Της Ελευθερίας Κουράση,
Γεννημένος το 1792 στην Κωνσταντινούπολη ήταν γόνος Φαναριώτικης εύπορης οικογένειας με καταγωγή από την περιοχή Υψηλή της Τραπεζούντας. Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Κωνσταντίνου και της Ελισάβετ Υψηλάντη και οι ρίζες της γενιάς του φτάνουν μέχρι τη βυζαντινή αυτοκρατορία του 13ου αιώνα! Ο πατέρας του ήταν Ηγεμόνας της Μολδοβλαχίας, γι’ αυτό αποκαλούταν Πρίγκιπας. Οι Υψηλάντηδες φημίζονταν ανά τους αιώνες για τις στρατιωτικές τους ικανότητες και για τους διπλωματικούς τους ελιγμούς.
Ο Αλέξανδρος επρόκειτο για μια εξέχουσα προσωπικότητα στη σφυρηλάτηση της οποίας έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο η εκπαίδευση που έλαβε τόσο από την οικογένειά του όσο και από τον δάσκαλο του, το σπουδαίο λόγιο Βαρδαλάχο. Διδάχθηκε να νιώθει περήφανος για την καταγωγή του και να αγαπά ανιδιοτελώς την πατρίδα. Στην Αγία Πετρούπολη φοίτησε στη Σχολή του Σώματος των Βασιλικών Ακολούθων και από το 1810 αποτέλεσε μέρος της ρωσικής αυτοκρατορικής φρουράς. Διακρίθηκε στους πολέμους κατά του Ναπολέοντα, ενώ το 1813 στη μάχη της Δρέσδης, σε ηλικία 21 ετών έχασε το δεξί του χέρι. Ο Τσάρος τον είχε σε ιδιαίτερη εκτίμηση και τον είχε ξεχωρίσει για την ευγένειά του.
Η αγάπη του Υψηλάντη για την Ελλάδα επιβεβαιώθηκε τον Απρίλιο του 1820 όταν ο Εμμανουήλ Ξάνθος τον προσέγγισε και του πρότεινε να αναλάβει τα «ηνία» της Φιλικής Εταιρείας. Αφού ο Πρίγκιπας πληροφορήθηκε λεπτομερώς για την άθλια κατάσταση στην οποία ζούσαν οι Έλληνες υπό τον οθωμανικό ζυγό, συνειδητοποίησε πως ήρθε η ώρα να βοηθήσει τους συμπατριώτες του να κερδίσουν την ελευθερία τους. Έτσι, δέχθηκε συγκινημένος την αρχηγία και στις 12 Απριλίου του 1821 ορκίστηκε σύμφωνα με το τυπικό της Εταιρείας ως Γενικός Έφορος.
Για να αφοσιωθεί καλύτερα στο έργο του, ζήτησε να απομακρυνθεί για δύο χρόνια από τα καθήκοντά του ως υπολοχαγός του ρωσικού ιππικού. Ο Τσάρος του χορήγησε την άδεια που επιθυμούσε παρόλο που κατάλαβε ότι συμμετέχει στην οργάνωση της ελληνικής επανάστασης. Του υπενθύμισε, ωστόσο, έμμεσα ότι η Ευρώπη όπως και η Ρωσία δεν πρόκειται να ταχθούν υπέρ οποιασδήποτε εξέγερσης.
Όσον αφορά στην αρχηγία της Φιλικής Εταιρείας, ο Αλέξανδρος εκμεταλλεύτηκε τις μεγάλες γνωριμίες που είχε αναπτύξει με «επιφανείς» Έλληνες της Βαλκανικής χερσονήσου, αλλά και όλης της Ευρώπης προσκαλώντας τους να μυηθούν στην οργάνωση και να συνεισφέρουν οικονομικά στον επικείμενο Αγώνα. Ίδρυσε ένα κεντρικό ταμείο στην Κωνσταντινούπολη και κατά τόπους Εφορίες με στόχο να διαχειρίζονται πιο αποτελεσματικά τις εισφορές και εξέδωσε γραμμάτια. Ωστόσο, η υλική στήριξη που τελικά παρασχέθηκε στους Έλληνες αγωνιστές χαρακτηρίσθηκε όχι μόνο πρόχειρη και ανοργάνωτη, αλλά και ανεπαρκής. Πολλοί ιστορικοί έχουν εκφράσει την απορία τους σχετικά με το πώς η Επανάσταση στέφθηκε εν τέλει με επιτυχία παρόλη την ένδεια του εφοδιασμού!
Τον Οκτώβριο του 1820, έλαβε χώρα στο Ισμαήλιο της Βεσσαραβίας (σημερινή Ουκρανία) μία από τις σημαντικότερες συσκέψεις της Φιλικής Εταιρείας για τον Αγώνα, την οποία διηύθυνε ο Αλέξανδρος Υψηλάντης. Εκεί, λοιπόν, πάρθηκε η τελική απόφαση να αρχίσει η Επανάσταση στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα, στη Μάνη. Σε αυτήν τη συνέλευση πήραν μέρος τα περισσότερα ηγετικά στελέχη της οργάνωσης και «από ιδανικές φιγούρες της συνθηματικής αλληλογραφίας πήραν την φυσική τους υπόσταση», όπως τονίζει ο ιστορικός Βασίλης Παναγιωτόπουλος. Ουσιαστικά, στο Ισμαήλιο πραγματοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση των περισσότερων Φιλικών με σκοπό να αποφασίσουν από κοινού για την εξέλιξη του Αγώνα.
