Της Κατερίνας Μπουμπούλη,
Γεγονός αποτελεί, πως, παρά τη ραγδαία εξέλιξη της ιατρικής και της βιολογίας τις τελευταίες δεκαετίες, οι παρωχημένες αντιλήψεις σχετικά με την εγκυμοσύνη δεν τείνουν να εξαλειφθούν. Πόσες φορές, για παράδειγμα, έχουμε συμβουλέψει μια έγκυο γυναίκα να κρατά αποστάσεις από γάτες, οικόσιτες και μη, και να μην έρχεται σε επαφή μαζί τους, καθώς υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης του εμβρύου με τοξόπλασμα; Αυτός, λοιπόν, είναι ίσως ο μεγαλύτερος μύθος, που, δυστυχώς, συχνά επιβεβαιώνεται και από καταξιωμένους γυναικολόγους. Στην πραγματικότητα, όμως, η κατάσταση δεν είναι τόσο τραγική: οι γάτες δεν είναι τόσο «ένοχες», ενώ το Toxoplasma gondii -το παράσιτο που ευθύνεται για την τοξοπλάσμωση- μπορεί να βρεθεί οπουδήποτε στο περιβάλλον και όχι μόνο στα αιλουροειδή!
Το Toxoplasma gondii περιγράφηκε πρώτη φορά το 1908 από τους Nicolle και Manceaux στο Ctenodactylus gondii, ένα αφρικανικό τρωκτικό και ταυτόχρονα από τον Splendore σε κουνέλια στη Βραζιλία. Έχουν βρεθεί μολύνσεις του σε πολλά ομοιόθερμα ζώα -δηλαδή σε ζώα που διατηρούν τη θερμοκρασία του σώματός τους σταθερή- ενώ αποτελεί ένα από τα πιο «επιτυχημένα» ενδοκυττάρια παράσιτα, καθώς, μέχρι το 2013, είχε «καταφέρει» να μολύνει περίπου 2 δισεκατομμύρια ανθρώπους.
Τελικοί ξενιστές-στόχοι θεωρούνται οι γάτες και τα υπόλοιπα αιλουροειδή, τα οποία συνήθως μολύνονται από την βρώση θηραμάτων, που έχουν προσβληθεί με το παράσιτο, όπως τρωκτικά και πουλιά. Έπειτα, η τροφή περνά στο στομάχι, όπου διασπάται από ειδικά πρωτεολυτικά ένζυμα, σε αντίθεση με το Toxoplasma gondii, που φτάνει άθικτο στο λεπτό έντερο. Εκεί αναπαράγεται σε ειδικά κυστίδια, τα κενοτόπια, στο κυτταρόπλασμα των επιθηλιακών κυττάρων, που αποφεύγουν τη σύντηξη με άλλα οργανίδια, τα λυσοσώματα, καθώς εγκυμονεί κίνδυνος απομάκρυνσης του παρασίτου. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι η ανάπτυξη ανώριμων ωοκυστών, που αποβάλλονται στο περιβάλλον μέσω των περιττωμάτων.
Ωστόσο, μόνο η παραμονή τους στο περιβάλλον για πάνω από τέσσερις ημέρες, μπορεί να τις μετατρέψει σε ώριμες ωοκύστες, που μπορούν δηλαδή με τη σειρά τους να προσβάλουν έναν ενδιάμεσο ξενιστή, όπως έναν άνθρωπο ή ένα βοοειδές. Μετά τη μόλυνση, η ωοκύστη μετατρέπεται σε ταχυζωίτη, που διασπείρεται ταχέως σε διάφορους ιστούς, κυρίως μυϊκούς και του εγκεφάλου, ενώ εν τέλει μπορεί να επιτεθεί σε κάθε ζωντανό κύτταρο του οργανισμού. Η πρόκληση προβλημάτων σε μονοπάτια μεταγωγής σήματος και την ανοσολογική άμυνα του οργανισμού επακολουθεί. Η οξεία λοίμωξη, που προκαλείται, αποκαθίσταται σε διάστημα λίγων εβδομάδων, καθώς οι ταχυζωίτες απομακρύνονται γρήγορα.
Αντίθετα, οι βραδυζωίτες, το επόμενο στάδιο του κύκλου ζωής του παρασίτου, δεν αναπαράγονται τόσο γρήγορα, αλλά παραμένουν για χρόνια στον εκάστοτε οργανισμό-ξενιστή. Αυτό συμβαίνει, επειδή αποθηκεύονται σε κυστίδια με συγκεκριμένες πρωτεΐνες, οι οποίες τα καθιστούν πιο επίμονα έναντι στο ανοσοποιητικό σύστημα. Προσβάλλουν, κυρίως, νευρώνες και άλλα κύτταρα της φαιάς ουσίας, αλλά, έπειτα από χρόνια μόλυνση, έχουν βρεθεί στον πνεύμονα, το συκώτι και άλλα όργανα ζωτικής σημασίας.
