Του Γιώργου Κυριακού,
Πρόσφατα, διάβασα μια διατριβή σχετικά με την Βιομηχανική Επανάσταση και μου έκανε εντύπωση, ότι μεταξύ των παραγόντων που στοιχειοθετούσαν την εμφάνισή της στην Μεγάλη Βρετανία, βρισκόταν και η «περίφραξη εκτάσεων γης» από τους μεγαλογαιοκτήμονες της χώρας. Αναρωτήθηκα για ποια περίφραξη μιλούσε ο συγγραφέας και έτσι έψαξα. Έψαξα και έμαθα για μια άνευ προηγουμένου υφαρπαγή αγροτικών εκτάσεων, που μέχρι εκείνη την περίοδο ήταν κοινόκτητες∙ τις ήλεγχαν οι άνθρωποι του χωριού.
Πιο συγκεκριμένα, το διάστημα 1760-1830 θεσπίζονται οι «Νόμοι των περιφράξεων» στην Μεγάλη Βρετανία, που όριζαν την περίφραξη εκτάσεων γης στην ύπαιθρο. Η ύπαρξη των μικροκαλλιεργητών ήταν συνυφασμένη με αυτή τη γη, αφού, έχοντας οργανωθεί σε κοινότητες, την αξιοποιούσαν για να αποκτούν την ξυλεία τους, να κυνηγούν ζώα για την τροφή τους και να καλλιεργούν τα κοινόχρηστα αγροκτήματα. Το παραγόμενο προϊόν ήταν συλλογικό -όχι ατομικό- με την έννοια ότι μοιραζόταν μεταξύ των μελών της κοινότητας και όλοι δούλευαν για αυτό, διότι καθόριζε άμεσα την αυτάρκειά τους.
Οι μεγαλογαιοκτήμονες, εκμεταλλευόμενοι την πολιτική τους επιρροή, εφόσον το δικαίωμα ψήφου έως τότε δεν ήταν καθολικό, αλλά εξαρτιόνταν από την ιδιοκτησία της γης και οπότε ο απλός λαός δεν συμμετείχε στην πολιτική ζωή του τόπου, άσκησαν πιέσεις και τελικά κατάφεραν το επιθυμητό, να οικειοποιηθούν τα κτήματα των ατόμων που ζούσαν στην ύπαιθρο, οργανωμένοι σε χωριά και να τα μετατρέψουν σε περιουσία τους, για να εφαρμόσουν νέες μεθόδους παραγωγής και καλλιέργειας. Έτσι, η Μεγάλη Βρετανία κατέληξε να είναι η χώρα των λίγων μεγάλων γαιοκτημόνων. Υπήρξαν, βέβαια, αντιδράσεις, όμως δεν κατόρθωσαν, σε καμιά περίπτωση, να ανατρέψουν την πορεία που είχε αποφασίσει, να ακολουθήσει το κοινοβούλιο.
Κανείς δεν μπορεί να αγνοήσει την αλματώδη πρόοδο στην παραγωγή αγροτικών προϊόντων, ούτε την θετική επίδραση της εναλλαγής καλλιεργειών στον εμπλουτισμό του εδάφους με θρεπτικά συστατικά. Άλλωστε, οι μεγαλογαιοκτήμονες υποκινούνταν από την πίστη τους στην αναγκαιότητα «επιστημονικής καλλιέργειας». Οι αποδόσεις αυξήθηκαν και σταδιακά το φαινόμενο της αγρανάπαυσης αμβλύνθηκε. Στις συνθήκες αυτές, η γεωργία μπόρεσε, να παράσχει πληθώρα αγαθών για τη συντήρηση του μη αγροτικού πληθυσμού της χώρας, που είχε, ήδη, αυξηθεί δραματικά μετά το 1750 και επίσης, λειτούργησε σαν μια διαδικασία δημιουργίας εργατικού δυναμικού για την βιομηχανία, που στο διάστημα αυτό έκανε την εμφάνισή της.
