Της Νικολέτας Καραθανάση,
Στις 3 και 4 Απριλίου 2025 διεξήχθη στο Ουζμπεκιστάν η πρώτη Συνδιάσκεψη Κορυφής μεταξύ των ηγετών της Ευρωπαικής Ένωσης και των ηγετών των χωρών που απαρτίζουν το Central Asia Summit (Καζακστάν, Κιργιστάν, Τατζικιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν). Η Συνδιάσκεψη έλαβε χώρα στην πόλη Σαμαρκάνδη, σύμβολο της ένωσης μεταξή Ανατολής και Δύσης, υπό την αιγίδα του Προέδρου του Ουζμπεκιστάν Shavkat Mirziyoyev. Εκ μέρους της Ευρωπαϊκής Ένωσης παρευρέθηκαν οι Antonio Costa και Ursula von den Leyen.
Η Συνδιάσκεψη αυτή αποτελεί το εναρκτήριο βήμα για μια πιο ουσιαστική στρατηγική σύγκλιση Ευρώπης και Κεντρικής Ασίας, ενώ αντανακλά άμεσα και πολυπρισματικά την αυξανόμενη γεωπολιτική δύναμή που συγκεντρώνει η Κεντρική Ασία, ως απόρροια του συνεχώς μεταβαλλόμενου διεθνούς πολιτικού τοπίου. Η αποδυνάμωση της ρωσικής επιρροής στην «πίσω αυλή» (όπως χαρακτηρίζονταν οι δυνάμεις της Κεντρικής Ασίας) και οι τελευταίες εξελίξεις στο Αφγανιστάν, τοποθέτησαν την Κεντρική Ασία στο κέντρο των γεωπολιτικών γεγονότων και την κατέστησαν πόλο έλξης, τόσο για την Κίνα, όσο και για την Ευρώπη.
Πριν από την Συνδιάσκεψη, τόσο οι χώρες της Κεντρικής Ασίας όσο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο εξέφρασαν τους προβληματισμούς τους σχετικά με την Ρωσία και τον ρόλο που επρόκειτο να διαδραματίσει στην Σύνοδο, έστω και απούσα. Από την μία πλευρά, για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας, το πιο έντονο ζήτημα αφορούσε το πώς θα αναφέρονταν στην ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στην τελική δήλωση. Το Καζακστάν που αποτελούσε, μέχρι πρότινος, στενό σύμμαχο της Ρωσίας, στάθηκε αρωγός της Ουκρανίας στέλνοντας ανθρωπιστική βοήθεια στα ουκρανικά εδάφη ενώ διατήρησε διπλωματικές επαφές με τον Βολοντιμίρ Ζελένσκι, απαγορεύοντας την κυκλοφορία ρωσικών προπαγανδιστικών συμβόλων. Εν αντιθέσει όμως με τις προαναφερθείσες ενέργειες του το Καζακστάν, όσο και το Κιργισταν, το Ουζμπεκιστάν και το Τατζικιστάν απείχαν από πρόσφατο ψήφισμα του UN General Assembly περί «ειρηνικής επίλυσης του πολέμου στην Ουκρανία». Από την άλλη, η πλευρά του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, παραθέτει τις ανησυχίες της σχετικά με το κατά πόσο το Καζακστάν, το Κιργιστάν και το Ουζμπεκιστάν μπορούν να χρησιμοποιηθούν από την Ρωσία ως κέντρα ανοχής των δυτικών κυρώσεων.
Ανώτερα στελέχη της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναφέρθηκαν στην σημαντικότητα αυτής της Συνόδου, χαρακτηρίζοντας την «ιστορική», εφόσον παρατηρείται έμπρακτη επιθυμία από την πλευρά της Κεντρικής Ασίας να ευθυγραμμίσει τις επιδιώξεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, διαφοροποιώντας την πολιτική της και εμβαθύνοντας την σχέση μεταξύ τους. Η προσέγγιση αυτή αποτελεί πράγματι καίριας σημασίας γεγονός, εφόσον οι σχέσεις μεταξύ την Ευρώπης και της Κεντρικής Ασίας είχαν ενταθεί αρκετά με φόντο την Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022. Πλέον, και τα δύο μέρη δεσμεύονται να βελτιώσουν τις μεταφορικές συνδέσεις, υλοποιώντας το έργο του διακαυκασιανού διαδρόμου μεταφορών, έχοντας ως απώτερη στόχευση την κατά το ήμισυ μείωση του ταξιδιού μεταξύ Κεντρικής Ασίας και Ευρώπης, σε λιγότερο από δύο εβδομάδες. Παράλληλα, για την επίρρωση σε ακόμη πιο εκτεταμένη κλίμακα των εμπορικών συναλλαγών μεταξύ των δύο πλευρών, οι Βρυξέλλες στοχεύουν στην έγκριση ενός κειμένου για τις πρώτες ύλες, οι οποίες βρίσκονται σε αφθονία στην περιοχή και αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για το Green Transition της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ειδικότερα, οι κύριοι τομείς οι οποίοι φάνηκαν να απασχολούν εντονότερα το τραπέζι των διαπραγματεύσεων, εστιάζουν κατά βάση στις προκλήσεις στον τομέα της ασφάλειας, στους οικονομικούς δεσμούς, το εμπόριο και τις επενδύσεις, το κλίμα, την ενέργεια και την συνδεσιμότητα. Ταυτόχρονα, δίνεται βάση στην επίτευξη μιας πολυμερούς και περιφερειακής συνεργασίας, η οποία εξετάζεται υπό το πρίσμα της εξασφάλισης μιας κοινής, δίκαιης και καθολικά συμπεριληπτικής ειρήνης, με κεντρική αφόρμηση τον πόλεμο στην Ουκρανία και την κατάσταση στο Αφγανιστάν.
