Του Γιάννη Χουλιάρα,
Στις 2 Ιανουαρίου, ο Ρώσος πρόεδρος, Vladimir Putin, διόρισε τον Mikhail Petrakov ως ειδικό απεσταλμένο για την «οριοθέτηση των συνόρων μεταξύ της Ρωσίας και των κρατών-μελών της Κοινοπολιτείας των Ανεξάρτητων Κρατών, καθώς και της Γεωργίας». Η διπλωματική αυτή κίνηση προκάλεσε τη σκληρή αντίδραση του Υπουργείου Εξωτερικών της Γεωργίας, το οποίο διακήρυξε πως δεν πρόκειται να προχωρήσει σε κανέναν διάλογο με την Ρωσία σχετικά με την οριοθέτηση των συνόρων, έως ότου η Ρωσία «τερματίσει την κατοχή των δύο γεωργιανών περιοχών (Αμπχαζία και Νότια Οσσετία) και αποσύρει την επίσημη αναγνώρισή τους». Αν η πρωτοβουλία της ρωσικής κυβέρνησης είχε στόχο να στείλει ένα μήνυμα διπλωματικής προσέγγισης με την Γεωργία, μάλλον δεν πέτυχε τον σκοπό της.
Η σύγκρουση μεταξύ Γεωργίας και Ρωσίας δεν οφείλεται απλά σε καθαρά υλικά αίτια, αλλά πηγάζει από την ίδια τη σύγχρονη εθνική ταυτότητα των δύο κρατών. Μετά τη διάλυση τη Σοβιετικής Ένωσης, η γεωργιανή εθνική ταυτότητα διαμορφώθηκε με βάση τον φιλελεύθερο εθνικισμό, βασικοί στόχοι του οποίου ήταν η μετατροπή της Γεωργίας σε σύγχρονο κράτος στηριζόμενο στα δυτικά πρότυπα, καθώς και η σταδιακή ένταξή της στην ευρωατλαντική κοινότητα, δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Ένωση και στο ΝΑΤΟ. Η ένταξη στους θεσμούς αυτούς, αφενός, θα ενίσχυε την εσωτερική φιλελεύθερη μεταρρύθμιση, κι αφετέρου θα διασφάλιζε την ανεξαρτησία της Γεωργίας από την επιρροή της Ρωσίας, που γίνεται αντιληπτή ως η κύρια απειλή για την επιβίωση του νεοσύστατου γεωργιανού κράτους.
Η Ρωσία, από την άλλη πλευρά, αντιμετωπίζει τα πρώην σοβιετικά κράτη, όπως η Γεωργία, ως ανήκοντα στη δική της σφαίρα επιρροής, ουσιαστικά αρνούμενη να τα αποδεχτεί ως πλήρως ανεξάρτητες κρατικές οντότητες. Η ρωσική πολιτική ηγεσία θεωρεί πως διατηρώντας τα κράτη αυτά υπό τον δικό της πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό έλεγχο, δημιουργεί μια ζώνη ασφαλείας γύρω από τα ρωσικά σύνορα, κρατώντας μακριά τους αντιπάλους της, κυρίως τις ΗΠΑ και τους συμμάχους τους. Επιπλέον, η διατήρηση μιας τέτοιας σφαίρας επιρροής ενισχύει τη διεθνή θέση της Ρωσίας και προωθεί την προσπάθειά της να προβληθεί ως μια μεγάλη δύναμη. Η διατήρηση της Γεωργίας στην ρωσική σφαίρα επιρροής θεωρήθηκε ιδιαίτερα κρίσιμη, δεδομένης της στρατηγικής της θέσης στον Νότιο Καύκασο, ανάμεσα στην Ρωσία και την Τουρκία, η οποία αποτελεί τον κύριο ανταγωνιστή της Μόσχας στην περιοχή.
