Του Κωνσταντίνου Δήμου,
9 Σεπτεμβρίου 1821. Η ατμόσφαιρα ήταν πολύ ηλεκτρισμένη εκείνο το πρωί γύρω από την κοιλάδα της μονής Σέκου. Οι 350 επαναστάτες, με επικεφαλής τους Γεωργάκη Ολύμπιο και Ιωάννη Φαρμάκη έχουν ταμπουρωθεί στο εσωτερικό του ναού, εξαντλημένοι, πληγωμένοι, πεινασμένοι ενάντια στις πολυάριθμες τουρκικές δυνάμεις, ενώ συνέχεια κατέφθαναν ενισχύσεις και πολεμοφόδια. Τα αποθέματα τροφής είχαν εξαντληθεί προ πολλού, τα λιγοστά πυρομαχικά έτειναν να τελειώσουν. Στον αέρα πλανιόταν η μυρωδιά του θανάτου, όπως και αυτή της καμένης σάρκας. Οι σφαίρες των Τούρκων σφύριζαν δίπλα στα αυτιά τους, οι μύδροι των κανονιών σφυροκοπούσαν από όλες τις πλευρές το μοναστήρι. Μπορούσες ακόμη και να γευτείς τη μεταλλική γεύση του μπαρουτιού. Ο αυστριακός διπλωμάτης των Τούρκων Βόλφ, μαζί με το Σελήμ Πασά, ωσάν σύγχρονοι Εφιάλτες, τους προέτρεπαν να παραδοθούν, να καταθέσουν τα όπλα, υποσχόμενοι να τους δώσουν αμνηστία και να τους αφήσουν να φύγουν όπου θέλουν. «Η αντίσταση είναι μάταιη! Η επανάστασή σας είναι τελειωμένη, γκιαούρηδες!», φώναζαν οι Τούρκοι για να φοβερίσουν τους εγκλωβισμένους Έλληνες.
Οι άνδρες προβληματισμένοι, κοιτούν την αγέρωχη φιγούρα του αρχηγού τους, του Γεωργάκη Ολύμπιου. Τους είχε βγάλει και από χειρότερες καταστάσεις στο παρελθόν. «Πιθανώς» έλεγαν από μέσα τους, «να είχε και τώρα τη λύση στα χέρια του». Το πρόσωπο του Ολύμπιου παρέμενε ανέκφραστο, παρά τις αυλακωμένες ρυτίδες που είχε αποκτήσει τους τελευταίους μήνες. Ήταν πολύ ταλαιπωρημένος από την πρόσφατη περιπέτεια της υγείας του στα βουνά της Μολδαβίας. Δεν του άρεσε που έπρεπε να τον πηγαινοφέρνουν μέσα στο φορείο από βουνό σε βουνό, από γκρεμό σε γκρεμό, από ενέδρα σε ενέδρα. Το σώμα του ήταν αδυνατισμένο, γεμάτο πληγές από τις συνεχόμενες μάχες, ενώ με το ζόρι βαστούσε το μακρύ δεκανίκι. «Είναι παγίδα», ψέλλισε. «Μην ακούτε το κάλεσμα της χιμαιρικής ειρήνης! Μην εξαπατάσθε από το τραγούδι των Σειρήνων!». Το ήξερε ότι ήταν παγίδα. Τα οθωμανικά σκυλιά ποτέ δεν κρατούσαν το λόγο τους, το είχε μάθει με το σκληρό τρόπο. Δεν είχαν τιμή. Και με τους ανέντιμους δεν μπορεί να υπάρξει έντιμη συμφωνία. Γι’ αυτούς, η ζωή των Ελλήνων δεν ήταν κάτι το διαπραγματεύσιμο. Η ανθρώπινη ζωή ήταν κάτι το αναλώσιμο, όπως και το αίσθημα της ελευθερίας, που ποτέ δε θα γνώριζαν. Θα τους έσφαζαν τη στιγμή που θα ξεπρόβαλαν από τα ερείπια του ναού.