Είμαστε στη μεταβατική φάση πριν την εμφάνιση του καπιταλιστικού συστήματος παραγωγής. Οι αγρότες τις υπαίθρου που χάνουν την γη τους, την γη των παππούδων τους, τις περισσότερες φορές με την χρήση βίας, αναγκάζονται να συρρεύσουν προς τις πόλεις για την αναζήτηση καλύτερης τύχης. Έχοντας απωλέσει, πλέον, την δυνατότητα τους, να ζουν σε αυτάρκεια, προλεταριοποιούνται. Αναγκάζονται να πουλήσουν την εργατική τους δύναμη στους βιομήχανους καπιταλιστές. Οι μισθοί είναι προφανώς χαμηλοί και ο «εφεδρικός βιομηχανικός στρατός» που δημιουργείται, αφοπλίζει τους εργάτες από τη διεκδίκηση καλύτερων μισθών και συνθηκών εργασίας. Συμπιέζει τελικά τον εργατικό μισθό προς τα κάτω, όλο και περισσότερο, έως ότου φτάσει να συντηρεί, απλώς, τον εργάτη στο όριο της επιβίωσής του.
Είναι η καμπή, όπου η κατεξοχήν αγροτική οικονομία της Μεγάλης Βρετανίας μετατρέπεται σταδιακά σε βιομηχανική. Μια περίοδος θεαματικών αλλαγών στις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας της, που εκτοξεύουν το παραγόμενο προϊόν και ισχυροποιούν τη θέση της στη διεθνή σκηνή. Ιδίως, μέσω της διοχέτευσης των αγαθών σε αγορές του εξωτερικού- στις αγορές των αποικιών της. Η στροφή που σημειώνεται στη μορφή της οικονομίας της Μεγάλης Βρετανίας, επιβεβαιώνεται και από το εξής, πως το 1786 υπήρχαν 250 χιλιάδες ανεξάρτητοι γαιοκτήμονες, ενώ τριάντα χρόνια αργότερα ο αριθμός τους είχε φτάσει μόλις στις 32 χιλιάδες. Παρατηρούμε την συγκέντρωση του κεφαλαίου στα χέρια των λίγων και μπορούμε να το συνδέσουμε με τον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής, ο οποίος είναι, πλέον, «προ των πυλών».
Ως προς την οικονομική παραγωγικότητα ο νέος κοινωνικός μετασχηματισμός επέφερε τεράστια επιτυχία. Όμως, ως προς τον μόχθο των ανθρώπων αυτών και την ταλαιπωρία τους, ήταν μια τραγωδία και ένας χαρακτηριστικός ξεριζωμός. Επιβεβαιώνει για μια ακόμη φορά, πως καμία ιστορική διαδικασία δεν υπήρξε έως σήμερα, που με το πέρασμα σε ένα νέο τρόπο παραγωγής, να βελτιώνεται η θέση όλων των κοινωνικών ομάδων. Ποτέ μέχρι σήμερα δεν ήταν όλοι ικανοποιημένοι σε τέτοιες χρόνιες διαδικασίες ιστορικής εξέλιξης. Πάντα υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι.
Το ζήτημα που πρέπει να θέτουμε είναι «τί συμφέρει τους πολλούς». Γι’ αυτό πρέπει να παλεύουμε και προς αυτή την κατεύθυνση, να βελτιώνουμε διαρκώς τις κοινωνικές καταστάσεις μέσα στις οποίες ζούμε. Για τους πολλούς.
Αναφορές
- Burns M. Edward: «Ευρωπαϊκή Ιστορία. Ο Δυτικός Πολιτισμός: Νεότεροι Χρόνοι», Θεσσαλονίκη, Επίκεντρο, 2006.
- Danid S. Landes: «Ο Προμηθέας Χωρίς Δεσμά. Τεχνολογική αλλαγή και βιομηχανική ανάπτυξη στη Δυτική Ευρώπη από το 1750 μέχρι σήμερα», Αθήνα, ΠΙΟΠ, 2003.
- Bernstein Serge, Milza Pierre: «Ιστορία της Ευρώπης», Α’ τόμος, Αθήνα, Αλεξάνδρεια, 1997.
- Eric J. Hobsbawm: «Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848», ΜΙΕΤ, 1992.