Παρόλο που το παράσιτο Toxoplasma gondii μπορεί να εξαπλωθεί σε κάθε κύτταρο του ανθρώπινου οργανισμού με καταστροφικές -κάποιες φορές- συνέπειες, ο τρόπος μετάδοσής του δεν περιορίζεται στην επαφή με το ζώο. Για παράδειγμα, η βρώση άψητου ή ατελώς ψημένου κρέατος, το οποίο ήταν μολυσμένο, μπορεί να μεταδώσει το παράσιτο στον άνθρωπο. Στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγονται και τα άπλυτα λαχανικά, το μη παστεριωμένο γάλα και το νερό. Φυσικά, η επαφή με περιττώματα γάτας, στα οποία έχουν ωριμάσει οι ωοκύστες, μπορεί να προκαλέσει τοξοπλάσμωση. Ωστόσο, αναλογιζόμενοι όλες τις παραπάνω περιπτώσεις, η γάτα μάλλον είναι ο πιο «αθώος» φορέας.
Τα συμπτώματα της τοξοπλάσμωσης διαφέρουν ανάμεσα στους ανθρώπους και κυμαίνονται σε ένα ευρύ φάσμα. Αρκετά σύνηθες φαινόμενο είναι η μη εμφάνιση συμπτωμάτων ή απλώς η αύξηση της θερμοκρασίας του σώματος, δηλαδή ο πυρετός. Σε σοβαρότερες καταστάσεις είναι πιθανή η πρόκληση λεμφαδενοπάθειας, που αναγνωρίζεται με τη διόγκωση των λεμφαδένων, η βλάβη ζωτικών οργάνων, ακόμα και η τύφλωση. Ταυτόχρονα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις, που οι ασθενείς υποφέρουν και από επιληπτικές κρίσεις. Τέλος, κρίνεται αναγκαία η άμεση ανίχνευση της τοξοπλάσμωσης σε ανθρώπους, που βρίσκονται σε ανοσοκαταστολή, όπως φορείς του ιού της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας (HIV), καθώς έχουν παρατηρηθεί βαριές σωματικές βλάβες ή ακόμα και θάνατος.
Φυσικά, η λοίμωξη στην περίοδο της εγκυμοσύνης, που ονομάζεται συγγενής τοξοπλάσμωση, επηρεάζει και το έμβρυο, αφού το παράσιτο μπορεί να διασχίσει τον πλακούντα και να φτάσει σε αυτό. Η συχνότητα μετάδοσης διαφέρει ανάλογα με το στάδιο της εγκυμοσύνης, με το πρώτο τρίμηνο να βρίσκεται κάτω από το 20%, ενώ στον ένατο μήνα να εκτοξεύεται στο 80%. Ωστόσο, παρατηρείται σημαντική μείωση, σε περίπτωση μόλυνσης της μητέρας έως και έξι μήνες πριν τη σύλληψη λόγω ανάπτυξης αντισωμάτων για το παράσιτο. Απότοκα της λοίμωξης μπορεί να είναι η καθυστέρηση της ανάπτυξης του εμβρύου, η πρόωρη γέννηση, η ηπατομεγαλία και η θρομβοκυτταροπενία. Ακόμα, το Toxoplasma gondii είναι πιθανό να προσβάλει τα μάτια και τον εγκέφαλο, προκαλώντας τύφλωση ή και θάνατο.
Προκειμένου, λοιπόν, να αποφευχθούν οι παραπάνω επιπτώσεις, η πρόληψη αποτελεί, για ακόμα μια φορά, τον μεγαλύτερο σύμμαχο της γυναίκας στην εγκυμοσύνη. Αρχικά, το τακτικό πλύσιμο των χεριών και η τήρηση των κανόνων υγιεινής είναι πρωταρχικής σημασίας. Επίσης, είναι αναγκαία η βρώση καλά ψημένων και πλυμένων κρεάτων και λαχανικών. Όσον αφορά τις γάτες, ο καθημερινός καθαρισμός των περιττωμάτων με χρήση γαντιών και η χρήση ξηρών τροφών και όχι άψητων φαγητών για τις οικόσιτες αποτελούν τα βέλτιστα μέτρα για την αποφυγή των δυσάρεστων συνεπειών. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως σε καμία περίπτωση δεν μεταφέρεται το παράσιτο μέσω τριχών του ζώου.
Αν αναλογιστούμε, λοιπόν, την πληθώρα εστιών του παρασίτου στο εξωτερικό περιβάλλον, μπορούμε εύκολα να αντιληφθούμε την «άδικη» ενοχοποίηση της γάτας. Μια έγκυος γυναίκα μπορεί να νοσήσει από τοξοπλάσμωση μόνο σε περίπτωση κατάποσης ώριμων ωοκυστών, συνήθως από τρόφιμα, ενώ είναι αδύνατο να συμβεί από την απλή επαφή με το κατοικίδιο, δηλαδή από το χάιδεμα, το γρατζούνισμα, το δάγκωμα. Προφανώς, λοιπόν, η ενασχόληση με το κατοικίδιο μπορεί να συνεχιστεί δίχως φόβο. Συνεπώς, είναι επιτακτική ανάγκη η σωστή ενημέρωση από τον γυναικολόγο, η σχολαστική υγιεινή και πρόληψη και η, αν και καθυστερημένη, αθώωση της γάτας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Toxoplasmosis, Handbook of Clinical Neurology, διαθέσιμο εδώ
- The One Health Approach to Toxoplasmosis: Epidemiology, Control, and Prevention Strategies, EcoHealth, διαθέσιμο εδώ
- True or False: Pregnant Women Should Avoid Cats, Winchester Hospital, διαθέσιμο εδώ
