Της Αναστασίας Δάβαρη,
Το Σχέδιο Ανάν αποτέλεσε αδιαμφισβήτως την πιο φιλόδοξη προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού ζητήματος, έπειτα από τα γεγονότα της τουρκικής εισβολής του 1974 και τη de facto διχοτόμηση του νησιού. Πήρε το όνομά του από τον τότε Γενικό Γραμματέα του ΟΗΕ, Κόφι Ανάν, και παρουσιάστηκε ως ένα συνολικό σχέδιο συμφιλίωσης των δύο κοινοτήτων που κατοικούν στο νησί, των Ελληνοκυπρίων και των Τουρκοκυπρίων.
Το σχέδιο απέτυχε να υιοθετηθεί στο δημοψήφισμα του 2004, λόγω της μαζικής απόρριψής του από την ελληνοκυπριακή πλευρά, και αποτελεί μέχρι και σήμερα αντικείμενο έντονης πολιτικής και ιστορικής συζήτησης. Η διχοτόμηση της Κύπρου εδραιώθηκε de facto, μετά το 1974 και την τουρκική στρατιωτική επέμβαση, που θεωρήθηκε ως απάντηση στο πραξικόπημα της τότε ελληνικής χούντας κατά του Προέδρου Μακαρίου. Έκτοτε, το νησί διαιρέθηκε σε δύο μέρη: το νότιο τμήμα της διοίκησης της Κυπριακής Δημοκρατίας, ενός κράτους αναγνωρισμένου διεθνώς, και το βόρειο τμήμα, που ελέγχεται από τους Τουρκοκυπρίους και το οποίο, το 1983, ανακήρυξε την αποσχισμένη «Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου», που αναγνωρίζεται μόνο από την Τουρκία.
Ανά τα χρόνια, οι ειρηνευτικές προσπάθειες του ΟΗΕ διαδέχονταν η μία την άλλη χωρίς ουσιαστική πρόοδο, έως ότου, το 2002, ξεκίνησαν συνομιλίες υπό τον Ανάν για την κατάρτιση ενός πλαισίου επίλυσης. Το Σχέδιο Ανάν περιλάμβανε πέντε αναθεωρημένες εκδοχές, με την τελική να παραδίδεται στις 31 Μαρτίου 2004.
Το σχέδιο προέβλεπε τη δημιουργία της Ενωμένης Κυπριακής Δημοκρατίας: μιας διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας, αποτελούμενης από δύο «συνιστώντα κράτη», το Ελληνοκυπριακό και το Τουρκοκυπριακό. Προβλεπόταν μια κεντρική κυβέρνηση με περιορισμένες αρμοδιότητες, όπως η εξωτερική πολιτική, η άμυνα, η εμπορική πολιτική και η δημοσιονομική εποπτεία. Το Προεδρικό Συμβούλιο θα είχε έξι μέλη, τέσσερις Ελληνοκύπριους και δύο Τουρκοκύπριους, με εναλλαγή προέδρου και αντιπροέδρου κάθε είκοσι μήνες. Η Δικοινοτική Γερουσία θα είχε ισόποση εκπροσώπηση, ενώ η Βουλή των Αντιπροσώπων θα λειτουργούσε με αναλογία πληθυσμού 3 προς 1 υπέρ των Ελληνοκυπρίων.
Όσον αφορά τα εδάφη, οι Τουρκοκύπριοι θα διατηρούσαν το 28,5% της έκτασης από το 36% που κατείχαν μέχρι τότε. Προβλεπόταν επιστροφή περιοχών όπως η Αμμόχωστος, η Μόρφου, τα Βαρώσια και άλλες περιοχές στους Ελληνοκυπρίους. Η επιστροφή των προσφύγων και η αποκατάσταση των περιουσιών θα γινόταν βαθμιαία και υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Το σχέδιο προέβλεπε επίσης την παραμονή μικρού αριθμού ελληνικών και τουρκικών στρατευμάτων, με σταδιακή αποχώρηση, καθώς και την κατάργηση των μονομερών επεμβατικών δικαιωμάτων. Θα υπήρχαν περιορισμοί στην εγκατάσταση και την αγορά περιουσίας από Ελληνοκυπρίους στο τουρκοκυπριακό κράτος για μία περίοδο 19 ετών, καθώς και επιφυλάξεις για την πλήρη επιστροφή όλων των προσφύγων.
Στο δημοψήφισμα που οργανώθηκε στις 24 Απριλίου 2004, η ελληνοκυπριακή πλευρά απέρριψε το σχέδιο αυτό με συντριπτικό ποσοστό 75,83%, ενώ η τουρκοκυπριακή πλευρά το ενέκρινε με ποσοστό 64,91%. Η απόρριψη του σχεδίου από την ελληνοκυπριακή κοινότητα σήμαινε την απόρριψή του στο σύνολό του, βάσει των όρων του ΟΗΕ. Τα βασικά επιχειρήματα της απόρριψης περιλάμβαναν την έλλειψη ασφάλειας και επαρκών εγγυήσεων, καθώς διατηρούνταν ξένος στρατός· τις ασαφείς πρόνοιες για την επιστροφή των προσφύγων· την ανησυχία για τη νομιμοποίηση του de facto καθεστώτος στα κατεχόμενα· και τον ανεπαρκή χρόνο που δόθηκε για τη μελέτη ενός τόσο σύνθετου εγγράφου.
Ο τότε Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Τάσσος Παπαδόπουλος, απηύθυνε ένα ιστορικό διάγγελμα, καλώντας τον λαό να απορρίψει το σχέδιο, δηλώνοντας χαρακτηριστικά: «Παρέλαβα κράτος διεθνώς αναγνωρισμένο. Δεν θα παραδώσω κοινότητα χωρίς λόγο διεθνώς, σε αναζήτηση κηδεμόνα.» Αντίθετα, για πολλούς Τουρκοκυπρίους το σχέδιο θεωρήθηκε ως ευκαιρία για άρση της απομόνωσης και ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω της επανένωσης.
Πολλοί ιστορικοί και πολιτικοί αναλυτές βλέπουν πλέον το Σχέδιο Ανάν ως μία «χαμένη ευκαιρία» για τη λύση του Κυπριακού. Άλλοι, ωστόσο, υποστηρίζουν ότι το σχέδιο δεν θα μπορούσε να διασφαλίσει μια βιώσιμη και λειτουργική λύση που να προστατεύει ουσιαστικά τα δικαιώματα των Ελληνοκυπρίων. Το Σχέδιο Ανάν υπήρξε μία κορυφαία στιγμή στην προσπάθεια επίλυσης του Κυπριακού. Αν και απορρίφθηκε, άνοιξε τον διάλογο για τις παραμέτρους μιας πιθανής λύσης. Η μνήμη του συνεχίζει να διχάζει, αλλά και να εμπνέει συζητήσεις για το μέλλον της Κύπρου, ενός νησιού που εξακολουθεί να ζει στη σκιά μιας ανολοκλήρωτης ειρήνης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Συρίγος Μ. Άγγελος (2005), Σχέδιο Ανάν: Οι κληρονομιές του παρελθόντος και οι προοπτικές του μέλλοντος, Αθήνα: εκδ. Πατάκη
- Σχέδιο Γενικού Γραμματέα Ηνωμένων Εθνών Η συνολική διευθέτηση του Κυπριακού Προβλήματος
- Κύπρος: Είκοσι χρόνια από το ιστορικό Όχι στο Σχέδιο Ανάν, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Σχέδιο Ανάν: Σαν σήμερα το 2004 το ιστορικό δημοψήφισμα, tanea.gr, διαθέσιμο εδώ