Για πολλά πράγματα στη ζωή του ο Ολύμπιος δεν ήταν σίγουρος για τις επιλογές του. Γεννημένος στο Λιβάδι της Λάρισας, από νεαρή ηλικία γνώρισε τη δυσκολία του πολέμου, κοντά στο θείο του Έξαρχο Λάζο. Το ντουφέκι του πάντα τον συντρόφευε στις πολυάριθμες συγκρούσεις με τον Τούρκο, είτε στα πάτρια εδάφη είτε σε αυτά των Σέρβων, με τους οποίους πάλεψε για την ελευθερία. Πριν λίγα χρόνια, το 1817, μπαίνοντας στη Φιλική Εταιρεία βρέθηκε πάλι να κυνηγά αυτό το αγαθό, για το οποίο άφησε πίσω του μια χήρα λεχώνα και τρία παιδιά.
Το αρχικό σχέδιο του φίλου και συνεργάτη του, Αλέξανδρου Υψηλάντη όριζε την κατάληψη του Βουκουρεστίου στις 14 Νοεμβρίου 1820, ωστόσο, αυτή πραγματοποιήθηκε πολύ αργότερα, στις 16 Μαρτίου 1821, παρά τις μέχρι τότε αναγνωριστικές επιδρομές των δύο οπλαρχηγών. Ο Ολύμπιος έχει λάβει εντολές από τον Υψηλάντη να «χαλιναγωγήσει» εκ νέου τον αυτονομημένο Βλαδιμηρέσκου, ενώ έπρεπε παράλληλα, να διατηρεί καλές σχέσεις με τους Σέρβους του ηγεμόνα Μιλός Ομπρένοβιτς. Αλλά δεν μπορείς να έχεις δύο καρπούζια κάτω από την ίδια μασχάλη. Ο Βλαδιμηρέσκου δεν ήταν έμπιστος, ούτε αφιερωμένος στην απελευθέρωση της Ελλάδος, παρά μόνο στα συμφέροντα της Ρουμανίας και στα φιλόδοξα ηγεμονικά του σχέδια. Τούς είχε προδώσει επανειλημμένα στους Τούρκους, κι όμως, ο Υψηλάντης κάθε φορά του έδινε χάρη και ανανέωνε τους όρους συνεργασίας.
Τουλάχιστον τώρα ήταν νεκρός στο Τυργοβίστι, και οι Πανδούροι του αποδείχτηκαν χρήσιμοι στον αγώνα, μέχρι που αποφάσισαν να λιποταχτήσουν από το στράτευμά του, όπως και πολλοί άλλοι Σέρβοι και Βούλγαροι. Η απόφαση του να αφήσει τον Υψηλάντη να περάσει τα σύνορα της Αυστρίας μόνος του ήταν κακή επιλογή, έπρεπε να τον συνοδεύσει, κι ας μην είχε τα απαραίτητα χαρτιά. «Επίσης, τι στο διάολο σκεφτόταν όταν αποφάσισε να διασχίσει όλη τη Μολδοβλαχία, μέσα από εχθρικές περιοχές, με μια φούχτα άνδρες, προκειμένου να φθάσει στην Ελλάδα; Αυτό και αν ήταν χιμαιρικό όνειρο!», σκέφτηκε. Ίσως θα έπρεπε τελικά, να υποχωρήσει πίσω στα απόκρημνα βουνά…
