Του Βλάντισλαβ Αφισίδη,
Στα τέλη του 19ου αιώνα, η Κούβα ήταν ένα νησί υπό ισπανική διοίκηση με τον λαό της να βρίσκεται σε διαρκή αναβρασμό με ισχυρή επιθυμία για ελευθερία. Η αποικιακή κατοχή είχε άρχισε το 1511 με τους πρώτους ισπανικούς οικισμούς να εμφανίζονται στο νησί, κράτησε για εκατοντάδες χρόνια μέχρι που άρχισαν οι πρώτες έντονες αντιδράσεις. Το 1868, με τον λεγόμενο «Δέκα Χρόνο Πόλεμο» οι Κουβανοί είχαν ξεκινήσει μια μακρά και αιματηρή προσπάθεια απελευθέρωσης από την Ισπανία. Οι συνεχείς εξεγέρσεις απέναντι στη Μαδρίτη έδειχναν την αποφασιστικότητα του λαού να αυτοπροσδιοριστεί και να χτίσει το δικό του μέλλον, απαλλαγμένος από την αποικιοκρατική κηδεμονία.
Την ίδια περίοδο, οι διεθνείς ισορροπίες άρχισαν να μετατοπίζονται. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, με το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου το 1865, υιοθέτησαν μια επεκτατική εξωτερική πολιτική. Πλέον τα μάτια τους στράφηκαν σε στρατηγικά σημεία του παγκόσμιου χάρτη: στη Χαβάη, τις Φιλιππίνες, τα νησιά του Ειρηνικού — και, φυσικά, στην Κούβα. Η γεωγραφική θέση του νησιού σε συνδυασμό με την οικονομική του σημασία (λόγω της παραγωγής ζάχαρης) το καθιστούσαν έναν στόχο με πολλαπλά οφέλη. Το 1895, εν μέσω μιας νέας κουβανικής επανάστασης ενάντια στην Ισπανία, η οποία γονάτισε την τοπική οικονομία και την παραγωγή ζάχαρης, οι ΗΠΑ βρήκαν την ευκαιρία να κερδίσουν επιρροή αρχίζοντας να υποστηρίζουν έμμεσα τους Κουβανούς επαναστάτες.
Το αποκορύφωμα των εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και Ισπανίας έρχεται το 1898, όταν το πολεμικό πλοίο USS Maine ανατινάζεται μυστηριωδώς στο λιμάνι της Αβάνας. Η έκρηξη σκότωσε 268 ναύτες, το 1/3 δηλαδή του στόλου. Παρόλο που τα αίτια της έκρηξης παρέμειναν ασαφή, η αμερικανική κοινή γνώμη έδειξε την Ισπανία ως ένοχη και αποτέλεσε την αφορμή που έψαχνε η Ουάσιγκτον για να ξεκινήσει πόλεμος. Έτσι τον Απρίλιο του 1898, ξέσπασε ο Ισπανοαμερικανικός πόλεμος, με την Αμερική να αποκτά σύντομα κυριαρχία τόσο στην Καραϊβική όσο και στον Ειρηνικό. Οι ισπανικές δυνάμεις ηττήθηκαν στο Σαντιάγκο της Κούβας και στην Μανίλα των Φιλιππίνων.
Μέσα σε μόλις τρεις μήνες, η Ισπανία είχε χάσει σχεδόν όλα της τα εδάφη στην Καραϊβική και τον Ειρηνικό. Η Κούβα, οι Φιλιππίνες και το Πουέρτο Ρίκο περιήλθαν στον έλεγχο των ΗΠΑ, και με τη Συνθήκη των Παρισίων το 1898, η Ισπανία αναγκάστηκε να αναγνωρίσει την αποχώρησή της. Ωστόσο, η «ανεξαρτησία» της Κούβας αποδείχθηκε γρήγορα σχετική έννοια. Αν και οι Αμερικάνοι παρουσιάστηκαν ως απελευθερωτές η στρατιωτική τους παρουσία συνεχίστηκε μέχρι το 1902, ενώ ταυτόχρονα άσκησαν ουσιαστικό έλεγχο στη διοίκηση του νησιού. Το γεγονός αυτό προκάλεσε αντιδράσεις στη διεθνή κοινότητα, με ορισμένες φωνές (όπως του αυστριακού πολιτικού Καρλ Λουέγκερ) να μιλούν ανοιχτά για αμερικανικό ιμπεριαλισμό.
