Του Γιάννη Αρμύρα,
Στο έδαφος της Γιουγκοσλαβίας, ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος ξεκίνησε επίσημα με την επίθεση γερμανικών και ιταλικών δυνάμεων στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας το 1941 και έληξε το 1945 με τη συνθηκολόγηση των δυνάμεων του Άξονα στα Βαλκάνια. Αρχικά, ο πόλεμος ξεκίνησε στις 6 Απριλίου 1941 με την συγχρονισμένη επίθεση των δυνάμεων του Άξονα έχοντας ως επικεφαλής τη Γερμανία. Ως αποτέλεσμα, η Γιουγκοσλαβία ηττήθηκε μετά τον βραχύβιο Απριλιανό Πόλεμο, καταλήφθηκε και διαιρέθηκε μεταξύ της Γερμανίας, της Ιταλίας, της Ουγγαρίας, της Βουλγαρίας και των νέων υποτελών καθεστώτων.
Ο Πόλεμος του Απριλίου ή αλλιώς «Επιχείρηση 25» είναι το όνομα που χρησιμοποιήθηκε για την εισβολή στο Βασίλειο της Γιουγκοσλαβίας από τις δυνάμεις του Άξονα τον Απρίλιο του 1941. Το πρόσχημα για την εισβολή ήταν το πραξικόπημα που ανέτρεψε την φιλογερμανική κυβέρνηση Τσβέτκοβιτς-Μάτσεκ στο Βελιγράδι στις 27 Μαρτίου 1941 και την αντικατέστησε με μια κυβέρνηση φιλοβρετανών αξιωματικών με επικεφαλής τον Στρατηγό Ντούσαν Σίμοβιτς. Οι δυνάμεις του Άξονα σε συνδυασμό με τον βομβαρδισμό του Βελιγραδίου, εξαπέλυσαν επίθεση στις 6 Απριλίου και νίκησαν εύκολα τις αποθαρρημένες και αποδιοργανωμένες γιουγκοσλαβικές δυνάμεις, αναγκάζοντας τες να συνθηκολογήσουν στις 17 Απριλίου.
Μετά την ήττα του Γιουγκοσλαβικού στρατού και την εξορία της κυβέρνησης του Σίμοβιτς, οι νικήτριες δυνάμεις του Άξονα αποφάσισαν να διαιρέσουν τη Γιουγκοσλαβία μεταξύ τους. Έτσι, η Γερμανία προσάρτησε το σημερινό σλοβενικό τμήμα της Καρινθίας και της Στυρίας, η Ιταλία προσάρτησε το δυτικό τμήμα της Σλοβενίας, ονομάζοντάς το «Επαρχία της Έμονα», τις κροατικές ακτές, το μεγαλύτερο μέρος της Δαλματίας και τον κόλπο του Κότορ. Χάρη στην της ένωση με την Αλβανία, προσάρτησε επίσης τα δυτικά εδάφη της Μακεδονίας του Βαρδάρη και το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού Κοσσυφοπεδίου. Η Βουλγαρία κατέλαβε το ανατολικό τμήμα της Μακεδονίας του Βαρδάρη και το νοτιοανατολικό τμήμα της σημερινής Σερβίας. Η Ουγγαρία προσάρτησε το Πρέκμουριε, τη Ζουπανία του Μετζίμουριε, τη Μπαράνια και τη Μπάτσκα.
Τα υπόλοιπα εδάφη πήγαν στα νεοσύστατα φιλογερμανικά κράτη, το μεγαλύτερο από τα οποία ήταν το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH), που σχηματίστηκε στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη, στο μεγαλύτερο μέρος της σημερινής Κροατίας και σε ένα μικρότερο μέρος της σημερινής Σερβίας. Η Σερβία τέθηκε υπό κατοχή, αλλά δημιουργήθηκε επίσης η λεγόμενη Κυβέρνηση Εθνικής Σωτηρίας υπό τον φιλογερμανό στρατηγό Μίλαν Νέντιτς. Οι ιταλικές δυνάμεις αποκατέστησαν επίσημα την ανεξαρτησία του Μαυροβουνίου, το οποίο απέκτησε μέρος του Σαντζάκ. Παρόλα αυτά, αν και ο τακτικός γιουγκοσλαβικός στρατός ηττήθηκε, οργανώθηκε ένα μαζικό κίνημα αντίστασης, με επικεφαλής το Κομμουνιστικό Κόμμα Γιουγκοσλαβίας. Όμως, μετά την κατάληψη της Γιουγκοσλαβίας, ξέσπασε ανεπίσημα ένας εμφύλιος πόλεμος. Ο πόλεμος αυτός ήταν σε μεγάλο βαθμό αντάρτικος, που διεξήχθη από τους Τσέτνικ του Ντράζα Μιχαήλοβιτς (JVUO), τους Παρτιζάνους του Τίτο (NOVJ).