Τα ανθρώπινα δικαιώματα, όμως, φάνηκε να τοποθετούνται στο επίκεντρο των συζητήσεων, έπειτα και από προτροπές ακτιβιστικών ομάδων, οι οποίες σημείωσαν ότι μέσα σε αυτόν τον κυκεώνα διαβουλεύσεων για γεωπολιτικές συμμαχίες και ορυκτό πλούτο, κρίνεται επιτακτικό να ληφθούν υπόψη και αυτά. Μάλιστα, η Iskra Kirova, του Human Rights Watch, προέβη στις εξής δηλώσεις : «Αυτές οι νέες συνεργασίες είναι πολύ σημαντικές, αλλά δεν θα είναι βιώσιμες και δεν θα διασφαλίσουν πραγματικά τα ενδιαφέροντα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αν η τελευταία δεν ενδιαφερθεί για την εφαρμογή του νόμου στην περιοχή και την προστασία των δικαιωμάτων».
Στον τομέα της ασφάλειας, δεδομένου ότι η περιοχή της Κεντρικής Ασίας βρίθει ριζοσπαστικών ομάδων, συζητήθηκε ενδελεχώς η συνεργασία για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και του εξτρεμισμού. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, εμφανίστηκε διατεθειμένη, στο όνομα της περιφερειακής σταθερότητας, να στηρίξει τα ασφαλή και σταθερά καθεστώτα στην περιοχή. Επιπλέον, προς αυτή την κατεύθυνση, προτάθηκε η ανταλλαγή πληροφοριών και η εκπαίδευση σε θέματα συνόρων, τρομοκρατίας και κυβερνο-ασφάλειας.
Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση αναγνωρίζει τον ενεργειακό ορυκτό πλούτο που συγκεντρώνει η περιοχή, καθώς τα εδάφη της έχουν πληθώρα φυσικού αερίου, πετρελαίου και ουρανίου. Σε μία προσπάθεια «αποκέντρωσης» των ενεργειακών πηγών της, η Ευρώπη οραματίζεται να ελαχιστοποιήσει την ενεργειακή της εξάρτηση από την Ρωσία, διευρύνοντας της εμπορικές της σχέσεις με τις Κεντρικές Δημοκρατίες. Τα παραπάνω εντάσσονται στην Συμφωνία της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τις Κρίσιμες Πρώτες Ύλες (Critical Raw Material Act). Άλλο ένα θέμα που αποτέλεσε επίσης αντικείμενο συζήτησης είναι η ενεργειακή συνδεσιμότητα μέσω δικτύων, αγωγών και την ψηφιοποίηση των ενεργειακών υποδομών.
Εξετάζοντας την Σύνοδο αυτή πολύπλευρα και ολιστικά, αποδεικνύεται ότι σημαίνει πολλά περισσότερα από μια διπλωματική σύζευξη μεταξύ Κεντρικής Ασίας και Ευρώπης. Αντιθέτως, σηματοδοτεί μια πολύ κρίσιμη καμπή σε γεωπολιτικό επίπεδο, αφού πέρα από τις κοινές επιδιώξεις κάθε επιμέρους πλευράς, κατάφερε να σημειώσει και άλλα καίρια βήματα στον στίβο της πολιτικής. Καθώς η Σύνοδος αυτή εντάσσεται στο Ευρωπαϊκό πρόγραμμα για απομάκρυνση της Κεντρικής Ασίας τόσο από την σφαίρα επιρροής της Ρωσίας, όσο και από τον κινεζικό παράγοντα, οι Κεντρικές Δημοκρατίες πήραν τον ρόλο του ήπιου αντισταθμιστικού παράγοντα, εξέλιξη, βέβαια, η οποία εξυπηρετεί και τις ίδιες, αφού είχαν βγει ήδη στην αναζήτηση καινούργιων εταίρων. Τέλος, με την Συνδιάσκεψη επαναπροσδιορίζονται ουσιαστικά οι ευρω-ασιατικές σχέσεις, καθώς το μονοπώλιο Κίνας και Ρωσίας αποδυναμώνεται και νέοι παίκτες πλαισιώνουν την γεω-στρατηγική αρχιτεκτονική.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- EU urged to put human rights centre stage at first central Asia summit, theguardian.com, διαθέσιμο εδώ
- Samarkand’s moment: What did the EU-Central Asia Summit offer?, dailysabah.com, διαθέσιμο εδώ
- Πρώτη διάσκεψη κορυφής ΕΕ – Κεντρικής Ασίας, 4 Απριλίου 2025, consilium.europa.eu, διαθέσιμο εδώ
