Της Ραφαέλας-Γεωργίας Τσιμτσιλή,
Ο άνθρωπος, ως φύσει κοινωνικό ον, επιδιώκει τη συχνή επικοινωνία και αλληλεπίδραση, εκμεταλλευόμενος τα μέσα των τεχνολογικών υπηρεσιών. Ο Ρίτσος έλεγε πως «η κάθε λέξη είναι μια έξοδος για μια συνάντηση, πολλές φορές ματαιωμένη, και τότε είναι μια λέξη αληθινή, σαν να επιμένει στη συνάντηση». Η επικοινωνία μέσα από την κοινωνική δικτύωση καλύπτει σημαντικές ανάγκες του ατόμου, συντελώντας σημαντικά στην ψυχολογία του. Η απόσταση μηδενίζεται και προσφέρεται αφθονία πληροφοριών που «γκρεμίζει» τα γεωγραφικά σύνορα. Δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά του διαδικτύου αποτελούν η ανωνυμία που προσφέρει, καθώς και η ταχεία μετάδοση απόψεων και ιδεών. Πότε, όμως, ο διαμοιρασμός αυτός ξεφεύγει από τα όρια και γίνεται προϊόν εκμετάλλευσης;
Στο διαδίκτυο ενυπάρχει συνεχώς ο κίνδυνος της παραβατικότητας, αφού πολλοί λειτουργούν εις βάρος των άλλων για προσωπικό τους όφελος. Κάποια από τα αρνητικά στοιχεία της χρήσης του διαδικτύου είναι η υπεξαίρεση προσωπικών δεδομένων, η διάδοση ψευδών πληροφοριών και η προσβολή της προσωπικότητας. Αυτό μπορεί εύκολα να συμβεί με τη δημοσίευση φωτογραφίας, βίντεο ή ακόμα και με την αποστολή εκφοβιστικού ή πρόστυχου μηνύματος. Τέτοιες τακτικές, που οδηγούν στον εκφοβισμό, στην πρόκληση ψυχολογικής και συναισθηματικής βίας, τις συναντάει κανείς καθημερινά στο διαδίκτυο.
Ως μισαλλόδοξο λόγο (hate speech), η Επιτροπή Υπουργών της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ορίσει «κάθε μορφή έκφρασης που διαδίδει, υποκινεί, προωθεί ή δικαιολογεί το ρατσιστικό μίσος, την ξενοφοβία, τον αντισημιτισμό ή άλλες μορφές μίσους». Στην κατηγορία αυτή εντάσσεται η οποιαδήποτε προσβλητική, υβριστική και απειλητική συμπεριφορά. Συμπεριφορές, οι οποίες ανθίζουν στα social media, από προφίλ ατόμων που δεν διστάζουν να δημοσιεύσουν τέτοιο περιεχόμενο ή να γίνουν φορείς επαίσχυντων σχολίων, αλλά και από προφίλ που έχουν δημιουργηθεί μόνο για αυτόν τον σκοπό, εκμεταλλευόμενα την ασφάλεια της ανωνυμίας.
Καθίσταται, λοιπόν, σαφές ότι η βία στο διαδίκτυο παίρνει μορφή ριζοσπαστικοποίησης, όταν τα άτομα τη νομιμοποιούν και θεωρούν ότι είναι το μέσο επίλυσης πολιτικών και κοινωνικών διαφορών. Όσοι προχωρούν σε τέτοιες πρακτικές βρίσκουν γρήγορα συμπαραστάτες, καθώς το κοινό στο Internet μπορεί να ξεπεράσει τα σύνορα μίας χώρας, κάτι που δύσκολα θα γινόταν με τη χρήση άλλου μέσου μετάδοσης ιδεών, όπως, για παράδειγμα, με μία εφημερίδα. Ενώ ο κόσμος προβαίνει σε αναφορά τέτοιων λογαριασμών, δεν μπορεί να μας εκπλήσσει η ταυτόχρονη δημιουργία νέων, με ακόμα πιο χυδαίο και αποτρόπαιο περιεχόμενο. Δυστυχώς, αν κοιτάξουμε γύρω μας, θα αντιληφθούμε ότι η αναπαραγωγή τέτοιου κακεντρεχούς και απειλητικού υλικού πραγματοποιείται πολύ περισσότερο από όσο νομίζουμε. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα πολύπλευρο κοινωνικό φαινόμενο που χρήζει άμεσης προσοχής, καθώς λαμβάνει τεράστιες διαστάσεις, όταν γίνεται όπλο στα χέρια των εξτρεμιστικών οργανώσεων που έχουν στόχο τη χειραγώγηση και την προσέλκυση χρηστών.
