Του Δημήτρη Βασιλειάδη,
Η έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης το 1821, οφείλεται στη δράση της Φιλικής Εταιρείας από το 1814, οπότε και ιδρύθηκε, μέχρι και το επαναστατικό έτος. Οι ιδρυτές της γνώριζαν τις δυνατότητές τους. Ήξεραν ότι σε περίπτωση που δεν εξασφάλιζαν την υποστήριξη κάποιας ισχυρής δύναμης, οι πιθανότητες μιας αποτελεσματικής επαναστατικής ενέργειας μειώνονταν δραματικά. Πέραν τούτου, θα είχαν να υπερκεράσουν και το εμπόδιο της διστακτικότητας στις τάξεις των Ελλήνων, καθώς με ισχνές πιθανότητες επιτυχίας ενός κινήματος, κανείς δεν θα επιθυμούσε να υποστεί τα αντίποινα των Οθωμανών σε περίπτωση ήττας.
Για τους παραπάνω λόγους, οι ιδρυτές της οργάνωσης αναζητούσαν ένα πρόσωπο ελληνικής καταγωγής, το οποίο θα κατείχε σημαντική θέση σε μία κραταιά δύναμη, κατά προτίμηση στη Ρωσία, η οποία ήταν ο παραδοσιακός εχθρός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και ομόδοξη με τους Έλληνες. Ως πρώτη τους σκέψη θεωρείται ο Ιωάννης Καποδίστριας. Ο Κερκυραίος διπλωμάτης και Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας εκείνη την περίοδο, θα αποτελούσε ένα ισχυρό κίνητρο για κάθε Έλληνα, προκειμένου να ενταχθεί στους κόλπους της Εταιρείας. Η άρνηση του όμως, γκρέμισε τις ελπίδες των Φιλικών και τους ανάγκασε να στραφούν σε εύρεση εναλλακτικής λύσης.
Ο ηγέτης της Φιλικής Εταιρείας βρέθηκε στο πρόσωπο του Αλέξανδρου Υψηλάντη. Επρόκειτο για υπασπιστή του τσάρου της Ρωσίας Αλέξανδρου Α΄, ο οποίος είχε λάβει μέρος στους Ναπολεόντειους Πολέμους με το ρωσικό στρατό, χάνοντας μάλιστα σε αυτούς το δεξί του χέρι. Η πρόταση της Εταιρείας έγινε αποδεκτή από τον ίδιο, έχοντας και τη σύμφωνη γνώμη του τσάρου, ο οποίος ίσως επεδίωκε με αυτό τον τρόπο να ελέγχει τις κινήσεις της οργάνωσης, εξασφαλίζοντας έναν ακόμα μοχλό πίεσης στο εσωτερικό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Ο Υψηλάντης, λοιπόν, αναλαμβάνει τα ηνία της Φιλικής Εταιρείας στις αρχές του 1820. Πρόκειται για μία περίοδο, όπου οι προετοιμασίες για την έναρξη του Αγώνα βρίσκονταν στο τελικό τους στάδιο. Ο επικεφαλής της οργάνωσης γνώριζε ότι έπρεπε να εκμεταλλευτεί την αναστάτωση που είχε προκληθεί στον ελλαδικό χώρο από την επανάσταση του Αλή Πασά. Οραματιζόταν μία παμβαλκανική εξέγερση, για την επιτυχία της οποίας θα συνεργάζονταν όλοι οι πολέμιοι της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην περιοχή.
Ωστόσο, ο σχεδιασμός δεν προχώρησε με τον τρόπο που προσδοκούσε. Η προσπάθειά του να εντάξει στην οργάνωση τον Milos Obrenovic, Σέρβο ηγεμόνα και επαναστάτη, δεν καρποφόρησε. Παράλληλα, η αύξηση των μελών της Εταιρείας συνοδευόταν με την αύξηση του κινδύνου προδοσίας, κάτι που πίεζε τον Υψηλάντη να κηρύξει την επανάσταση όσο το δυνατόν συντομότερα.
Ο αρχικός σχεδιασμός προέβλεπε έναρξη των επαναστατικών ενεργειών στην περιοχή της Πελοποννήσου. Η διστακτικότητα, όμως, των προεστών σε συνδυασμό με την ελλιπή οργάνωση καθιστούσαν την παραπάνω σκέψη αδύνατη. Προτιμήθηκε η περιοχή της Μολδοβλαχίας, η οποία θα χρησίμευε περισσότερο ως τόπος οργάνωσης του στρατιωτικού σώματος, που θα κατέφθανε αργότερα στο Μοριά. Άλλωστε, το γεγονός ότι για να εισέλθει οθωμανικός στρατός στην περιοχή έπρεπε πρωτίστως, να λάβει άδεια από τη Ρωσία διευκόλυνε το έργο του Υψηλάντη.
Στις 22 Φεβρουαρίου του 1821, ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον Προύθο ποταμό με την ακολουθία του, χωρίς να έχει στρατό στη διάθεσή του, και κατευθύνθηκε προς το Ιάσιο. Εκεί, ο ηγεμόνας της Μολδαβίας και μέλος της Φιλικής Εταιρείας Μιχαήλ Σούτσος τον υποδέχθηκε. Μόλις ενημερώθηκε για τις προθέσεις του Υψηλάντη, δέχτηκε να τον βοηθήσει ποικιλοτρόπως. Ο τελευταίος, εκμεταλλευόμενος το ευνοϊκό κλίμα, συντάσσει προκηρύξεις, στις οποίες καλεί όλους τους ομοεθνείς του να καταφύγουν στη δύναμη των όπλων.
