Του Παναγιώτη Χάτζιου,
Η Δεύτερη Πολιορκία της Βιέννης το 1683, υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα στρατιωτικά και πολιτικά γεγονότα της ύστερης ευρωπαϊκής ιστορίας, σηματοδοτώντας την αρχή της σταδιακής υποχώρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την Κεντρική Ευρώπη. Η πολιορκία, η οποία αποτέλεσε κορύφωση των οθωμανικών επεκτατικών προσπαθειών προς τη Δύση, έφερε αντιμέτωπες δύο ισχυρές δυνάμεις με έντονες αντικρουόμενες πολιτισμικές και θρησκευτικές ταυτότητες. Από τη μία πλευρά, οι Οθωμανοί, υπό την ηγεσία του Μεχμέτ Δ΄ και του μεγάλου βεζίρη Καρά Μουσταφά Πασά, και από την άλλη, οι συμμαχικές χριστιανικές δυνάμεις, με πρωταγωνιστή τον βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννη Γ’ Σομπιέσκι. Η αποτυχία της πολιορκίας και η ήττα των Οθωμανών, δεν επηρέασαν απλώς τη στρατιωτική ισορροπία, αλλά αναδιάταξαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και ενίσχυσαν την αυξανόμενη επιρροή των Αψβούργων.
Η Δεύτερη Πολιορκία της Βιέννης το 1683, δεν υπήρξε μεμονωμένο γεγονός, αλλά αποτέλεσε αποκορύφωμα μιας μακρόχρονης οθωμανικής στρατηγικής που στόχευε στην εδραίωση της κυριαρχίας της Αυτοκρατορίας στην Κεντρική Ευρώπη. Τα αίτια της πολιορκίας ήταν σύνθετα και συνδέοντας γεωπολιτικές φιλοδοξίες, θρησκευτικά κίνητρα και εσωτερικές εξελίξεις, τόσο στο οθωμανικό, όσο και στο ευρωπαϊκό στρατόπεδο.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία, ήδη από τον 16ο αιώνα, είχε επιδείξει έντονο ενδιαφέρον για τη Βιέννη, την οποία είχε επιχειρήσει να καταλάβει ανεπιτυχώς και το 1529. Η πόλη αποτελούσε στρατηγικό κόμβο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση και πύλη εισόδου προς τις γερμανικές και ιταλικές επαρχίες της Ευρώπης. Η κατάληψή της θα επέτρεπε στους Οθωμανούς να προωθήσουν την επιρροή τους στον ευρωπαϊκό χώρο, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε πλούσιες περιοχές και στρατηγικά πλεονεκτήματα. Παράλληλα, ο μεγάλος βεζίρης Καρά Μουσταφά Πασά επιδίωκε προσωπική δόξα και εδραίωση της εξουσίας του στο εσωτερικό της Αυτοκρατορίας. Η επιτυχής πολιορκία της Βιέννης θα ενίσχυε τη φήμη του και θα επιβεβαίωνε τη δυναμική της οθωμανικής πολιτικής ηγεσίας μετά από μια περίοδο στασιμότητας.
Σημαντικό ρόλο διαδραμάτισε και η κατάσταση της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η εσωτερική αστάθεια, οι θρησκευτικές εντάσεις ανάμεσα σε καθολικούς και προτεστάντες, καθώς και η απομόνωση των Αψβούργων από άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις, ενθάρρυναν τους Οθωμανούς να θεωρήσουν τη συγκυρία ευνοϊκή για στρατιωτική επέμβαση.
Τέλος, δεν πρέπει να παραγνωριστεί η θρησκευτική διάσταση της πολιορκίας. Η σύγκρουση μεταξύ Ισλάμ και Χριστιανισμού, αν και χρησιμοποιούνταν κυρίως ως ρητορικό εργαλείο ενίσχυσης του ηθικού, διαμόρφωσε και πολιτικές αποφάσεις και στις δύο πλευρές. Η επίθεση στη Βιέννη ερμηνεύτηκε από τους Οθωμανούς ως «ιερός πόλεμος» (τζιχάντ), ενώ οι χριστιανικές δυνάμεις την προσέλαβαν ως απειλή κατά του ευρωπαϊκού χριστιανικού πολιτισμού.
Η πολιορκία της Βιέννης ξεκίνησε στις 14 Ιουλίου 1683, όταν ο οθωμανικός στρατός υπό την ηγεσία του μεγάλου βεζίρη Καρα Μουσταφά Πασά, στρατοπέδευσε έξω από τα τείχη της πόλης. Οι δυνάμεις του υπολογίζονται σε περίπου 150.000 άνδρες, αποτελούμενες από γενίτσαρους, ιππικό, μηχανικούς και βοηθητικά σώματα από υποτελείς λαούς των Βαλκανίων. Απέναντί τους, η φρουρά της Βιέννης, υπό τον διοικητή Ερνστ Ρούντριγκερ φον Σταρεμπέργκ, αριθμούσε μόλις 15.000-20.000 μαχητές, με περιορισμένα εφόδια και ελπίδα ενίσχυσης.