Οι Παρτιζάνοι ήταν ο στρατιωτικός βραχίονας του συνασπισμού του Ενωμένου Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (JNOF), υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος της Γιουγκοσλαβίας (KPJ) και εκπροσωπούμενου από το Αντιφασιστικό Συμβούλιο για την Εθνική Απελευθέρωση της Γιουγκοσλαβίας (AVNOJ). Ταυτόχρονα, ο πόλεμος ήταν μια επανάσταση μεταξύ των κομμουνιστικών ανταρτικών και των βασιλικών κινημάτων των Τσέτνικ. Κατά τη διάρκεια του απελευθερωτικού αγώνα, το αντάρτικο των Παρτιζάνων εξελίχθηκε στον Λαϊκό Απελευθερωτικό Στρατό της Γιουγκοσλαβίας, ο οποίος πολέμησε ενάντια στους κατακτητές και τους συμμάχους τους. Τόσο οι Παρτιζάνοι όσο και οι Τσέτνικ ήταν κινήματα αντίστασης στην κατοχή και συνεργάστηκαν για ένα μικρό χρονικό διάστημα εναντίον των κατοχικών δυνάμεων και των καθεστώτων-μαριονετών στη Γιουγκοσλαβία, όπως το Ανεξάρτητο Κράτος της Κροατίας (NDH) με το καθεστώς των Ούστασα/Ούστασε με αρχηγό τον Άντε Πάβελιτς, και η Κυβέρνηση της Λαϊκής Σωτηρίας στο έδαφος της κατεχόμενης Σερβίας.
Ωστόσο, στα τέλη του 1941, συγκρούστηκαν μεταξύ τους. Οι Τσέτνικ συνεργάστηκαν με τις ιταλικές δυνάμεις κατοχής μέχρι τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας και στη συνέχεια με τους Γερμανούς και το NDH. Οι δυνάμεις του Άξονα εξαπέλυσαν μια σειρά από επιθέσεις με στόχο την καταστροφή της αντίστασης στην κατοχή και σχεδόν το κατάφεραν τον χειμώνα και την άνοιξη του 1943. Παρά τις απώλειές τους, οι Παρτιζάνοι επέζησαν ως σημαντική μαχητική δύναμη και έθεσαν τα θεμέλια για τη μεταπολεμική Γιουγκοσλαβία. Με υποστήριξη υπό μορφή υλικοτεχνικής υποστήριξης, την παράδοση όπλων και προμηθειών, καθώς και εκπαίδευση τόσο από την αεροπορία, όσο και από τις σοβιετικές χερσαίες δυνάμεις στην «Επίθεση του Βελιγραδίου», οι Παρτιζάνοι κατάφεραν να αποκτήσουν τον έλεγχο ολόκληρης της χώρας και των παραμεθόριων περιοχών της Ιταλίας και της Αυστρίας.
Από το Σρεμ, οι Παρτιζάνοι διείσδυσαν στη δυτική Γιουγκοσλαβία, απελευθερώνοντας τα υπόλοιπα εδάφη. Οι μάχες συνεχίστηκαν ακόμη και μετά τη συνθηκολόγηση της Γερμανίας και διήρκεσαν μέχρι τις 15 Μαΐου, όταν ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε οριστικά στη Γιουγκοσλαβία. Τα ανθρώπινα θύματα ήταν τεράστια. Ο αριθμός των θυμάτων είναι ακόμη άγνωστος, αλλά γενικά θεωρείται ότι ξεπερνά το ένα εκατομμύριο. Λίγο μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, στις 26 Μαΐου 1945, η Γιουγκοσλαβία θα δηλώσει στην επίσημη έκθεσή της ότι ο συνολικός αριθμός των θυμάτων ήταν 1.685.000 εκ των οποίων, περισσότερο από το 50% ήταν Σέρβοι. Ο τελικός, όμως, απολογισμός των νεκρών ολοκληρώθηκε το 1964 και μιλούσε για περίπου ένα εκατομμύριο νεκρούς (μαζί με τους «υπηρέτες των κατακτητών»). Από τον περίπου μισό εκατομμύριο γερμανικό πληθυσμό στη Γιουγκοσλαβία, μόνο περίπου το 10% παρέμεινε ζωντανό.
Το καθεστώς των Ούστάσα διέπραξε γενοκτονία εναντίον των Σέρβων, καθώς και των μειονοτικών λαών των Εβραίων και των Ρομά. Ακόμη, Γερμανοί και Ούγγροι στρατιώτες πραγματοποίησαν επίσης μαζικές εκτελέσεις κυρίως Σέρβων πολιτών σε αντίποινα για τις δραστηριότητες του κινήματος αντίστασης. Οι Τσέτνικ διέπραξαν σφαγές και εθνοκάθαρση εναντίον Μουσουλμάνων και Κροατών, και εγκλήματα εναντίον υποστηρικτών των Παρτιζάνων. Οι Ιταλοί μέσω της εφαρμογής της πολιτικής της ιταλοποίησης, διέπραξε σφαγές και εθνοκάθαρση εναντίον Σλοβένων και Κροατών. Τέλος, κατά τη διάρκεια και μετά την τελική φάση του πολέμου, οι Παρτιζάνοι πραγματοποίησαν αντίποινα εναντίον συνεργατών και πολιτικών αντιφρονούντων, απελάσεις, καταναγκαστικές πορείες και εκτελέσεις χιλιάδων αιχμαλώτων πολέμου και πολιτών, μαζικές δολοφονίες Ιταλών στην Ίστρια και εγκλήματα κατά Σέρβων, Γερμανών και Ούγγρων που συνέδεσαν με φασιστικές δυνάμεις.
ENΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Dan kada je Jugoslavija ušla u Drugi svetski rat – godišnjica nemačkog bombardovanja Beograda, insajder.net, διαθέσιμο εδώ
- Interaktivno: Drugi svjetski rat u Jugoslaviji, balkans.aljazeera.net, διαθέσιμο εδώ
- OTPOR, USTANAK I GRADJANSKI RAT U JUGOSLAVIJI, marijastopa.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
