Του Αναστάσιου-Φώτιου Τσοχατζίδη,
Στο πεδίο της Κοινωνικής Ασφάλισης, υπόχρεα για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών είναι τα νομικά πρόσωπα για λογαριασμό των οποίων παρέχεται η εργασία. Ο κανόνας αυτός όμως, που καταρχήν συνδέεται με την αρχή της αυτοτέλειας της περιουσίας των νομικών προσώπων, επιδέχεται εξαιρέσεις. Αρχικά, τονίζεται ότι στις προσωπικές εταιρίες (ΟΕ, ΕΕ) υπέγγυα στον e-ΕΦΚΑ δεν είναι μόνο η περιουσία του νομικού προσώπου, αλλά και η ατομική περιουσία των ομόρρυθμων μελών τους, επειδή ο νόμος προβλέπει την αλληλέγγυα ευθύνη των ομόρρυθμων μελών των προαναφερθέντων εταιριών (αρ. 249 και 271 αντίστοιχα του ν.4072/2012). Αντίθετα, στις κεφαλαιουχικές εταιρίες δεν υπάρχει αντίστοιχη ρύθμιση και συνεπώς ο κανόνας είναι ότι υπέγγυα στον e-ΕΦΚΑ είναι μόνο η περιουσία του νομικού προσώπου. Ωστόσο, όπως συμβαίνει συνήθως με όλους τους κανόνες, έτσι και στη συγκεκριμένη περίπτωση υπάρχουν και εξαιρέσεις. Στο παρόν άρθρο λοιπόν εξετάζονται οι προϋποθέσεις της αλληλέγγυας ευθύνης των διοικούντων νομικά πρόσωπα για καταβολή ασφαλιστικών εισφορών προς τους φορείς κοινωνικής ασφάλισης και ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο ζήτημα της δικονομικής προστασίας των διοικούντων.
Σύμφωνα λοιπόν με το αρ.64 του ν.4646/2019 που τροποποίησε το αρ.31 του ν.4321/15, τα πρόσωπα που είναι νόμιμοι εκπρόσωποι, πρόεδροι, διαχειριστές, διευθύνοντες σύμβουλοι, εντεταλμένοι στη διοίκηση και εκκαθαριστές των νομικών προσώπων και νομικών οντοτήτων, όπως αυτές προσδιορίζονται στο άρθρο 3 του ν. 4174/2013 (Κώδικας Φορολογικής Διαδικασίας), κατά τον χρόνο της διάλυσης ή συγχώνευσής τους, ευθύνονται προσωπικά, αλληλέγγυα και εις ολόκληρον για την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών, πρόσθετων τελών, προσαυξήσεων και λοιπών επιβαρύνσεων που οφείλονται από αυτά τα νομικά πρόσωπα και τις νομικές οντότητες προς τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης ανεξάρτητα από τον χρόνο βεβαίωσής τους, εφόσον συντρέχουν σωρευτικά οι προϋποθέσεις που ακολουθούν:
- τα ανωτέρω πρόσωπα είχαν μια από τις ανωτέρω ιδιότητες είτε κατά τη διάρκεια λειτουργίας του νομικού προσώπου είτε κατά τον χρόνο λύσης, διάλυσης ή συγχώνευσής του είτε κατά τη διάρκεια της εκκαθάρισης του νομικού προσώπου,
- οι οφειλές κατέστησαν ληξιπρόθεσμες κατά τη διάρκεια της θητείας τους υπό κάποια εκ των ανωτέρω ιδιοτήτων
- οι εν λόγω οφειλές δεν καταβλήθηκαν ή δεν αποδόθηκαν στο Δημόσιο από υπαιτιότητα των ανωτέρω προσώπων. Το βάρος απόδειξης για την μη ύπαρξη υπαιτιότητας, φέρουν τα ανωτέρω αναφερόμενα πρόσωπα. Με απόφαση του Υπουργού Εργασίας δύνανται να ορίζονται ενδεικτικά περιπτώσεις έλλειψης υπαιτιότητας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να τονισθεί ότι η απαρίθμηση υπευθύνων στο νόμο είναι περιοριστική και κατά πάγιο τρόπο γίνεται δεκτό στη νομολογία ότι οι διατάξεις περί ευθύνης των διοικούντων πρέπει να ερμηνεύονται στενά (με την έννοια της προσήλωσης στο γράμμα του νόμου και στο σκοπό