Ως αποτέλεσμα αυτών των ασυμβίβαστων εθνικών επιδιώξεων, η Μόσχα και η Τιφλίδα βρέθηκαν σε συγκρουσιακή πορεία σχεδόν αμέσως μετά την διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης. Η ανεξαρτητοποίηση της Γεωργίας και η άνοδος του γεωργιανού εθνικισμού προκάλεσαν ανάλογη εθνική κινητοποίηση και σε δύο αυτόνομες περιοχές εντός της Γεωργίας, την Αμπχαζία και την Νότια Οσσετία. Αφού οι πληθυσμοί τους ήταν απρόθυμοι να παραμείνουν μέρος μιας ανεξάρτητης Γεωργίας, σχηματίστηκαν αποσχιστικά κινήματα και ξεκίνησαν ένοπλες συγκρούσεις μεταξύ αυτών και της γεωργιανής κυβέρνησης, κατά την περίοδο 1992-1993. Η Ρωσία ενεπλάκη στις συγκρούσεις υποστηρίζοντας τις αποσχιστικές δυνάμεις, προκειμένου να ασκήσει πίεση στην Γεωργία για να υποχρεώσει την ηγεσία της να αποδεχτεί την ρωσική πολιτική και οικονομική επιρροή στην χώρα. Η προσπάθεια αυτή είχε προσωρινά αποτελέσματα, εφόσον η Γεωργία αναγκάστηκε να αποδεχτεί την εγκατάσταση ρωσικών στρατιωτικών δυνάμεων στις δύο περιοχές το 1994, με σκοπό την διατήρηση της ειρήνης.
Παρ’ όλα αυτά, η Τιφλίδα δεν εγκατέλειψε τον στόχο της ένταξης στους ευρωατλαντικούς θεσμούς. Στην σύνοδο του ΝΑΤΟ, στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008, η συμμαχία υποσχέθηκε στη Γεωργία (και την Ουκρανία) τη μελλοντική ένταξή της. Η εξέλιξη αυτή έδωσε την εντύπωση στη Ρωσία πως το παράθυρο ευκαιρίας που διέθετε για να εμποδίσει την ένταξη της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ, και την επακόλουθη υποχώρηση της ρωσικής επιρροής στον Καύκασο, σταδιακά έκλεινε. Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, με αφορμή μια επιχείρηση του γεωργιανού στρατού στην Νότια Οσσετία, η Ρωσία εξαπέλυσε επίθεση κατά των γεωργιανών δυνάμεων. Εντός πέντε ημερών, οι ρωσικές δυνάμεις εκτόπισαν τις γεωργιανές από την περιοχή και προελαύνοντας έφτασαν σε κοντινή απόσταση από την Τιφλίδα. Η Ρωσία αμέσως μετά αναγνώρισε την Αμπχαζία και την Νότια Οσσετία ως ανεξάρτητα κράτη, με την Γεωργία να έχει υποστεί μια συντριπτική ήττα.
Η επικράτηση στον πόλεμο και η αναγνώριση της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας πέτυχαν τον βασικό στόχο ης Ρωσίας, δηλαδή την αποτροπή της ένταξης της Γεωργίας στο ΝΑΤΟ. Είναι κοινώς αποδεκτό πως, άνευ ριζικών μεταβολών, η Γεωργία δεν θα ενταχθεί στη συμμαχία. Εντούτοις, οι ενέργειες της Μόσχας και ο de facto διαμελισμός της Γεωργίας, κατέστησαν την κοινή γνώμη και τις πολιτικές ελίτ της χώρας εχθρικές προς την Ρωσία. Σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, η συντριπτική πλειοψηφία των Γεωργιανών τάσσονται υπέρ της ένταξης στο ΝΑΤΟ κι αντιμετωπίζουν την Ρωσία ως απειλή. Η αντιπαλότητα προς την Ρωσία ενώνει όλες τις πολιτικές δυνάμεις της Γεωργίας. Για παράδειγμα, το 2013 το γεωργιανό κοινοβούλιο υιοθέτησε ψήφισμα, το οποίο χαρακτηρίζει την ένταξη στους ευρωατλαντικούς θεσμούς ως την «κύρια προτεραιότητα στην εξωτερική πολιτική». Καμία γεωργιανή πολιτική δύναμη δεν πρόκειται να αποδεχθεί μια προσέγγιση με την Ρωσία, εφόσον αυτή έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία των αποσχισμένων περιοχών και υπονομεύσει την εδαφική ακεραιότητα της Γεωργίας.
Οι ενέργειες της Ρωσίας κατέστησαν, επομένως, αδύνατον για οποιαδήποτε γεωργιανή ηγεσία να συνομιλήσει μαζί της, χωρίς να κατηγορηθεί για εθνική προδοσία από τους αντιπάλους της. Παρά την προσωρινή αποτυχία του στόχου για ένταξης σε ΝΑΤΟ και ΕΕ, η γεωργιανή κοινωνία έχει αποκοπεί από την Ρωσία. Αυτή η διαδικασία είχε ξεκινήσει αμέσως μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά παγιώθηκε με τον πόλεμο του 2008.