Παρόλο που συμφωνήθηκε η Επανάσταση να ξεκινήσει στο Μοριά, ο Υψηλάντης στις 22 Φεβρουαρίου του 1821 διαβαίνει τον Προύθο ποταμό και φτάνει στο Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Στις 24 του ίδιου μήνα, κυκλοφορεί την περίφημη επαναστατική προκήρυξη «Μάχου υπέρ πίστεως και πατρίδος» και παραιτείται από το ρωσικό στρατό. Με αυτό το κείμενο καλεί σύσσωμους τους Έλληνες να ξεσηκωθούν και να λάβουν τα όπλα για να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Η προκήρυξη αυτή σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες.
Στις 26 Φεβρουαρίου του 1821, τελείται δοξολογία στο ναό των Τριών Ιεραρχών από το Μητροπολίτη Ιασίου, Βενιαμίν, όπου καθαγιάζεται η σημαία της Επανάστασης και ευλογούνται τα όπλα των αγωνιστών, οι οποίοι δίνουν όρκο να ελευθερώσουν την πατρίδα. Ακόμη, ο δεσπότης παραδίδει το ξίφος στον Αλέξανδρο Υψηλάντη σύμφωνα με το βυζαντινό τελετουργικό, εκφράζοντας την επιθυμία των Ελλήνων να δημιουργήσουν ένα κράτος βασισμένο στις παραδόσεις του Βυζαντίου.
Ο Αλέξανδρος από τον Μάρτιο του 1821 άρχισε να συγκεντρώνει νέους Έλληνες ή φιλέλληνες σπουδαστές από διάφορες ελληνικές παροικίες της Μολδοβλαχίας ως εθελοντές με σκοπό να αγωνιστούν για την Απελευθέρωση. Εκείνοι επάνδρωσαν τον πρώτο οργανωμένο στρατό της Επανάστασης και γενικότερα του ελληνικού κράτους. Ο Υψηλάντης είχε μεγάλη πίστη για τις δυνάμεις και τις δυνατότητες αυτού του σώματος γι’ αυτό το ονόμασε «Ιερό Λόχο» προς τιμήν του αντίστοιχου στρατού των Θηβών της αρχαιότητας.
Δυστυχώς, στις 7 Ιουνίου του 1821 στη μάχη στο Δραγατσάνι, ο Ιερός Λόχος αποδεκατίστηκε από τις υπέρογκες οθωμανικές δυνάμεις. Όσοι νέοι δεν σκοτώθηκαν στο πεδίο της μάχης πιάστηκαν αιχμάλωτοι και εστάλησαν στην Κωνσταντινούπολη, όπου εκεί τους περίμενε θάνατος δια του αποκεφαλισμού. Όλοι αυτοί οι Έλληνες φοιτητές θυσιάστηκαν για τα ιδανικά και τις αξίες με τις οποίες γαλουχήθηκαν για μια ελεύθερη πατρίδα. Λέγεται, ότι η επανάσταση στη Μολδοβλαχία αποτέλεσε μέρος ενός γενικότερου σχεδίου της Φιλικής Εταιρείας με στόχο να στρέψει την προσοχή των Οθωμανών στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες, ενώ η ουσιαστική Επανάσταση είχε ξεκινήσει στην Πελοπόννησο. Για αυτόν τον αντιπερισπασμό, χρειάστηκε να χυθεί αίμα και να χαθούν ανθρώπινες ζωές.
Ο Υψηλάντης μετά την ολοκληρωτική ήττα στο Δραγατσάνι, υποχώρησε προς τα αυστριακά σύνορα, όπου μετά από λίγες μέρες συνελήφθη από τις αυστριακές αρχές. Φυλακίστηκε και βασανίστηκε, καθώς οι Ευρωπαίοι ηγεμόνες καταδίκαζαν οποιοδήποτε επαναστατικό κίνημα εναντίον της μοναρχίας. Στις 24 Νοεμβρίου του 1827, αποφυλακίστηκε με έντονα κλονισμένη υγεία. Δύο μήνες αργότερα, στις 31 Ιανουαρίου του 1828, άφησε την τελευταία του πνοή στη Βιέννη σε ηλικία 35 ετών.
Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης ήταν ένας Έλληνας που αγάπησε με ανιδιοτελή τρόπο την πατρίδα και θυσιάστηκε για την ελευθερία της. Δε λογάριασε ούτε την υψηλή θέση που κατείχε στο ρωσικό στρατό ούτε τον πολυτελή τρόπο ζωής του ως ευγενής στα «σαλόνια» της Ευρωπαϊκής αριστοκρατίας. Πέθανε πάμφτωχος μα ευτυχισμένος γιατί γνώριζε πως η ελληνική επανάσταση πέτυχε και πως η πολυπόθητη σύσταση του ελληνικού κράτους όλο και πλησίαζε.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Γ. Λ. Αρβανιτάκη (1929), Μια εξομολόγησις του Αλέξανδρου Υψηλάντου. Αθήνα-Αλεξάνδρεια: Εκδ. Κασιγόνη
- Π. Ενεπεκίδης (1965), Ρήγας-Υψηλάντης-Καποδίστριας. Έρευναι εις τα αρχεία της Αυστρίας, Γερμανίας, Ιταλίας, Γαλλίας και Ελλάδας. Αθήνα: Εκδ. Εστίας
- Δ. Κόκκινος (1974) Η Ελληνική Επανάστασις – τόμος Α΄. Αθήνα: Εκδ. Μέλισσα
- Σ. Μελάς (2012), Φιλικοί Πρόδρομοι του Εικοσιένα. Αθήνα: Εκδ. Αφών Βλάσση
- Ανώνυμου (2015) Δύο Πρίγκιπες στην Ελληνική Επανάσταση. (επιμ. Β. Παναγιωτόπουλος) Εκδ. Ασίνη για το Εθνικό και Κεντρικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών.
