Της Έλενας Αυτζίδου,
25 Απριλίου σήμερα και το διαστημικό τηλεσκόπιο Hubble γιορτάζει τα 35α γενέθλιά του. Αν και δεν αποτελεί το πρώτο τηλεσκόπιο, είναι ίσως το πιο γνωστό λόγω των χαρακτηριστικών του και της συμβολής του στον τομέα της διαστημικής έρευνας. Ας το γνωρίσουμε, λοιπόν, καλύτερα. Το όνομά του προέρχεται από τον αστρονόμο Edwin Hubble, ο οποίος διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο πεδίο της αστρονομίας και της κοσμολογίας, καθώς συνέβαλε στη βαθύτερη κατανόηση του σύμπαντος.
Ως προς τα τεχνικά χαρακτηριστικά του τηλεσκοπίου, μιλάμε για ένα από τα μεγαλύτερα στο είδος του, με μήκος 13,2 μέτρα και βάρος 12.200 κιλά! Παράλληλα, να αναφέρω πως κάθε τηλεσκόπιο έχει συγκεκριμένη περιοχή φωτός που μπορεί να ανιχνεύσει. Το Hubble, με τον καθρέφτη διαμέτρου 2,4 μέτρων που διαθέτει, είναι υπεύθυνο για την περιοχή φωτός που εκτείνεται από την υπεριώδη ακτινοβολία και το ορατό — αυτό δηλαδή που μπορεί να εντοπίσει η ανθρώπινη όραση — μέχρι την εγγύς υπέρυθρη περιοχή του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος. Μέσω αυτής της ιδιότητας αλλά και της τροχιάς του, που βρίσκεται έξω από την παραμορφωμένη ατμόσφαιρα της Γης, το Hubble είναι σε θέση να προσφέρει στους επιστήμονες εκπληκτικές εικόνες με πρωτοφανή λεπτομέρεια, που αποτυπώνουν αστέρες, γαλαξίες ή και άλλα διαστημικά αντικείμενα — κάτι που τα επίγεια τηλεσκόπια δεν είναι σε θέση να πραγματοποιήσουν.
Ως προς την ιστορία του, η ιδέα για το διαστημικό αυτό εγχείρημα ξεκίνησε τη δεκαετία του 1940 από έναν αστροφυσικό του Πανεπιστημίου του Yale, τον Lyman Spitzer Jr., τη στιγμή που δεν είχε πραγματοποιηθεί καν η εκτόξευση δορυφόρων. Παρ’ όλα αυτά, η προσήλωση στη δημιουργία ενός διαστημικού τηλεσκοπίου έγινε πιο έντονη στα τέλη της δεκαετίας του ’50, όταν, το 1957, εκτοξεύτηκε από τη Σοβιετική Ένωση ο πρώτος δορυφόρος, με το όνομα Sputnik. Η διαστημική αυτή επιτυχία, που έλαβε χώρα στα χρόνια του Ψυχρού Πολέμου, «έχτισε» τα θεμέλια του ανταγωνισμού μεταξύ των ΗΠΑ και της Σοβιετικής Ένωσης, πλέον και στον χώρο του διαστήματος. Έναν χρόνο αργότερα, ιδρύθηκε με την Πράξη Εθνικής Αεροναυτικής και Διαστήματος η Εθνική Διοίκηση Αεροναυτικής και Διαστήματος, κοινώς γνωστή ως NASA.