Οι αποφάσεις του πάντοτε ήταν ριψοκίνδυνες, παράτολμες, όπως και η παραμονή τους εδώ ήταν αργός, βέβαιος θάνατος. Για ένα όμως, πράγμα ήταν σίγουρος: κάθε κύτταρο της ύπαρξής του τού έλεγε πως τίποτα δεν είχε τελειώσει. Η φωνή μέσα του -αυτό που εμείς συμβατικά ονομάζουμε συνείδηση-του ψιθύριζε «Πολέμησε μέχρις εσχάτων! Μην εγκαταλείπεις στα δύσκολα!». Κάθε φορά έβλεπε τον τρόμο στα μάτια των Τούρκων που τον αντιμετώπιζαν. Μπορούσε να οσμιστεί το φόβο τους μετά τις τρομερές απώλειες που τους προκάλεσε στη μάχη στο Δραγατσάνι. Οι ίδιοι απορούσαν «Πώς μπορεί να είναι ακόμη ζωντανός, έπειτα από τόσες επιθέσεις, έπειτα από τόσες μάχες;». Το κωδωνοστάσιο της μονής είχε σχεδόν καταρρεύσει εντελώς. Σύντομα αυτός και οι 7 με 11 συμπολεμιστές του θα ήταν εκτεθειμένοι στα πυρά των Τούρκων. Έπρεπε να πάρει την πιο κρίσιμη απόφαση της ζωής του: να παραδοθεί με την ελπίδα να τους λυπηθούν, ή να πεθάνει για την πατρίδα;
Κοίταξε ολόγυρα. Περιεργάστηκε τους άνδρες του- οι περισσότεροι αμούστακα παιδιά, άλλοι εθελοντές , κάποιοι φιλέλληνες. Τι έπρεπε να κάνει; Καθώς τα κανόνια έβαλλαν στις δρύινες θύρες της μονής -ή ό,τι είχε απομείνει τέλος πάντων από αυτές, θυμήθηκε. Θυμήθηκε την υπόσχεση που έδωσε στον Υψηλάντη σε επιστολή του το Σεπτέμβριο του 1820: «Υπόσχομαι να αγωνιστώ ως την τελευταία ρανίδαν του αίματος μου, χωρίς ποτέ να με δειλιάση καμία ανθρώπινη περίστασις». Alea jacta est, λοιπόν. Δε θα άφηνε τους Αγαρηνούς να λεηλατήσουν τα κειμήλια της Ορθοδοξίας!
Στα κάτω πατώματα, οι σύντροφοί του υπό την καθοδήγηση του Ιωάννη Φαρμάκη γάβγιζαν διαταγές, αθυροστομίες και πολεμικές ιαχές. Έπρεπε να κερδίσει όσο περισσότερο χρόνο μπορούσε. Φώναξε δυνατά: «άνδρες, μαζευτείτε, έχω κάτι να σάς πω». Ο Ολύμπιος ξεδίπλωσε το προσεκτικά διπλωμένο χαρτί που έκρυβε στο τσαρούχι του και ξεκίνησε να διαβάζει την προκήρυξη που είχε γράψει με τα λίγα κολλυβογράμματα που είχε μάθει: «Ανδρείοι Έλληνες! Όλοι μας, ευγενείς αδελφοί, υποκύψαμε σε μια τρομερή μοίρα. Από τους ομόδοξους γείτονές μας, εκείνοι που μάς υποσχέθηκαν βοήθεια μάς εγκατέλειψαν, οι άλλοι με συκοφαντίες εχαρακτήρισαν σαν έγκλημα τους αιματηρούς αγώνες για τη θρησκεία μας και την ύπαρξη μας! Ψηλά το κεφάλι αδέλφια! Δείξτε πως είστε αντάξιοι των προγόνων σας. Εσώσαμε εν τούτοις την τιμήν μας. Η Ευρώπη εγνώρισε τους γυιούς της Ελλάδος! Η βοήθεια που υποσχέθηκε η Ρωσία έρχεται αργά για μας…Εμπρός αδέλφια! Ας πεθάνουμε κοιτάζοντας άφοβα το θάνατο στα μάτια -Ζήτω η θρησκεία και η ελευθερία της Ελλάδος! Θάνατος στους βαρβάρους!».