Οι δύο χώρες εξακολουθούν να μην έχουν κανονικές διπλωματικές σχέσεις. Οι Διεθνείς Συνομιλίες της Γενεύης, οι οποίες ξεκίνησαν το 2008 με τη διαμεσολάβηση της ΕΕ, του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη και των Ηνωμένων Εθνών, λειτουργούν ως ένα διπλωματικό φόρουμ μεταξύ της Ρωσίας, της Γεωργίας και των δύο αποσχισμένων περιοχών. Ωστόσο, δεν έχουν αποφέρει κάποιο αποτέλεσμα μέχρι σήμερα. Το 2012, η γεωργιανή κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή έναν νέο μηχανισμό επικοινωνίας με την Ρωσία, που επικεντρώνεται, όμως, αποκλειστικά σε εμπορικά και ανθρωπιστικά ζητήματα, αποφεύγοντας τα σχετικά με την ασφάλεια.
Τον Ιούνιο του 2019, με αφορμή την επίσκεψη ενός Ρώσου βουλευτή στο γεωργιανό κοινοβούλιο, χιλιάδες πολίτες διαδήλωσαν, εκφράζοντας τη δυσαρέσκεια και την οργή τους. Λίγους μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο, η είδηση πως ο Υπουργός Εξωτερικών συναντήθηκε με τον Ρώσο ομόλογό του στην Νέα Υόρκη, για πρώτη φορά από το 2008, προκάλεσε ανάλογες αντιδράσεις, με τους διαδηλωτές να κατηγορούν την κυβέρνηση για «δοσιλογισμό». Τα γεγονότα αυτά καταδεικνύουν το πόσο δύσκολη είναι μια διπλωματική προσέγγιση μεταξύ των δύο κρατών, καθώς η σφοδρά αντι-ρωσική στάση της γεωργιανής κοινωνίας δεν επιτρέπει στην πολιτική ηγεσία της κινήσεις συμφιλίωσης. Από την άλλη πλευρά, για την Ρωσία, επίσης, δεν είναι εύκολο να προβεί σε υποχωρήσεις. Από τη στιγμή που έχει αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Αμπχαζίας και της Νότιας Οσσετίας, μια ενδεχόμενη αλλαγή στάσης θα οδηγούσε σε απώλεια αξιοπιστίας και κύρους.
Πρόσφατα, Ρώσος βουλευτής ανέφερε πως, όποιο κι αν είναι το εκλογικό αποτέλεσμα στη Γεωργία, οι διμερείς σχέσεις δεν πρόκειται να βελτιωθούν. Η εκτίμηση αυτή είναι μάλλον η πιο ρεαλιστική για το μέλλον των ρωσο-γεωργιανών σχέσεων. Η σύγκρουση των δύο κρατών πηγάζει από την ασύμβατη φύση των ίδιων των ταυτοτήτων τους. Από την πλευρά της Γεωργίας, πρόκειται για μια υπαρξιακή σύγκρουση ανάμεσα σε μια μικρή, φιλελεύθερη δημοκρατία και σε μια πολύ ισχυρότερη αυτοκρατορική και επεκτατική δύναμη. Από την πλευρά της Ρωσίας, η επιτυχία της ευρωατλαντικής πορείας της Γεωργίας θα αποτελούσε οδυνηρό πλήγμα για την εικόνα της ως μεγάλη δύναμη. Χωρίς μια ριζική αλλαγή στις αντιλήψεις και στην ταυτότητα ενός εκ των δύο κρατών, καμία μεμονωμένη διπλωματική πρωτοβουλία δεν πρόκειται να επιλύσει την σύγκρουση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Tensions between Russia and Georgia are on the rise again: Here’s why it matters, CNBC, διαθέσιμο εδώ
- Vladimir Putin signs treaty with Abkhazia and puts Tbilisi on edge, Financial Times, διαθέσιμο εδώ
- August 2008 and Everything After: A Ten-Year Retrospective on the Russia-Georgia War, Hamilton R., Foreign Policy Research Institute, διαθέσιμο εδώ
- Between Russian Assertiveness and Insecurity: Georgia’s Political Challenges and Prospect after the Conflict, Kakachia K., Uluslararası İlişkiler, διαθέσιμο εδώ
- Russia’s new strategy in Georgia: Creeping Occupation, LSE, διαθέσιμο εδώ
- Georgian-Russian Relations: Past, Present & Future, EMERGING EUROPE, διαθέσιμο εδώ
