Του Φίλιππου – Αθανάσιου Μισούλη,
Η υιοθέτηση του ευρώ αποτελεί νομική υποχρέωση για τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι οποίες πληρούν τα απαιτούμενα οικονομικά και δημοσιονομικά κριτήρια για την ένταξη στην ζώνη του ευρώ. Εξαίρεση ισχύει μόνο για τις χώρες, που διατύπωσαν επιφυλάξεις κατά την υιοθέτηση της επίμαχης ρύθμισης, ήτοι για το Ηνωμένο Βασίλειο (το οποίο έχει πλέον αποχωρήσει από την Ευρωπαϊκή Ένωση) και για τη Δανία.
Αντίθετα, η Σουηδία δεν διατύπωσε επιφύλαξη για την υποχρεωτικότητα της ένταξης στο ευρώ. Συνεπώς, δεδομένης και της εξαιρετικής κατάστασης της σουηδικής οικονομίας, η οποία πληροί όλες τις προϋποθέσεις ένταξης στο κοινό νόμισμα, η Σουηδία θα έπρεπε να έχει υιοθετήσει το κοινό νόμισμα. Ωστόσο, στις 14 Σεπτεμβρίου 2003 πραγματοποιήθηκε ένα μη δεσμευτικό δημοψήφισμα για την υιοθέτηση του ευρώ και ο σουηδικός λαός ψήφισε, με ποσοστό 55,9% έναντι 42%, εναντίον της προσχώρησης της Σουηδίας στο ευρώ. Πρόκειται για ένα σημαντικό πλήγμα στην ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, και δη από μια χώρα η οποία εισήλθε στην Ευρωπαϊκή Ένωση το 1994, έπειτα από ένα δημοψήφισμα, που κρίθηκε οριακά με ποσοστό 52,3% υπέρ της ένταξης.
Εκτός, όμως, από την πολιτική οπτική, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θεώρηση του ζητήματος από τη νομική του πλευρά. Η συνθήκη του Μάαστριχτ καθιστά την υιοθέτηση του ευρώ και την ένταξη στη νομισματική ένωση υποχρεωτική για τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, από τη στιγμή που συγκεντρώνουν τα απαιτούμενα κριτήρια. Μόνη τους δυνατότητα ήταν να αυτοεξαιρεθούν κατά την επικύρωσή της, όπως έκανε το Ηνωμένο Βασίλειο και η Δανία. Η υποχρέωση αυτή, δε, ισχύει τόσο για τα μέλη της Ένωσης κατά τον χρόνο της υπογραφής της συνθήκης, όσο και για εκείνα που αργότερα προσχώρησαν σε αυτήν.
Επιπλέον, όπως γίνεται παγίως δεκτό στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης και όπως έχει αποφανθεί το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε πλείστες περιπτώσεις, δεν δύνανται τα κράτη-μέλη να αρνούνται την εκπλήρωση των ενωσιακών τους υποχρεώσεων, επικαλούμενα κανόνες του εσωτερικού τους δικαίου, ακόμα και του συνταγματικού. Επομένως, ακόμα κι αν κατά τους κανόνες της Σουηδικής έννομης τάξης, το δημοψήφισμα για την ένταξη της χώρας στην ζώνη του ευρώ είχε δεσμευτικό χαρακτήρα, αυτό δεν επηρεάζει την υποχρέωση του κράτους για ένταξη, βάσει του ενωσιακού δικαίου. Συνεπώς, προκύπτει ότι παραμένει στο ακέραιο η υποχρέωση της Σουηδίας για ένταξη στην ζώνη του ευρώ.
Ωστόσο, από την άλλη πλευρά παραμένει γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν διαθέτει κάποιον μηχανισμό, που να υποχρεώνει τα κράτη-μέλη με παρέκκλιση, ήτοι εκείνοι που βρίσκονται εκτός της ζώνης του ευρώ, να υιοθετήσουν το κοινό νόμισμα. Συγχρόνως, η στάση της Ένωσης απέναντι στην παράλειψη της Σουηδίας να υιοθετήσει το ευρώ, χαρακτηρίζεται από ανεκτικότητα έως αποδοχή. Μέχρι σήμερα, παρά το πέρας σημαντικού χρονικού διαστήματος, δεν έχει κινηθεί η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά της Σουηδίας για παράβαση της υπό κρίση υποχρέωσής της.
Αντίθετα, η Σουηδία συνεχίζει να μην αντιμετωπίζει κυρώσεις, γεγονός που έχει οδηγήσει και ένα μέρος του πολιτικού και νομικού κόσμου να αμφισβητήσει την υποχρεωτικότητα της ένταξης στο ευρώ και να κάνει δεκτή τη δυνατότητα εξόδου από την ευρωζώνη (χωρίς παράλληλη έξοδο από την Ευρωπαϊκή Ένωση). Το παράδειγμα, μάλιστα, της Σουηδίας έχει οδηγήσει άλλα κράτη μέλη να καθυστερήσουν, να αναβάλουν ή και να αποφύγουν την ένταξή τους στο ευρώ, με χαρακτηριστικότερο το παράδειγμα της Πολωνίας. Ως προς την περίπτωση της τελευταίας, ενδεικτική του κλίματος αμφισβήτησης της υποχρεωτικότητας της ένταξης στην ευρωζώνη, είναι η δήλωση του διευθυντή της κεντρικής τράπεζας της Πολωνίας, Adam Glapinski, στις 22 Μαΐου του 2019, ότι όσο διαρκεί η θητεία του η χώρα θα μείνει εκτός της ευρωζώνης.
Συνοψίζοντας, από καθαρά νομική άποψη η πλάστιγγα κλίνει υπέρ του υποχρεωτικού χαρακτήρα της ένταξης στο ευρώ για τα κράτη-μέλη με παρέκκλιση. Ωστόσο, η περίπτωση της Σουηδίας καταδεικνύει ότι οι νομικοί κανόνες δεν εφαρμόζονται σε κάθε περίπτωση απαρέγκλιτα, αλλά η εφαρμογή τους εξαρτάται στην πραγματικότητα από πολλούς de facto παράγοντες.
Ενδεικτικές Πηγές
- Reuter.com, Poland’s central bank head says won’t allow euro adoption, https://www.reuters.com/article/poland-eurozone-glapinski/update-1-polands-central-bank-head-says-wont-allow-euro-adoption-idINL5N22Y2V6
- Bbc.com, Will all EU countries have to adopt the euro after 2020?, https://www.bbc.com/news/amp/uk-47523168
- Politico.eu, Life is sweet for Sweden without the euro, https://www.politico.eu/article/life-is-sweet-for-sweden-without-the-euro/
- Ec.Europa.eu, Who can join and when?, https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/enlargement-euro-area/who-can-join-and-when_en
- Euractiv.com, The Swedish Referendum “NO”: A setback and warning, https://www.euractiv.com/section/euro-finance/opinion/the-swedish-referendum-no-a-setback-and-warning/
- Ec.Europa.eu, Sweden and the euro/ Sweden joined the European Union in 1995 and has not yet adopted the euro, but in accordance with the Treaty it will do so once it meets the necessary conditions, https://ec.europa.eu/info/business-economy-euro/euro-area/euro/eu-countries-and-euro/sweden-and-euro_en
