Της Σοφίας Ζαφειροπούλου,
Η Ανατολική Μεσόγειος αποτελεί το ιστορικό σταυροδρόμι της Ευρώπης, της Μέσης Ανατολής, της Αφρικής και της Ασίας, όπου οι περιφερειακοί κρατικοί δρώντες έχουν εμφανίσει ποικίλες πολιτικές ταυτότητες παράλληλα με τις διαφορετικές γεωγραφικές τους θέσεις.
Αν και η Μεσόγειος ήταν παραδοσιακά μία αφηρημένη ιδέα στη γεωπολιτική στρατηγική του Ισραήλ, την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα καταγράφηκε μία αλλαγή: το Ισραήλ στράφηκε στη θάλασσα. Η Μεσόγειος διαδραματίζει, πλέον, έναν αυξανόμενο ρόλο στην ισραηλινή γεωστρατηγική σκέψη. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στην ανακάλυψη φυσικού αερίου στη Μεσόγειο Θάλασσα, που ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Τα αποθέματα φυσικού αερίου αναπτύχθηκαν αρκετά γρήγορα και κατέστησαν το Ισραήλ ενεργειακά αυτάρκες, ως ένα σημαντικό, δηλαδή, γεωστρατηγικό παράγοντα της Ανατολικής Μεσογείου. Όπως σημείωσε ο Υπουργός Ενέργειας του Ισραήλ, Yuval Steinitz, η μετατροπή της χώρας σε καθαρό εξαγωγέα φυσικού αερίου θα αυξήσει τα ετήσια κρατικά έσοδα από 100 έως 150 εκατομμύρια δολάρια τα επόμενα 30 χρόνια. Πριν από αυτές τις ανακαλύψεις, η ενέργεια αποτελούσε ένα σημαντικό παράγοντα ανησυχίας. Το κράτος δεν είχε ενεργειακούς πόρους και για δεκαετίες του ήταν δύσκολο να εξασφαλίσει τον εφοδιασμό έναντι της αραβικής εχθρότητας. Με τις ανακαλύψεις φυσικού αερίου, το Ισραήλ απέκτησε όχι μόνο ενεργειακή ανεξαρτησία, αλλά και ένα οικονομικό και πολιτικό όπλο. Σαφέστατα επιδιώκει να μετατρέψει το φυσικό αέριο σε παράγοντα περιφερειακής επιρροής.
Οι ισραηλινές συμφωνίες για την εξαγωγή φυσικού αερίου στην Αίγυπτο, την Ιορδανία και την Παλαιστινιακή Αρχή έδωσαν στο Ισραήλ σημαντική ώθηση. Είναι φανερό ότι χρησιμοποιεί το φυσικό αέριο ως ένα όπλο που θα το κάνει απαραίτητο για τους γείτονές του. Οι Ισραηλινοί αξιωματούχοι χαρακτήρισαν τη συμφωνία εξαγωγής φυσικού αερίου του 2018 με την Αίγυπτο ως την πιο σημαντική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, από τότε που υπέγραψαν μια ειρηνευτική συνθήκη το 1979. Υπό αυτό το πρίσμα, η εξάρτηση της Ιορδανίας από τις ισραηλινές εισαγωγές φυσικού αερίου θα μπορούσε επίσης να παρέχει στο Ισραήλ μια πηγή μόχλευσης στο μέλλον. Ωστόσο, τέτοιου είδους ρυθμίσεις δεν έχουν κάνει τους Αιγύπτιους ή τους Ιορδανούς φιλικότερους προς το Ισραήλ. Εν αντιθέσει προκάλεσαν έντονη δημόσια καταδίκη των αντίστοιχων κυβερνήσεών τους και πυροδότησαν διαμαρτυρίες κατά του Ισραήλ.