Ως δέκτες των διαδικτυακών επιθέσεων μπορούν να χαρακτηριστούν ομάδες που διαφέρουν από τους πομπούς φυλετικά ή έχουν διαφορετική πολιτική ή θρησκευτική τοποθέτηση. Οι γυναίκες, τα ΛΟΑΤ+ άτομα αποτελούν επίσης βασικούς στόχους της ρητορικής μίσους. Ο θύτης επιτίθεται στο θύμα για κάτι που είναι και όχι για κάτι που έκανε. Η αδιαλλαξία αυτή δημιουργεί σωρεία αρνητικών συναισθημάτων στα θύματα, όπως θυμό και στρες, και έχει ως αποτέλεσμα πολλές φορές την απομόνωση και περιθωριοποίηση του ατόμου. Η βία παράγει αντι-βία, η οποία μπορεί να εξελιχθεί σε μορφή βίας προς άλλους ή ακόμα και προς τον ίδιο τους τον εαυτό.
Η εξάλειψη του φαινομένου μέσω της δικαιοσύνης αποτελεί δύσκολο εγχείρημα, καθώς εγείρονται ανησυχίες για την καταπάτηση της ελευθερίας της έκφρασης. Πώς μία φιλελεύθερη κοινωνία μπορεί να απαγορεύσει τον μισαλλόδοξο λόγο, χωρίς ταυτόχρονα να προσκρούσει στο δικαίωμα της έκφρασης; Τον Μάρτιο του 2016, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συμφώνησε με τη Microsoft, το Twitter, το Facebook και το YouTube έναν κώδικα συμπεριφοράς με σκοπό την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους. Μέχρι σήμερα και άλλες μεγάλες πλατφόρμες έχουν ανακοινώσει τη συμμετοχή τους στον κώδικα, όπως το Instagram και το ΤikTok. Στόχος των εταιρειών είναι να αξιολογούν εντός 24 ωρών το περιεχόμενο που καταγγέλλεται ως ρητορική μίσους και το περιεχόμενο που κρίνεται ως τέτοιο να διαγράφεται.
Συνοψίζοντας, τείνω να συμφωνώ με την έκφραση “haters gonna hate”, καθώς δύσκολα αλλάζει η ιδεολογία ενός ατόμου. Με αρκετή δουλειά, όμως, και εκπαίδευση από μικρή ηλικία το άτομο μπορεί να μάθει να «αγκαλιάζει» τον εαυτό του και τον κόσμο γύρω του, χτίζοντας ακέραιο χαρακτήρα και μαθαίνοντας τα ιδανικά του σεβασμού και της ισότητας. Μπορούμε να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις θετικές φωνές που βρίσκονται στο διαδίκτυο και να αποφεύγουμε απόψεις που αντιβαίνουν στις αξίες μας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Council of Europe Committee of Ministers, (1997), Recommendation No. R (97) 20 “Hate Speech”, search.coe.int, διαθέσιμο εδώ
- European Commission, (2017), Tackling Illegal Content Online – Towards an enhanced responsibility of online platforms, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή, (2019), Καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο – Ο κώδικας δεοντολογίας της ΕΕ διασφαλίζει ταχεία, ec.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