Παίρνοντας τα μάτια του από το βρώμικο χαρτί, είδε τους στρατιώτες του παραδόξως ήρεμους. Κάποιοι φαινόντουσαν αποφασισμένοι, έχοντας αποδεχθεί τη μοίρα που τους περιμένει. Κάποιοι άλλοι έκλαιγαν σιωπηλά, γνωρίζοντας πάλι το τι μέλλει γενέσθαι. Οι Τούρκοι πλησίαζαν απειλητικά πλέον, όπως οι αρπακτικές ύαινες περιτριγυρίζουν το λαβωμένο θήραμά τους. Ο Ολύμπιος κοίταξε με νόημα τα εναπομείναντα μισοάδεια βαρέλια με το μπαρούτι και είπε με σταθερή φωνή: «Όποιος θέλει να φύγει, να το κάνει τώρα, κανείς δε θα σας κατηγορήσει για λιγοψυχία! Εκτελέσατε πιστά το χρέος σας προς τη θρησκεία, την οικογένειά σας και την πατρίδα σαν καλοί πατριώτες! Ο Θεός να σάς ευλογήσει! Είμαι περήφανος για εσάς! Αλλά ήρθε η στιγμή, παλικάρια μου, για την ύστατη θυσία! Ας εξασφαλίσουμε στα αδέλφια του Φαρμάκη λίγη ζωή παραπάνω!».
Κανένας από τους άνδρες δε κουνήθηκε, κανείς δεν ήθελε να εγκαταλείψει το πόστο του. Μονάχα φώναξαν όλοι σαν μια ψυχή ξαφνικά, με ανέλπιστο ενθουσιασμό και ζωντάνια: «Ζούμε και πεθαίνουμε με την εντολή σας!». Ο Ολύμπιος ένευσε καταφατικά το κεφάλι του. Γύρισε την πλάτη στους άνδρες του, καθώς ένα δάκρυ κύλισε στο μάγουλό του. Σημάδεψε τα βαρέλια με την πιστόλα του. Μπορούσαν ήδη να δουν τα γιαταγάνια των Τούρκων ν’ αστράφτουν, καθώς ανέβαιναν τις σκάλες. Με τρεμάμενη φωνή, βρόντηξε: «Μετά των Τούρκων εις ουδένα ερχόμενος λόγον». Φώναξε: «Επαναλάβετε μετά από εμένα:
“ΣΤΟ ΔΙΑΟΛΟ ΤΟ ΣΑΡΚΙΟ ΤΗΣ ΖΩΗΣ!”
“ΖΗΤΩ Η ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!”
“ΖΗΤΩ ΤΟ ΕΘΝΟΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ!”
Ένας πυροβολισμός ακούστηκε. Μια έκρηξη συντάραξε συθέμελα το ναό. Οι Τούρκοι υποχώρησαν άτακτα τρομοκρατημένοι. Η μάχη είχε κερδηθεί…για σήμερα. Οι Τούρκοι έκαναν ξανά πρόταση στο Φαρμάκη να παραδώσουν τα όπλα και να εξέλθουν από το ναό. Συμφωνήθηκε τριήμερη ανακωχή, αλλά οι εχθροπραξίες ξεκίνησαν ξανά, αμέσως μετά τη λήξη της. Ο Φαρμάκης προέβαλλε σθεναρή αντίσταση για συνολικά δύο εβδομάδες, αποκρούοντας τις μανιώδεις επιθέσεις των Τούρκων και χρησιμοποιώντας τα πτώματα των αλόγων για να σφραγίσουν τις θύρες. Οι Τούρκοι με τις πρόσφατες επιθέσεις τους μετρούσαν ήδη 472 νεκρούς, έναντι 235 πληγωμένων Ελλήνων πολεμιστών. Ο Σελήχ πασάς διέθεσε ενισχύσεις 4.000 ανδρών και 4 νέα κανόνια. Το βράδυ της 22ης προς 23ης Σεπτεμβρίου έγιναν έντονες συζητήσεις μεταξύ των πολιορκημένων. 33 άνδρες δυσπιστούσαν απέναντι στις προτάσεις των Τούρκων, καθώς υποψιάζονταν -όπως και ο Ολύμπιος- την ύπαρξη δόλου. Έκαναν ηρωική έξοδο μέσα από τις εχθρικές γραμμές και κατάφεραν να διαφύγουν στα σύνορα της Αυστρίας, με μόλις ένα (!!) να έχει τραυματισθεί.
