Της Αλεξάνδρας Μαστοράκη,
Είναι ευρέως γνωστό, ότι η Αθήνα, ούσα η πρωτεύουσα της Ελλάδας, έχει να αποκαλύψει τόσο στον επισκέπτη όσο και στον ντόπιο περιηγητή ένα πολύπλευρο πρόσωπο, ένα μοναδικό μωσαϊκό συνοικιών με διακριτές ταυτότητες, ιστορίες και μυστήρια. Η ιστορικότητα της Αθήνας διαφαίνεται κυριολεκτικά σε κάθε γωνιά της: κάθε τοπωνύμιο μαρτυρά μια μικρή ιστορία, έναν μύθο, ακόμα και μια πτυχή της αθηναϊκής καθημερινότητας από την αρχαιότητα έως το σήμερα. Το παρόν άρθρο, «ξετυλίγοντας» το νήμα της ιστορίας, έρχεται να απαντήσει σε μια συχνά διατυπωμένη απορία: πού οφείλουν το όνομα τους η συνοικίες της πρωτεύουσας;
Μοναστηράκι
Η μικρή Μονή της Παντάνασσας δέσποζε στην γνωστή πλατεία από τα βυζαντινά χρόνια – η απόδοση τιμής προς τη Θεοτόκο ήταν πάντα έντονα αισθητή στο «Κλεινόν Άστυ της πάλαι ποτέ Παλλάδος Αθηνάς» – κάτι που γίνεται φανερό από το πλήθος των ναών που είχαν αφιερωθεί στην λατρεία της Παναγίας. Το επονομαζόμενο άλλοτε και «Μέγα Μοναστήριον» βάφτισε έτσι και την κεντρική περιοχή, αν και τελικά η ονομασία «Μοναστηράκι» επικράτησε λόγω του λαϊκού τρόπου αναφοράς στον μικρό ναό.
Λυκαβηττός
Για το όρος του Λυκαβηττού η ετυμολογική διάσταση είναι διττή: η πιο δημοφιλής άποψη αποδίδει το όνομα στα κοπάδια λύκων που διαβιούσαν εκεί κατά την αρχαιότητα. Η δεύτερη εκδοχή αναγνωρίζει μια σύνδεση του ονόματος με την λέξη «λυκαυγές», που σημαίνει «η πρώτη αχτίδα της μέρας» που φωτίζει τον λόφο.
Κολωνάκι
Στην πλατεία Φιλικής Εταιρείας στο Κολωνάκι, συναντά κανείς μια μικρή αρχαία κολόνα να έχει επιβιώσει ως και σήμερα. Η κολόνα στην πραγματικότητα αντιπροσώπευε κάποτε ορόσημο προστασίας της πόλης, ενώ στο ίδιο σημείο το 1835 οι Βαυαροί του Όθωνα εγκαινίασαν εργασίες για τη διάνοιξη της οδού Πειραιώς. Λίγοι γνωρίζουν πως μια από τις πιο αριστοκρατικές συνοικίες της Αθήνας οφείλει σε εκείνη την κολόνα το όνομα της.
Παγκράτι
Ετυμολογικά, ο όρος Παγκράτι ανάγεται στα συνθετικά «πᾶς+κράτος», όπου το κράτος αποδίδεται ως η ισχύς, η εξουσία. Η ονομασία είναι απότοκος ενός ναού στην περιοχή αφιερωμένου στον Ηρακλή Παγκράτιο, δηλαδή στον παντοδύναμο Ηρακλή.
Κυψέλη
Η πιο επικρατούσα εξήγηση για την προέλευση του ονόματος της Κυψέλης προήλθε από την πυκνή και πολύβουη δόμηση της περιοχής, που παραπέμπει σε κυψέλη μελισσών. Ήδη από τις αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια από τις πιο ζωντανές περιοχές της πρωτεύουσας.
Αμπελόκηποι
Πολύ προτού μετατραπεί σε αστικό πυρήνα της πρωτεύουσας, η περιοχή ήταν γεμάτη αμπέλια με εξοχικές κυρίως κατοικίες να κοσμούν την έκταση της.
Εξάρχεια
Ο Παναγιώτης Εξάρχος από την Κόνιτσα, ιδιοκτήτης μεγάλου παντοπωλείου στην συμβολή των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού κατά τον 19ο αιώνα, κληροδότησε το όνομα του στην ευρύτερη περιοχή.
Μετς
Η συνοικία που εκτείνεται νοτιοδυτικά του λόφου του Αρδηττού, στην περιοχή του Παναθηναϊκού Σταδίου, έλαβε το όνομα της από την περίφημη ομώνυμη μπυραρία που έχτισε το 1883 ο Κάρολος Φιξ, όπου και σέρβιρε την μπίρα που παρήγε στο εργοστάσιο του στην Αθήνα. Με την σειρά της, η μπιραρία οφείλει το όνομα της στην γαλλική πόλη Μετς, εκεί όπου εκτυλίχθηκε η τελική μάχη του γαλλο-πρωσικού πολέμου το 1871 και στην οποία είχε συμμετάσχει μέρος Ελλήνων εθελοντών.
Πετράλωνα
Τα μεγάλα πέτρινα αλώνια που σχηματίστηκαν μετά την ισοπέδωση του βραχώδους εδάφους της περιοχής και κατέλαβαν την μεγαλύτερη έκταση της, βάφτισαν την συνοικία πλησίον του Θησείου. Η σιδηροδρομική γραμμή Αθηνών-Πειραιώς που διασχίζει την περιοχή, διακρίνει τις περιοχές που εκτείνονται εκατέρωθεν σε «Άνω» και «Κάτω Πετράλωνα».
Σεπόλια
Η ονομασία της περιοχής έχει ετυμολογικό ενδιαφέρον καθώς προέρχεται από παραφθορά της αρχαίας ελληνικής έκφρασης «έσω πόλις» στην νεοελληνική. Κατά τον 19ο αιώνα τα Σεπόλια αποτελούσαν χωριό της Αττικής, διακριτό γεωγραφικά από την Αθήνα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Από πού πήραν το όνομά τους διάσημες πλατείες και συνοικίες της Αθήνας;, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Η ονοματοθεσία αθηναϊκών συνοικιών και περιοχών, chronontoulapo.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