Στα τέλη του ’60, η ιδέα για την κατασκευή ενός διαστημικού τηλεσκοπίου αποκτά στήριξη από την Εθνική Ακαδημία Επιστημών και, το 1974, αστροφυσικοί και μηχανικοί συνεργάζονται, σχηματίζοντας την πρώτη ομάδα υπεύθυνη για την οικονομική και τεχνική προετοιμασία δόμησης του Hubble. Τρία χρόνια αργότερα, το Κογκρέσο εγκρίνει τη χρηματοδότηση του project και οι εργασίες ξεκινούν. Ταυτόχρονα, αρχίζει και η εκπαίδευση των αστροναυτών που θα είναι υπεύθυνοι για την ορθή διεκπεραίωση των αποστολών, με στόχο τη συντήρηση και τη βελτίωση του τηλεσκοπίου. Το 1983, το τηλεσκόπιο αποκτά όνομα, ενώ το 1986 αντιμετωπίζει την πρώτη σημαντική δυσκολία, λόγω της τραγωδίας που υπέστη το διαστημικό λεωφορείο Challenger. Η καταστροφική εκτόξευση του Challenger έθεσε σε παύση τις διεργασίες για το Hubble, ώστε να πραγματοποιηθεί έρευνα για το δυστύχημα.
Τελικά, το 1990, εκτοξεύεται από το Διαστημικό Κέντρο Κένεντι στη Φλόριντα το διαστημικό λεωφορείο Discovery, το οποίο μεταφέρει το Hubble με τη συνοδεία πέντε αστροναυτών και το τηλεσκόπιο απελευθερώνεται στο διάστημα. Στις 25 Απριλίου του 1990, το Hubble τίθεται επίσημα σε λειτουργία και στέλνει την πρώτη του εικόνα στη Γη, αποδεικνύοντας τη μοναδικότητά του. Συγκρίνοντας την ανάλυση της εικόνας με εκείνες που έχουν τραβηχτεί από τα επίγεια τηλεσκόπια, παρατηρείται από τους επιστήμονες πως η εικόνα του Hubble είναι κατά 50% πιο ευκρινής.
Από εκείνη τη στιγμή και μετά, το τηλεσκόπιο παρουσιάζει συνεχώς επιτεύγματα: από την παρατήρηση των υπολειμμάτων του σουπερνόβα 1987Α, μέχρι την ανίχνευση στοιχείων του πρώιμου σύμπαντος, που μπορούν να συνδεθούν με τη γέννηση του γαλαξία μας. Μέσα σε μόλις λίγα χρόνια, μέσω του Hubble, οι επιστήμονες είχαν την ευκαιρία να υπολογίσουν με μεγαλύτερη ακρίβεια την ηλικία του σύμπαντος, να αναπτύξουν θεωρίες για τις μαύρες τρύπες και να μελετήσουν όχι μόνο τους πλανήτες και τα νεφελώματα του ηλιακού μας συστήματος, αλλά και άλλους γαλαξίες. Τα δύο φεγγάρια του Πλούτωνα, τα φεγγάρια και οι δακτύλιοι του Ουρανού, η διάσπαση κομητών αλλά και η απόδειξη ύπαρξης της μαύρης ύλης είναι μόνο λίγες από τις επιτυχίες που σημειώθηκαν στα πρώτα χρόνια λειτουργίας του τηλεσκοπίου.
Κάποιες από τις σχετικά πιο πρόσφατες ανακαλύψεις του περιλαμβάνουν την παρατήρηση της διάσπασης αστεροειδή, τη μέτρηση του πιο μακρινού γαλαξία που έχει παρατηρηθεί στο σύμπαν — 13,4 δισεκατομμύρια έτη φωτός μακριά — και την καταγραφή των τελευταίων στιγμών ενός αστεριού, πριν χαθεί μέσα σε μία μαύρη τρύπα.
Συνεπώς, νομίζω πως είναι ασφαλές να συμπεράνουμε πως το Hubble αξίζει δικαιωματικά μία θέση ανάμεσα στις σημαντικότερες εφευρέσεις του 20ού αιώνα στον τομέα της διαστημικής έρευνας αλλά και, γενικότερα, της επιστήμης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Hubble is not just a satellite. It’s a symbol of humanity’s quest for knowledge, science.nasa.gov, διαθέσιμο εδώ
- Ηubble timeline, science.nasa.gov, διαθέσιμο εδώ