Οι ΗΠΑ, όμως, δεν υποχώρησαν, αντίθετα επέβαλαν στην Κούβα μια σειρά από όρους προκειμένου να της παραχωρήσουν την ανεξαρτησία, την λεγομένη Τροπολογία Πλατ, η οποία έδινε στους Αμερικανούς το δικαίωμα να επεμβαίνουν στρατιωτικά στην Κούβα «για την προστασία της τάξης», να εγκρίνουν ή να απορρίπτουν διεθνείς συμφωνίες της χώρας και (το ίσως πιο σημαντικό) να διατηρούν στρατιωτική βάση στο Γκουαντάναμο. Με τις ΗΠΑ να κινούν τα νήματα, το νέο κουβανικό σύνταγμα ενσωμάτωσε την τροπολογία, και έτσι στις 20 Μαΐου 1902, η Κούβα ανακηρύχθηκε επισήμως ανεξάρτητο κράτος.
Αν και στα μάτια της διεθνούς κοινότητας η Κούβα είχε πλέον κερδίσει την ελευθερία της, στην πραγματικότητα αυτή ήταν ελλιπής. Οι ΗΠΑ παρέμεναν μια σκιά πάνω από τη νέα δημοκρατία, με επιρροή που ξεπερνούσε τα όρια της διπλωματίας. Οι επεμβάσεις των ΗΠΑ δεν σταμάτησαν το 1902. Επαναλήφθηκαν το 1906, το 1912, και φυσικά κατά τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν η σχέση Κούβας – ΗΠΑ έγινε συγκρουσιακή, ειδικά μετά την άνοδο του Φιντέλ Κάστρο. Η οικονομική εξάρτηση της Κούβας από την αμερικανική αγορά, οι επεμβάσεις τους στις κουβανικές πολιτικές εξελίξεις και η διαρκής παρουσία τους στο Γκουαντάναμο συντηρούσαν ένα καθεστώς ημι-ανεξαρτησίας.
Κι όμως, εκείνη η 20ή Μαΐου αποτέλεσε την αρχή ενός νέου κεφαλαίου στην ιστορία της Κούβας. Η ελευθέρια για τους Κουβανούς απέκτησε πιο σύνθετο νόημα: το νησί απαλλάχθηκε από την Ισπανία, αλλά το νέο καθεστώς φαινόταν συχνά σαν μια μεταμφιεσμένη εξάρτηση. Η ιστορία της κουβανικής ανεξαρτησίας δεν σταματάει το 1902, αντίθετα αποτελεί την απαρχή μιας νέας εποχής, η Κούβα θα συνεχίσει να παλεύει για τον αυτοκαθορισμό της μέσα σε ένα γεωπολιτικό μπρα-ντε-φερ με τις Ηνωμένες Πολιτείες. Γεγονός που μέχρι και σήμερα προκαλεί συζητήσεις, αντιδράσεις και νέα ερωτήματα γύρω από την έννοια της εθνικής κυριαρχίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Canton Navarro Jose (2024), Ιστορία της Κούβας, η πρόκληση του ζυγού και του άστρου, (μτφ. Ιγνατίου Ανδρέας, επμ. Ιγνατίου Άλκηστη), εκδ. Αλμύρα
- Graham Allison – Philip Zelikow (2006), Η κρίση της Κούβας, η ουσία της απόφασης (μτφ. Εύη Ανδρίτσου, Τίνα Πασχαλιώρη), εκδ. Παπαζήσης
- Pre-Castro Cuba, pbs.org, διαθέσιμο εδώ
- Chronology of U.S.-Cuba Relations, cri.fiu.edu, διαθέσιμο εδώ
- Lane, J. C. (1972), Instrument for Empire: The American Military Government in Cuba, 1899-1902, διαθέσιμο εδώ
- The Origin and Purpose of the Platt Amendment. (1914), doi.org, διαθέσιμο εδώ
