Της Ευγενίας Ζαφείρη,
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρώπη έχει γίνει μάρτυρας μιας σημαντικής ανόδου ακροδεξιών πολιτικών κινημάτων. Το φαινόμενο αυτό, που χαρακτηρίζεται από εθνικιστική ρητορική, πολιτικές κατά της μετανάστευσης και σκεπτικισμό απέναντι σε υπερεθνικούς θεσμούς όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση, έχει αναδιαμορφώσει το πολιτικό τοπίο της ηπείρου. Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων καταγράφεται πλέον με σαφήνεια σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, ιδιαίτερα μετά τις ευρωεκλογές του 2024, όπου σε πολλές περιπτώσεις κατέλαβαν ηγετικές θέσεις, επηρεάζοντας σημαντικά τον πολιτικό χάρτη της Ε.Ε. Αυτή η τάση δεν περιορίζεται πλέον σε μεμονωμένες περιπτώσεις, αλλά αφορά και μεγάλες, πολιτικά κεντρικές χώρες όπως η Ιταλία, η Γαλλία και η Γερμανία, οι οποίες διαμορφώνουν σε μεγάλο βαθμό τη γενική κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και εξαπλώνεται σταδιακά σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Στην Ιταλία, από το 2022, η Τζόρτζια Μελόνι ηγείται της κυβέρνησης ως επικεφαλής του κόμματος Αδέλφια της Ιταλίας (Fratelli d’Italia), του οποίου οι ρίζες εντοπίζονται στο νεοφασιστικό κόμμα Ιταλικό Κοινωνικό Κίνημα (MSI). Το κόμμα της ήρθε πρώτο στις εκλογές με ποσοστό 26%, σημειώνοντας σημαντική άνοδο σε σχέση με το 4,4% που είχε λάβει το 2018, και σχημάτισε συμμαχία με το Λέγκα του Ματέο Σαλβίνι και το Φόρτσα Ιτάλια του Αντόνιο Ταγιάνι. Η κυβέρνηση αυτή προωθεί έναν συντηρητικό, πατριωτικό λόγο, υιοθετώντας σκληρή στάση στο μεταναστευτικό και δίνοντας έμφαση στις «παραδοσιακές αξίες». Παρότι προσπαθεί να διατηρήσει μια εικόνα σταθερότητας εντός της Ε.Ε., διατηρεί ξεκάθαρες αποστάσεις από τη φιλοευρωπαϊκή κατεύθυνση προηγούμενων κυβερνήσεων, ενώ η ατζέντα της εμπνέει ιδεολογικά πολλούς ομοϊδεάτες σε όλη την ήπειρο.
Στη Γαλλία, το ακροδεξιό κόμμα Εθνική Συσπείρωση (Rassemblement National) της Μαρίν Λεπέν έχει σταθεροποιηθεί τα τελευταία χρόνια ως η κύρια δύναμη της αντιπολίτευσης. Στις εκλογές του 2022, κατέκτησε 89 έδρες στην Εθνοσυνέλευση, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη κοινοβουλευτική παρουσία στην ιστορία του. Στον πρώτο γύρο των προεδρικών εκλογών του 2022, η Λεπέν έλαβε 23,15%, ενώ στον δεύτερο γύρο απέναντι στον Εμανουέλ Μακρόν,συγκέντρωσε 41,45%. Το κόμμα της Λεπέν προηγείται πλέον σε πολλές δημοσκοπήσεις ενόψει των επόμενων εκλογικών αναμετρήσεων. Ο λόγος της Λεπέν έχει «μαλακώσει» σε σχέση με το παρελθόν — αποφεύγει την ανοιχτή ξενοφοβία και τις ριζικές προτάσεις εξόδου από την Ε.Ε. ή το ευρώ — ωστόσο η ρητορική της παραμένει έντονα αντιμεταναστευτική, αστυνομικοκεντρική και αντι-ισλαμική. Το κόμμα αποκτά πλέον στήριξη από ευρύτερα κοινωνικά στρώματα, μετατρέποντας την ακροδεξιά σε κυρίαρχη εναλλακτική.