της διάταξης). Πέρα όμως από τις παραπάνω προϋποθέσεις, ενδιαφέρον παρουσιάζει το ζήτημα της νομικής φύσης της αλληλέγγυας ευθύνης των διοικούντων, καθώς επισημαίνεται ότι είναι εκ του νόμου εις ολόκληρον ευθύνη έναντι του e-ΕΦΚΑ και μάλιστα έχει το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι είναι εξαιρετική ευθύνη («εγγυητική»), για το λόγο ότι το νομικό πρόσωπο για λογαριασμό του οποίου παρέχεται η εργασία είναι αυτό που φέρει την κύρια ευθύνη για την καταβολή των εισφορών, ενώ αντίθετα η ευθύνη των διοικούντων είναι επικουρική και σε καμία περίπτωση «ευθύνη πρωτοφειλέτη» προς πληρωμή του βεβαιωθέντος σε βάρος της εταιρείας ποσού εισφορών. Ειδικότερα, αυτό έχει την εξής έννοια: o e-ΕΦΚΑ υποχρεούται να στραφεί πρώτα με μέσα αναγκαστικής εκτέλεσης κατά της εταιρείας ως πρωτοφειλέτη και μόνο εφόσον δεν ικανοποιηθεί (λόγω προφανώς μη επάρκειας των περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας), δικαιούται να στραφεί κατά της προσωπικής περιουσίας των διοικούντων μέχρι την εξόφληση ολόκληρης της ασφαλιστικής οφειλής.
Αναφορικά τώρα με τη δικονομική προστασία των διοικούντων, το ζήτημα αυτό εξετάζεται με βάση την πρόσφατη απόφαση ΣτΕ 498/2020 και γίνεται δεκτό από το Ανώτατο Διοικητικό Δικαστήριο της χώρας μας ότι οι διοικούντες νομικά πρόσωπα νομιμοποιούνται να ασκήσουν -υπό την ιδιότητά τους αυτή- προσφυγή κατά της απόρριψης της ενδικοφανούς τους προσφυγής, με την οποία, κατ` ενάσκηση δυνατότητας παρεχόμενης εκ του νόμου, στράφηκαν κατά της εκδοθείσας σε βάρος του νομικού προσώπου καταλογιστικής πράξης της φορολογικής αρχής. Το επιχείρημα που χρησιμοποιείται στη συγκεκριμένη σκέψη είναι ότι αφού τους παρέχεται ευθέως εκ του νόμου το δικαίωμα ασκήσεως ενδικοφανούς προσφυγής, πρέπει να γίνει δεκτό ότι νομιμοποιούνται ενεργητικώς για την άσκηση ένδικης προσφυγής κατά της πράξης, με την οποία περατώνεται η προβλεπόμενη εκ του νόμου ενδικοφανής διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση γίνεται επίσης δεκτό ότι οι διοικούντες νομικά πρόσωπα νομιμοποιούνται να ασκήσουν ανακοπή κατά της ατομικής ειδοποίησης σε βάρος τους, κατ’ εξαίρεση του μη εκτελεστού χαρακτήρα αυτής, προκειμένου να προβάλλουν λόγους που στοιχειοθετούν την έλλειψη προσωπικής τους ευθύνης.
Εν κατακλείδι, κατ’ εξαίρεση του κανόνα της περιουσιακής αυτοτέλειας των νομικών προσώπων, μπορεί -κάτω υπό ορισμένες προϋποθέσεις- να θεμελιωθεί ευθύνη των διοικούντων κεφαλαιουχικές εταιρίες για καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών που οφείλονται από τις προαναφερθείσες εταιρίες προς τον e-ΕΦΚΑ. Στην περίπτωση αυτή οι διοικούντες δεν νομιμοποιούνται –παρόλο που καθίστανται συνυπόχρεοι- στην άσκηση προσφυγής κατά της καταλογιστικής πράξης, αλλά νομιμοποιούνται να ασκήσουν ανακοπή κατά της ατομικής ειδοποίησης σε βάρος τους.
ΠΗΓΕΣ
- Α. Στεργίου, Δίκαιο Κοινωνικής Ασφάλισης, Δ’ έκδοση , 2020 σελ. 656 επ
- Βασιλική Κουζιώρτη «Η ευθύνη διαχειριστών κεφαλαιουχικής εταιρίας έναντι του ΕΦΚΑ»
- Βλ.ΣτΕ 498/2020 ΝΟΜΟΣ
