονότητας, γέννησης, αναπηρίας, ηλικίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού», αφαιρώντας στην ουσία ολόκληρη την δεύτερη παράγραφο και από την πρώτη τους λόγους των «πολιτικών φρονημάτων ή κάθε άλλης γνώμης».
Στην Ισπανία το 2015, η δεξιά κυβέρνηση του Μαριάνο Ραχόι πέρασε έναν παρόμοιο νόμο με στόχο να εμποδίσει την ωραιοποίηση της παράνομης Βασκικής τρομοκρατικής οργάνωσης ETA, η οποία ευθύνεται για 829 δολοφονίες από το 1968 μέχρι και το 2010. Στο νομοσχέδιο αυτό απαγόρευσε, επίσης την προσβολή της θρησκείας και του ισπανικού στέμματος. Απόρροια του παραπάνω νομοσχεδίου ήταν η σύλληψη και η φυλάκιση του Ισπανού ράπερ Pablo Hasel (πραγματικό όνομα Pablo Rivadulla). Ο Pablo κατηγορείται για υποκίνηση σε βία και προσβολή της Μοναρχίας, καθώς στα τραγούδια και τα tweets του κάνει αναφορές σε παράνομες αντάρτικες ομάδες, ενώ έχει παρομοιάσει τον πρώην βασιλιά Χουάν Κάρλος με μαφιόζο. Διαδηλώσεις και αντιδράσεις πραγματοποιούνται τις τελευταίες μέρες στην Ισπανία υπέρ του Pablo Hasel, ενώ η αριστερή συγκυβέρνηση του Πέδρο Σάντζεθ-Πάμπλο Ιγκλέσιας, υποσχέθηκε να τροποποιήσει τον νόμο, έτσι ώστε να υπάρχουν κυρώσεις αντί για ποινές φυλάκισης σε άτομα τα οποία προωθούν σε συμπεριφορές οι οποίες ξεκάθαρα θέτουν σε κίνδυνο την δημόσια ασφάλεια και προκαλούν σε βίαιες δράσεις.
Ο Βρετανός Τζον Στιούαρτ Μιλ στο έργο του Περι ελευθερίας, αναφέρει πως εάν ποτέ δεν επιτρεπόταν να ενεργήσουμε με βάση τις απόψεις μας, επειδή αυτές μπορεί να θεωρηθούν λανθασμένες, τότε θα έπρεπε να παραμελήσουμε όλα μας τα συμφέροντα και να μην εκτελούμε τα καθήκοντά μας, δηλαδή να μην ενεργούμε με βάση την συνειδητή πεποίθησή μας. Συμπληρώνει πως ο άνθρωπος είναι ικανός να διορθώνει τα λάθη του μέσω της συζήτησης και της εμπειρίας, ενώ οι λανθασμένες απόψεις και πρακτικές βαθμιαία υποχωρούν στα δεδομένα και τα επιχειρήματα.
Στον τομέα της Τέχνης συγκεκριμένα, ο περιορισμός στην ελευθερία του λόγου και της έκφρασης καταπιέζει παράφορα τους ίδιους τους καλλιτέχνες. Τα έργα τέχνης όπως: οι πίνακες ζωγραφικής, τα τραγούδια, οι θεατρικές παραστάσεις κ.λπ. εκφράζουν τους καλλιτέχνες και συνήθως αναπαριστούν τις αλήθειες της κοινωνίας. Πολλές φορές παίζουν με τα όρια της κοινωνίας, ενώ πιέζουν κάθε φορά ώστε να ξεπεραστούν. Άλλωστε, τα όρια της Τέχνης είναι η ίδια η ευστοχία της. Δεν είναι λίγες οι φορές όπου ένα έργο τέχνης, από ένα πίνακα μέχρι μία θεατρική παράσταση δημιούργησαν αντιδράσεις, καθώς θεωρήθηκαν πως προσβάλλουν τα χρηστά ήθη. Ωστόσο, τα χρηστά ήθη μεταβάλλονται ανά περίοδο. Παραδείγματα όπως η Αναγέννηση και ο Διαφωτισμός, αμφισβήτησαν την ύπαρξη του Θεού και περιόρισαν τον ρόλο της Εκκλησίας στις κοινωνίες, ενώ πιο πρόσφατα, το κίνημα των Χίπηδων ενίσχυσε την σεξουαλική απελευθέρωση. Συνεπώς, είναι αναγκαίο η Τέχνη να έχει το δικαίωμα να εκφράζεται απεριόριστα, αφού αυτή όπως και η έκφραση αναπαριστά την αλήθεια και συνεπώς δεν μπορεί να βλάψει ή να σκοτώσει.