Η περίπτωση της Γερμανίας είναι επίσης εξαιρετικά σημαντική. Το κόμμα Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), που ιδρύθηκε αρχικά με ευρωσκεπτικιστικό χαρακτήρα, έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο ριζοσπαστικά κόμματα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς και ήρθε δεύτερο στις ευρωεκλογές του 2024.Το AfD συνεχίζει να καταγράφει σταθερή άνοδο σε ανατολικές περιοχές της χώρας (Θουριγγία 32%, Σαξονία 30,8%) και σε πρόσφατες δημοσκοπήσεις έχει καταστεί η δεύτερη μεγαλύτερη πολιτική δύναμη πανεθνικά. Το κόμμα κατηγορείται για σχέσεις με ακροδεξιές εξτρεμιστικές οργανώσεις και βρίσκεται υπό παρακολούθηση από τη γερμανική Υπηρεσία Προστασίας του Συντάγματος. Παρόλα αυτά, η επιρροή του διευρύνεται, ιδιαίτερα μεταξύ νέων ψηφοφόρων και σε περιοχές με οικονομικά ή δημογραφικά προβλήματα. Οι επιτυχίες του δημιουργούν σοβαρά ερωτήματα για το μέλλον της γερμανικής δημοκρατικής σταθερότητας.
Πέρα όμως από τις τρεις αυτές κεντρικές χώρες, η ακροδεξιά ενισχύεται και αλλού. Στην Ολλανδία, ο ακροδεξιός ηγέτης Γκέερτ Βίλντερς και το Κόμμα της Ελευθερίας (PVV) συμμετέχουν στον κυβερνητικό συνασπισμό από το 2024. Ο Βίλντερς έχει ταχθεί ανοιχτά υπέρ της απαγόρευσης του Κορανίου και της μείωσης των δικαιωμάτων των μουσουλμάνων. Η συμμετοχή του σε κυβερνητικό σχήμα σηματοδοτεί στροφή στην πολιτική κανονικότητα.
Στην Ουγγαρία, ο Βίκτορ Όρμπαν κυβερνά από το 2010 με το κόμμα Fidesz, ακολουθώντας μια αυταρχική γραμμή που αμφισβητεί ευθέως τις βασικές δημοκρατικές αρχές της Ε.Ε. Στις εκλογές του Απριλίου 2022, έλαβε 54,13% των ψήφων, διατηρώντας την πλειοψηφία των δύο τρίτων στο κοινοβούλιο με 135 έδρες. Η κυβέρνησή του έχει περιορίσει την ελευθερία του Τύπου και την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης, ενώ προωθεί έναν έντονα εθνικιστικό λόγο.
Στη Σλοβακία, ο Ρόμπερτ Φίτσο επέστρεψε στην εξουσία το 2023 μέσω συνασπισμού με το ακροδεξιό Σλοβακικό Εθνικό Κόμμα (SNS), εκφράζοντας φιλορωσικές και αντιμεταναστευτικές θέσεις. Η κυβέρνησή του έχει ήδη διακόψει τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία και ενισχύει τον σκεπτικισμό απέναντι στην Ε.Ε. Βέβαια είναι σημαντικό εδώ να αναφερθεί το σηματικό μέγεθος των αντικυβερνητικών διαδηλώσεων που έχουν κατακλύσει ολόκληρη την χώρα.
Στην Κροατία, το 2024 σχηματίστηκε κυβέρνηση με τη συμμετοχή του ακροδεξιού κόμματος Κίνημα Πατρίδας, ενώ στη Φινλανδία το Κόμμα των Φινλανδών, με εθνικιστικό και αντι-μεταναστευτικό προφίλ, έλαβαν το 20,1% των ψήφων, καταλαμβάνοντας τη δεύτερη θέση και συμμετέχουν πλέον στον κυβερνητικό συνασπισμό.