Οι ανακαλύψεις φυσικού αερίου στη Μεσόγειο συμβάλουν στην επέκταση του ισραηλινού ναυτικού και του επιτρέπουν να χρησιμοποιήσει τη δύναμη για διεθνή συνεργασία και στρατιωτική διπλωματία στην περιοχή. Αυτή η στροφή στη θάλασσα συνέβαλε, επίσης, σε μία αναδυόμενη σχεδόν συμμαχία με την Κύπρο και την Ελλάδα, η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ πολλών άλλων περιοχών, το κοινό σχέδιο εξαγωγής φυσικού αερίου, στρατιωτικές ασκήσεις και διμερείς-τριμερείς Συνόδους Κορυφής μεταξύ των ηγετών αυτών των χωρών. Η Κύπρος και η Ελλάδα θα περίμεναν από το Ισραήλ, τον στρατιωτικά ανώτερο νέο σύμμαχό τους, να βοηθήσει στη συγκράτηση των τουρκικών φιλοδοξιών. Η ανισότητα μεταξύ της τουρκικής δύναμης και των φιλοδοξιών και η φαινομενική περιθωριοποίησή της από τον αναδυόμενο άξονα ισχύος της Αιγύπτου, του Ισραήλ, της Ελλάδας και της Κύπρου ενδέχεται να ενισχύσουν τις περιφερειακές εντάσεις και να κάνουν μια άμεση αντιπαράθεση μεταξύ Τουρκίας και Ισραήλ, ειδικά για ενεργειακά θέματα, όπως η οριοθέτηση της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης (ΑΟΖ). Η γεωστρατηγική στροφή του Ισραήλ στη θάλασσα μπορεί να ενισχύσει τους υφιστάμενους περιφερειακούς θεσμούς, όπως η Ένωση της Μεσογείου, ή τουλάχιστον να αυξήσει την επιθυμία του Ισραήλ να τους υποστηρίξει ή ίσως ακόμη και να δημιουργήσει νέους. Εξάλλου, η ισραηλινή εξάρτηση από την ενέργεια και το νερό από τη Μεσόγειο απαιτεί μεγαλύτερη συμμετοχή στην προστασία και τη ρύθμιση αυτού του χώρου.
Το Ισραήλ αναμφίβολα θεωρεί τη δημιουργία του Φόρουμ της Ανατολικής Μεσογείου για το Αέριο (EastMed Gas Forum-EMGF) ως ένα σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση. Το φόρουμ περιλαμβάνει το Ισραήλ, την Κύπρο, την Αίγυπτο, την Ελλάδα, την Ιταλία, την Ιορδανία και την Παλαιστίνη με στόχο την ενίσχυση της περιφερειακής συνεργασίας για την ανάπτυξη αποθεμάτων φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Ο αποκλεισμός της Τουρκίας από το φόρουμ και η βαθιά εχθρότητα που έχουν δείξει τα μέλη της ομάδας προς τη χώρα και το πολιτικό Ισλάμ, λειτουργούν ως ευχάριστη έκπληξη για το Ισραήλ. Θα μπορούσε κάλλιστα να επιδιώξει να εκμεταλλευτεί αυτά τα κοινά συμφέροντα ως μέρος των προσπαθειών του να αποδυναμώσει τις παλαιστινιακές ισλαμιστικές ομάδες, όπως η Hamas, οι οποίες υποστηρίζονται από την Άγκυρα.
Ο αγωγός EastMed, το μεγάλο όπλο που θα αναβαθμίσει σημαντικά της θέσης του Ισραήλ στην Ανατολική Μεσόγειο, αντιμετωπίζει ορισμένα εμπόδια. Οι επενδυτές είναι απρόθυμοι να διαθέσουν τα εκτιμώμενα 6 έως 7 δισεκατομμύρια δολάρια που θα κοστίσει η κατασκευή του αγωγού. Υπάρχουν επίσης ερωτήματα σχετικά με το εάν το ισραηλινό αέριο μπορεί να ανταγωνιστεί με φθηνότερες εναλλακτικές λύσεις, όπως αυτή της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, τα όρια της ΑΟΖ του Ισραήλ, τα οποία προφανώς περιλαμβάνουν τα πεδία φυσικού αερίου και τις εξαγωγικές υποδομές, αμφισβητούνται από τον Λίβανο και την Παλαιστίνη. Επιπλέον, το Ισραήλ έρχεται αντιμέτωπο με την «αντιπολίτευση» της Τουρκίας, η οποία αντιτίθεται σε οποιοδήποτε έργο, ικανό να υπονομεύσει τη δική του θέση ως αγωγού φυσικού αερίου προς την Ευρώπη ή να την εμποδίσει να εκμεταλλευτεί τα αποθέματα φυσικού αερίου της Ανατολικής Μεσογείου. Η πρόσφατη ναυτιλιακή συμφωνία, που συμφώνησε η Τουρκία με την αναγνωρισμένη από τα Ηνωμένα Έθνη κυβέρνηση της Λιβύης στην Τρίπολη, προσβλέπει στην κατάρτιση μίας κοινής τουρκολιβυκής ΑΟΖ σε όλη τη Μεσόγειο. Φαίνεται ότι η συμφωνία στοχεύει να αποθαρρύνει τις φιλοδοξίες του Ισραήλ και της Κύπρου, μεταξύ άλλων στόχων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
-
Ο ρόλος του Ισραήλ στην ασφάλεια της Αν. Μεσογείου, Foreign Affairs-The Hellenic Edition, διαθέσιμο εδώ
- The New Geopolitics of the Eastern Mediterranean: Trilateral Partnerships and Regional Security, PRIO Cyprus Center-Zenonas Tziaras, διαθέσιμο εδώ