Η ανταπόκριση των Ελλήνων στις παραπάνω προκηρύξεις ήταν άκρως ικανοποιητική. Ωστόσο, σημαντικό ποσοστό του υπό δημιουργία στρατού θα βασιζόταν στα ήδη υπάρχοντα ένοπλα σώματα Ελλήνων οπλαρχηγών, όπως ήταν οι Γεωργάκης Ολύμπιος και Ιωάννης Φαρμάκης. Οργανώθηκε ένα επίλεκτο τμήμα στρατού με την ονομασία “Ιερός Λόχος”. Επρόκειτο για τακτικό στρατό με ομοιόμορφη ενδυμασία, συνυφασμένο με τα ευρωπαϊκά πρότυπα της εποχής. Τέλος, στις επαναστατικές δυνάμεις ενσωματώθηκε και ένα ολιγομελές σώμα ιππέων.
Ένας καθοριστικός παράγοντας που έκρινε τον τόπο έναρξης της επανάστασης υπήρξε η πιθανότητα εξασφάλισης βοήθειας από τη Ρωσία. Ο Υψηλάντης ήταν αισιόδοξος ότι θα εξασφάλιζε τη βοήθεια του τσάρου. Οι ελπίδες του όμως, αποδείχθηκαν λανθασμένες. Μόλις οι δυνάμεις της Ιεράς Συμμαχίας πληροφορήθηκαν την είδηση, υπήρξε άμεση αντίδραση από την Αυστρία και, δευτερευόντως, από την Αγγλία. Ο Metternich, πρωτεργάτης της συμμαχίας, πίεσε τον τσάρο Αλέξανδρο Α΄ να καταδικάσει το κίνημα, μία ενέργεια την οποία και πραγματοποίησε.
Επιπλέον, λίγο αργότερα, έδωσε άδεια στον οθωμανικό στρατό να εισέλθει στην εξεγερμένη επαρχία. Δεν εμπόδισε όμως, την αποστολή χρημάτων και πολεμοφοδίων που συγκέντρωσαν οι φιλέλληνες της Ρωσίας για την ενίσχυση των επαναστατών. Ακολούθησε, ο αφορισμός του Υψηλάντη και του επαναστατικού κινήματος γενικότερα από τον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Γρηγόριο Ε΄, μία κίνηση η οποία έγινε υπό την πίεση των Οθωμανών, προκειμένου να αποφευχθούν αντίποινα κατά των χριστιανικών πληθυσμών.
Ο εκμηδενισμός των πιθανοτήτων για εξωτερική βοήθεια ανάγκασε τον ηγέτη του κινήματος να στραφεί για ενίσχυση στους τοπικούς οπλαρχηγούς. Παράλληλα με την άφιξη του Υψηλάντη στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, μία άλλη εξέγερση ξεσπούσε στην περιοχή με πρωτοστάτη τον Tudor Vladimirescu. Ο αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας εμπιστεύτηκε τον Γεώργιο Ολύμπιο, ο οποίος επιθυμούσε να βολιδοσκοπήσει τις διαθέσεις του εξεγερμένου, σχετικά με το κίνημα του Υψηλάντη. Παρά τις αρχικές του αμφιβολίες, ήρθε σε επαφή μαζί του, προκειμένου να εξασφαλίσει ένα λαοφιλή σύμμαχο.
Οι δύο άντρες κατάφεραν να έρθουν σε μία αρχική συμφωνία. Ωστόσο, μόλις ο Vladimirescu κατάφερε να αποκτήσει μία υπολογίσιμη δύναμη στην περιοχή, άρχισε να διαχωρίζει τη στάση του από τον Υψηλάντη. Στην όξυνση της έντασης συνέβαλλε η καταδίκη του κινήματος από τη Ρωσία, καθώς και η φιλο-οθωμανική στάση του Ρουμάνου επαναστάτη. Έπειτα από μία βραχύχρονη ρήξη, ο Vladimirescu εξέφρασε τη μεταμέλειά του, η οποία έγινε δεκτή από τον επικεφαλή του ελληνικού κινήματος. Η προαναφερθείσα μεταμέλεια, όμως, μόνο ειλικρινής δεν μπορεί να χαρακτηριστεί, με αποτέλεσμα η καχυποψία να αποτελεί κυρίαρχο στοιχείο μεταξύ των δύο πλευρών.
Μέσα στις παραπάνω διαμορφωμένες συνθήκες, ο Υψηλάντης έφτασε στο Βουκουρέστι με μεγάλη καθυστέρηση, έχοντας απολέσει την αρχική του δυναμική. Εκεί, ολοκλήρωσε και τη συγκρότηση του στρατιωτικού του σώματος, το οποίο αποτελούνταν από περίπου 6.000 στρατιώτες, αριθμός που δεν ικανοποιούσε πλήρως τον ηγέτη της εξέγερσης. Έχοντας ενημερωθεί για την επικείμενη εισβολή των Οθωμανών με ισχυρές δυνάμεις, αποφασίζει να στείλει στο Γαλάτσι τον Αθανάσιο Καρπενησιώτη. Στόχος αυτής της ενέργειας, ήταν η οργάνωση των Ελλήνων της περιοχής και η υπεράσπιση του Γαλατσίου, ενός σημαντικού εδάφους. Η ώρα της έναρξης των εχθροπραξιών πλησίαζε, και η συνέχεια είχε αβέβαιο πρόσημο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κόκκινος, Α. Διονύσιος, 1974, Η ελληνική επανάστασις, τόμος Α΄, 6η έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Μέλισσα
- D. Douglas (2012), Η ενοποίηση της Ελλάδας 1770-1923. (7η ανατύπ), Αθήνα: Μ.Ι.Ε.Τ.
- Π. Πασπαλιάρης (2014), Ο Ιωάννης πίσω από τον Καποδίστρια. Αθήνα: Καθημερινές Εκδόσεις Α.Ε.