Η ακροδεξιά έχει αποκτήσει έρεισμα και σε χώρες όπως η Αυστρία, όπου το Κόμμα Ελευθερίας της Αυστρίας (FPÖ) είναι το μεγαλύτερο από τα πέντε κόμματα του Εθνικού Συμβουλίου , με 57 από τις 183 έδρες και κέρδισε το 28,85% των ψήφων στις εκλογές του 2024 και εκπροσωπείται και στα εννέα νομοθετικά σώματα πολιτειών. Από την άλλη, στην Ισπανία, το VOX συμμετέχει σε τοπικές κυβερνήσεις και παρόλο που παραμένει εκτός της κεντρικής κυβέρνησης σε κάθε εκλογική αναμέτρηση, η υποστήριξή του παραμένει πάνω από το 10%. Στην Πορτογαλία, το Chega! εξελίσσεται σε ισχυρό πόλο, έχοντας ήδη εδραιωθεί ως τρίτο κόμμα.
Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η ομάδα «Πατριώτες για την Ευρώπη» (Patriots for Europe) έχει ευρωβουλευτές από πολλά από τα κόμματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, προσπαθώντας να δημιουργήσει μια πανευρωπαϊκή συμμαχία, η οποία θα αντιπαρατεθεί στον φιλελεύθερο και κεντροευρωπαϊκό προσανατολισμό της Ε.Ε.
Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων οφείλεται σε μια σειρά αλληλένδετων παραγόντων όπως η μετανάστευση αλλά και η οικονομική κρίση. Η μαζική είσοδος μεταναστών, ειδικά κατά την προσφυγική κρίση του 2015, ενίσχυσε τις ανησυχίες για την εθνική ταυτότητα και την κοινωνική συνοχή. Ακροδεξιά κόμματα εκμεταλλεύτηκαν αυτούς τους φόβους, παρουσιάζοντας τη μετανάστευση ως απειλή για την εσωτερική ασφάλεια και την διατήρηση του πολιτισμού. Η οικονομική κρίση, η ανεργία και οι κοινωνικές ανισότητες έχουν προκαλέσει μια γενική και διευρημένη έντονη δυσαρέσκεια.Οι ακροδεξιοί εμφανίζονται ως υπερασπιστές του «απλού λαού», προτείνοντας προστατευτικές για τον λαό πολιτικές με κοινωνικά παρεμβατικό χαρακτήρα. Η δυσπιστία απέναντι στην ΕΕ και σε όσα αντιπροσωπευει –που συχνά εκφράζεται με το πρόσχημα της υπεράσπισης της εθνικής κυριαρχίας– έχει γίνει βασικός άξονας της ακροδεξιάς ρητορικής.
Η άνοδος της ακροδεξιάς, συντηρητικής ιδεολογίας έχει συνοδευτεί από αυξημένα επίπεδα κοινωνικής πόλωσης σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες. Ο δημόσιος λόγος σε ορισμένες περιπτώσεις περιλαμβάνει εντονότερη κριτική στις πολιτικές μετανάστευσης και αναφορές σε ζητήματα πολιτισμικής ταυτότητας ή εσωτερικής ασφάλειας. Σε αυτό το πλαίσιο, έχει παρατηρηθεί αύξηση σε περιστατικά που σχετίζονται με διακρίσεις και ρητορική μίσους, ενώ καταγράφεται και άνοδος στα εγκλήματα με ξενοφοβικά,φυλετικά, ομοφοβικά,αντισημιτικά κίνητρα. Η ένταση αυτή επηρεάζει την κοινωνική συνοχή ενώ παράλληλα, υπάρχει ανησυχία για τον κίνδυνο ριζοσπαστικοποίησης – τόσο ομάδων που υιοθετούν ακραία ρητορική όσο και κοινοτήτων που αισθάνονται περιθωριοποιημένες.
Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη αντικατοπτρίζει βαθιές κοινωνικές ανησυχίες και χρόνια απογοήτευση. Για να ανακοπεί αυτή η δυναμική, είναι απαραίτητο να αντιμετωπιστούν οι ρίζες του φαινομένου, η οικονομική ανασφάλεια, η έλλειψη κοινωνικής ένταξης και το δημοκρατικό έλλειμμα…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Mapped: Europe’s rapidly rising right, Politico, διαθέσιμο εδώ
- European political landscape shifts right in 2024 as far-right gains ground, Euronews, διαθέσιμο εδώ
- E.U. Far-Right Parties Dominate 2024 Parliamentary Elections, Bridge, διαθέσιμο εδώ
