Της Αναστασίας Στανίτσα,
Το Συμβούλιο Επικρατείας, με την υπ’ αριθμ. 4171/2012 απόφασή του, πραγματεύεται το ζήτημα της συνταγματικότητας της απόλυτης απαγόρευσης του καπνίσματος στα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, όπως προβλέφθηκε στο άρθρο 17 παρ. 6 του νόμου 3868/2010. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό: «Η απαγόρευση του καπνίσματος, σύμφωνα με την παράγραφο 1 του παρόντος άρθρου, ισχύει από 1.9.2010. Εξαιρούνται τα καζίνο και τα κέντρα διασκέδασης άνω των 300 τ.μ., με ζωντανή μουσική, για τα οποία η απαγόρευση του καπνίσματος ισχύει από την 1.6.2011. Με απόφαση του Υπουργού Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης καθορίζονται οι όροι και προϋποθέσεις συμμόρφωσης των καζίνο και των κέντρων αυτών για τη μεταβατική περίοδο».
Πιο συγκεκριμένα, η παραπάνω διάταξη του νόμου 3868/2010 συνιστά σημαντικό περιορισμό τόσο της ελεύθερης ανάπτυξης της προσωπικότητας που κατοχυρώνεται στο άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος, όσο και της ελεύθερης επιχειρηματικής δράσης και επαγγελματικής ελευθερίας. Σύμφωνα με το άρθρο 5 παρ. 1 του Συντάγματος: «Καθένας έχει δικαίωμα να αναπτύσσει ελεύθερα την προσωπικότητά του και να συμμετέχει στην κοινωνική, οικονομική και πολιτική ζωή της χώρας, εφόσον δεν προσβάλλει τα δικαιώματα των άλλων και δεν παραβιάζει το Σύνταγμα ή τα χρηστά ήθη». Ειδικότερα, πρόκειται για ένα γνήσιο υποκειμενικό δικαίωμα, μια γενική ελευθερία ενέργειας και δράσης· το δικαίωμα του κάθε ατόμου να προγραμματίζει και να εκπονεί το σχέδιο ζωής του και να το παρουσιάζει στους άλλους.
Βέβαια, τα συνταγματικά δικαιώματα δεν είναι απεριόριστα, αλλά υπόκεινται σε περιορισμούς, οι οποίοι οφείλουν να τηρούν τους λεγόμενους «περιορισμούς των περιορισμών», όπως προβλέπεται στο άρθρο 25 παρ. 1 του Συντάγματος.
Ωστόσο, στο άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος κατοχυρώνεται το κοινωνικό δικαίωμα στην υγεία, σύμφωνα με το οποίο: «Το Κράτος μεριμνά για την υγεία των πολιτών και παίρνει ειδικά μέτρα για την προστασία της νεότητας, του γήρατος, της αναπηρίας και για την περίθαλψη των απόρων». Ως κοινωνικό δικαίωμα, αυτό καθιερώνει την υποχρέωση του κράτους για παρέμβαση με θετικές ενέργειες και παροχή αγαθών ή υπηρεσιών, χωρίς, ωστόσο, να συνοδεύεται από αξιώσεις συγκεκριμένου δικαιούχου κατά του κράτους, και ιδίως στη δραστηριοποίηση για τη δημιουργία των κατάλληλων υποδομών παροχής υπηρεσιών υγείας, τόσο σε επίπεδο θεραπείας όσο και πρόληψης, ώστε να περιλαμβάνει τα αναγκαία, πρόσφορα και αναλογικά μέσα για την προστασία της.
Επομένως, το συνταγματικό δικαίωμα της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας του ανθρώπου δεν είναι απεριόριστο, καθώς δύνανται να τεθούν περιορισμοί τόσο από το ίδιο το Σύνταγμα —όπως προβλέπεται από την τριάδα περιορισμών στο ίδιο το άρθρο 5— όσο και από το νόμο, υπό την προϋπόθεση ότι οι περιορισμοί αυτοί τίθενται κατά τρόπο γενικό και αντικειμενικό, δικαιολογούνται από λόγους γενικότερου ή δημοσίου συμφέροντος και τηρούν την αρχή της αναλογικότητας, χωρίς να καθιστούν αδύνατη ή υπέρμετρα δυσχερή την άσκηση του δικαιώματος.
Ειδικότερα, ο σκοπός της παραπάνω ρύθμισης συνίστατο στην προστασία των πολιτών από τους κινδύνους που εγκυμονεί το κάπνισμα για την υγεία, τόσο των καπνιζόντων όσο και—κυρίως—εκείνων που υφίστανται τις επιδράσεις του καπνού σε κλειστούς χώρους. Επιπλέον, η ρυθμιστική αυτή παρέμβαση του νομοθέτη δικαιολογείται και από την ανάγκη αποφυγής επιβάρυνσης του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, λόγω των δαπανών που υφίσταται ετησίως για την αντιμετώπιση των ασθενειών που προκαλούνται από το κάπνισμα. Άλλωστε, αυτό κατοχυρώνεται και στο άρθρο 22 παρ. 5 του Συντάγματος, καθώς, σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), 3,5 εκατομμύρια θάνατοι ετησίως οφείλονται στο κάπνισμα.
Γι’ αυτό, η απόλυτη απαγόρευση του καπνίσματος συνιστά κατάλληλο, πρόσφορο αλλά και αναγκαίο περιορισμό της ελευθερίας ανάπτυξης της προσωπικότητας, αφού τα ηπιότερα μέτρα που είχαν ήδη εφαρμοστεί δεν ήταν ικανά να υπηρετήσουν τον παραπάνω σκοπό.
Ειδικότερα, στη σκέψη 9 της υπ΄ αριθμό 4171/2012 απόφασης, υποστηρίζεται ότι ο λόγος ακυρώσεως που προβλήθηκε και βασίστηκε στο ότι θίγεται το άρθρο 14 παρ. 1 του Συντάγματος για την ελευθερία της έκφρασης, καθώς και τα άρθρα 10 και 19 παρ. 1 του Διεθνούς Συμφώνου για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα—διότι, υποστηρίχθηκε, με το κάπνισμα εκφράζεται η κοινωνικοπολιτική ιδεολογία των καπνιζόντων, όπως και η κοσμοθεωρία τους για έναν εναλλακτικό τρόπο ζωής—απορρίφθηκε ως αβάσιμος.
Σε κάθε περίπτωση, το κάπνισμα δεν αποτελεί συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα, ενώ οι καπνίζοντες μπορούν να επικοινωνούν τις κοινωνικοπολιτικές και φιλοσοφικές τους ιδέες με άλλους τρόπους, τόσο σε ανοιχτούς χώρους όσο και με τη δημοσίευση άρθρων για ανάλογα ζητήματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Κώστας Χ. Χρυσόγονος, Ατομικά και Κοινωνικά Δικαιώματα, 5η Έκδοση, Εκδόσεις Σάκκουλα, 2023