Τι γίνεται, όμως, στην σημερινή εποχή των Social Media; Στην εποχή που οι αλγόριθμοι των social media οδηγούν τόσο πολλούς ανθρώπους σε έναν παράλληλο(ή και παράλογο) κόσμο. Κορυφαίο παράδειγμα αποτελεί η εισβολή των φανατικών οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο στις αρχές του νέου έτους. Οι πιστοί του πρώην Αμερικανού προέδρου έφτασαν στο σημείο να βιαιοπραγήσουν, επειδή πίστεψαν στα ψέματά του, με τον ίδιο τρόπο που ακολούθησαν και πίστεψαν οι τζιχαντιστές τον ISIS και την Αλ Κάιντα. Ο δρόμος που οδηγεί ένα άτομο να παρατήσει την οικογένεια του και να εισβάλλει στο Καπιτώλιο για να σώσει την χώρα του από μια παγκόσμια συνομωσία παιδεραστών σατανιστών, είναι ο ίδιος που οδηγεί ένα νέο Ευρωπαίο να πάρει το αεροπλάνο για να πάει στην Μέση Ανατολή και να καταταγεί στον ISIS. Επομένως, η απόλυτη ελευθερία της έκφρασης στην σημερινή εποχή μπορεί να οδηγήσει στην φθορά και την ζημιά της ίδιας της κοινωνίας.
Σε μια εποχή κατά την οποία τα fake news διασπείρονται πιο γρήγορα από την αλήθεια, η δημόσια ασφάλεια τίθεται σε κίνδυνο. Ειδικότερα, βρισκόμαστε σε ένα δίλημμα μεταξύ της ελευθερίας του λόγου και της έκφρασής μας με όποια συνέπεια, όπως οι τρομοκρατικές ενέργειες τύπου Καπιτωλίου, και του περιορισμού της ελευθερίας του λόγου για την προστασία μας από τέτοιου είδους ενέργειες.
Ωστόσο, η δική μου οπτική της πραγματικότητας είναι άλλη. Αρνούμαι να πάρω πλευρά, διότι θεωρώ ένα τέτοιο δίλημμα κάλπικο. Κατά την γνώμη μου το πρόβλημα βρίσκεται αλλού. Το ερώτημα που πρέπει να θέσουμε στους εαυτούς μας είναι ο λόγος που κάποιος πράττει ή υποκινεί την βία ή το μίσος. Δυστυχώς, στην σημερινή κοινωνία ένας μεγάλος αριθμός ατόμων έχει χάσει πια τις αξίες του. Η έλλειψη παιδείας, σε συνδυασμό με την έλλειψη πραγματικής επικοινωνίας η οποία έχει ενταθεί στην περίοδο της πανδημίας, οδηγούν σε οργή και διχασμό. Δεν υπάρχει συναίσθηση της πραγματικότητας και η συντριπτική πλειονότητα των ανθρώπων φοβάται τον διάλογο. Οι άνθρωποι φοβούνται, είτε επειδή δεν έχουν το βάρος της γνώμης τους και αρέσκονται σε μία απλή ζωή χωρίς κριτική σκέψη υπακούοντας τυφλά κάποιον πολιτικό-θρησκευτικό-διαδικτυακό (influencer) ηγέτη είτε φοβούνται την -εύκολη στην ιντερνετική εποχή- κατακραυγή που μπορεί να προκαλέσει η άποψη τους, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται ουσιαστικός διάλογος.
Η προϋπόθεση του Μιλ για την ελευθερία της έκφρασης δεν υπάρχει σήμερα. Η συζήτηση και ο διάλογος περιορίζονται σε κραυγές και ύβρεις χωρίς καμία ζύμωση των απόψεων. Επομένως, πριν ξανά τσακωθούμε για το αν θα πρέπει να περιοριστεί η ελευθερία της έκφρασης ή όχι, θα χρειαστεί να βρούμε έναν τρόπο να επικοινωνήσουμε μεταξύ μας. Σημαντικό ρόλο σε μία τέτοια προσπάθεια μπορεί να διαδραματίσει η κοινωνία των πολιτών, η οποία με τις δράσεις της μπορεί να καλλιεργήσει το απαιτούμενο έδαφος και να επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- “Τρομονόμος στην Τέχνη”: Η τροποποίηση δεν είναι αρκετή, τα πράγματα παραμένουν ασαφή, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
- Spain to reform free speech laws after rapper ordered jailed, reuters.com, διαθέσιμο εδώ