Οι Οθωμανοί απέφυγαν την άμεση έφοδο και επέλεξαν να υπονομεύσουν τα τείχη της πόλης με εκτεταμένες επιχειρήσεις εξορύξεων και ανατινάξεων. Η πολιορκία συνοδευόταν από συνεχή βομβαρδισμό και πλήρη αποκοπή της Βιέννης από τις γύρω περιοχές. Οι συνθήκες μέσα στην πόλη έγιναν γρήγορα δυσβάστακτες: η πείνα, οι ασθένειες και η κόπωση έφθειραν τον πληθυσμό και τους υπερασπιστές.
Ωστόσο, καθοριστικός για την έκβαση της πολιορκίας υπήρξε ο σχηματισμός της «Ιερής Συμμαχίας», ενός συνασπισμού χριστιανικών δυνάμεων με πρωτοβουλία του Πάπα Ιννοκέντιου ΙΑ΄ και με κεντρική φυσιογνωμία τον βασιλιά της Πολωνίας Ιωάννη Γ΄ Σομπιέσκι. Οι πολωνικές, αυστριακές και βαυαρικές δυνάμεις ενώθηκαν και βάδισαν προς τη Βιέννη, παρά την αργοπορημένη κινητοποίησή τους.
Η αποφασιστική μάχη δόθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου 1683, στον λόφο Κάλενμπεργκ. Η επίθεση ξεκίνησε με σταδιακή πίεση των ευρωπαϊκών στρατευμάτων στο οθωμανικό στρατόπεδο και κορυφώθηκε με την εντυπωσιακή έφοδο του πολωνικού ιππικού υπό τον ίδιο τον Σομπιέσκι, η οποία προκάλεσε τον πανικό και τη διάλυση των οθωμανικών γραμμών. Οι Οθωμανοί εγκατέλειψαν άτακτα τη θέση τους, αφήνοντας πίσω χιλιάδες νεκρούς και τον πολιορκητικό εξοπλισμό τους. Η πολιορκία έληξε με θρίαμβο των ευρωπαϊκών δυνάμεων και την πανηγυρική είσοδο του Σομπιέσκι στη Βιέννη ως ελευθερωτή. Το γεγονός αποτυπώθηκε σε πίνακες, χειρόγραφα και δοξολογίες, εγγράφοντας το όνομά του στην ιστορία ως σωτήρα της Χριστιανοσύνης.
Η αποτυχία της πολιορκίας της Βιέννης σηματοδότησε την αρχή της οριστικής υποχώρησης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από την Κεντρική Ευρώπη. Οι πολιτικές και στρατιωτικές της δυνάμεις δέχθηκαν ισχυρό πλήγμα, ενώ ο μεγάλος βεζίρης Καρά Μουσταφά εκτελέστηκε λίγο μετά, ως υπεύθυνος για την ήττα.
Για την Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και τις άλλες χριστιανικές δυνάμεις, η νίκη ενίσχυσε το κύρος των Αψβούργων και οδήγησε στη δημιουργία της Ιερής Συμμαχίας. Ακολούθησε μια σειρά επιτυχιών κατά των Οθωμανών στα Βαλκάνια, με αποκορύφωμα τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς (1699), που κατοχύρωσε σημαντικά εδαφικά οφέλη για την Αυστρία. Σε ευρύτερο επίπεδο, η πολιορκία ανέκοψε οριστικά την οθωμανική επέκταση στην Ευρώπη και καθιέρωσε την ισορροπία δυνάμεων που θα χαρακτήριζε τον 18ο αιώνα.
Η Δεύτερη Πολιορκία της Βιέννης δεν ήταν απλώς μια στρατιωτική αναμέτρηση, αλλά ένα κομβικό σημείο στην ιστορία της Ευρώπης. Ανέδειξε τη σημασία της συμμαχίας και της κοινής δράσης μπροστά σε έναν κοινό κίνδυνο, ενώ παράλληλα αποκάλυψε τα όρια της οθωμανικής ισχύος. Η αποτυχία της Αυτοκρατορίας να καταλάβει τη Βιέννη αποτέλεσε την αρχή της παρακμής της στον ευρωπαϊκό χώρο, δίνοντας τη σκυτάλη στις δυνάμεις της Δύσης και διαμορφώνοντας τις γεωπολιτικές εξελίξεις των επόμενων αιώνων. Η Βιέννη σώθηκε, αλλά μαζί της σώθηκε και η ισορροπία που θα καθόριζε την πορεία της ηπείρου.
ENΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δημήτρης Μπελέζος (2016), «Η πολιορκία της Βιέννη (1683)», στο Στρατιωτική Ιστορία, τ. 75, εκδ. Γνώμων Εκδοτική
- Siege of Vienna, Britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- 1683 and All That: The Habsburgs and the Prospects of a War on Two Fronts, academic.oup.com, διαθέσιμο εδώ