Οι υπόλοιποι 200, μαζί με το Φαρμάκη, αποφάσισαν να καταθέσουν τα όπλα και να παραδοθούν το πρωί. Ο Φαρμάκης δεν είχε άλλη επιλογή. Μαζί με άλλους 18 αξιωματικούς, πήγε να συνομιλήσει με το Σελήχ Πασά, ενώ οι άοπλοι πλέον Έλληνες περίμεναν εντός της μονής. Οι Τούρκοι αφόπλισαν τους αξιωματικούς και τους συνέλαβαν, ενώ ξεχύθηκαν στο εσωτερικό του ναού για να σφάξουν τους υπόλοιπους. Το απίστευτο είναι ότι 40 Τούρκοι που εισέβαλλαν, στραγγαλίστηκαν από άοπλους Έλληνες, πριν τελικά οι εναπομείναντες Τούρκοι τους εκτελέσουν όλους. Οι 18 αξιωματικοί μεταφέρθηκαν στη Σιλιστρία και μετά από βασανιστήρια εκτελέστηκαν. Ο Φαρμάκης μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη, και αποκεφαλίστηκε. Σίγουρα η σκέψη του, λίγο πριν η λάμα του δήμιου κόψει το νήμα της ζωής, θα ταξίδεψε στα περασμένα. Τα παιδικά του χρόνια στο Μπλάτσι της Εορδαίας, στο νταϊφά του Θύμιου Βλαχάβα, στα όνειρα που έκανε στη Λευκάδα με τον Καποδίστρια και στην κοινή πορεία με τον ήρωα σύντροφό του στη Φιλική Εταιρεία. Ίδια χρονιά μυήθηκαν, ίδια χρονιά έμελλε να τελειώσουν τη θητεία τους…
Τα γεγονότα αυτά αποτελούν την πιο ένδοξη στιγμή και το αποκορύφωμα του αγώνα στις Παραδουνάβιες ηγεμονίες. Είναι αξιοκατάκριτο πως μέχρι σήμερα, σε μια εποχή που το Χόλυγουντ έχει χρεοκοπήσει καλλιτεχνικά και παραγωγικά, δεν έχει αποζητήσει να δραματοποιήσει τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Το επικό στοιχείο ηρωισμού και αυτοθυσίας αποτυπωμένο με σεβασμό στα ιστορικά γεγονότα στη μεγάλη οθόνη, θα μπορούσε να είναι εφάμιλλο με το Braveheart ή με τους 300 του Zack Snyder. Πρόκειται πράγματι, για μια χαμένη ευκαιρία να γίνουν ευρέως γνωστά τα ανδραγαθήματα και η αυτοθυσία του Ελληνισμού για χάρη της Ελευθερίας και της Δικαιοσύνης στον πολιτισμένο κόσμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Σπ. Τρικούπης (1860), Ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης Τόμος Α΄. (2η εκδ.) Λονδίνο: Taylor and Francis Group
- Ν. Γκαΐντατζής ‘Τα γεγονότα του 1821 στη Βόρεια Μολδαβία: Γεωργάκης Ολύμπιος και Ιωάννης Φαρμάκης’ Σε Συλλογικό Έργο (1973) Μακεδονικά Τόμος Δέκατος Τρίτος. Θεσσαλονίκη: Εταιρεία Μακεδ. Σπουδών.
- Δ. Κόκκινος (1974), Η Ελληνική Επανάσταση, Τόμος Α΄.(6η εκδ.) Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
- Συλλογικό έργο (1980), Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Τόμος ΙΒ΄. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών
- Γ. Φίνλεϋ (2009), Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως Τόμος Α΄. (1η επανέκδοση) Αθήνα: Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων
