Της Βασιλικής Χαραλάμπους,
Όταν αναφερόμαστε στον όρο ενδοοικογενειακή βία, εννοούμε τον όρο όπως αυτός τυποποιείται στο ν. 3500/2006, όπως ισχύει μετά την πρόσφατη τροποποίησή του με το ν. 5090/2024, ως εξής: «Ως ενδοοικογενειακή βία νοούνται όλες οι πράξεις σωματικής, σεξουαλικής, ψυχολογικής, οικονομικής βίας που τελούνται εντός του οικογενειακού πλαίσιο». Πρόκειται, λοιπόν, για όλες φυσικές επιθέσεις και για όλες τις εν γένει βλαπτικές συμπεριφορές, οι οποίες μπορεί να έχουν και τη μορφή ψυχολογικής βίας. Ο κακοποιητής, εν προκειμένω, ενεργεί με ένα επαναλαμβανόμενο μοτίβο των ανωτέρω κακοποιητικών (τόσο σωματικών όσο και συναισθηματικών) συμπεριφορών, μέσα στο οποίο το θύμα, τις περισσότερες φορές, αισθάνεται παγιδευμένο.
Τι σημαίνει, όμως, ειδικότερα αυτή η ψυχολογική βία; Αρκεί να ανατρέξουμε στο γενικότερο ορισμό της βίας του καθηγητή KNODEL, σύμφωνα με το οποίο: «Βία είναι κάθε συμπεριφορά προορισμένη και ικανή να υπερνικήσει αντιταχθείσα ή προβλεπόμενη αντίσταση του εξαναγκαζόμενου, είτε καθιστώντας αδύνατο το σχηματισμό ή την πραγμάτωση της βούλησής του, είτε αφαιρώντας του την ελευθερία της βουλητικής απόφασης, μέσω της επέλευσης του παρόντος κακού χωρίς την συναίνεση του εξαναγκαζόμενου». Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται να δοθεί, πάντως, στην ερμηνεία της ψυχολογικής βίας σε συνάρτηση με το άρθρο 7 παρ. 2 του ανωτέρω νόμου, το οποίο ορίζει ότι: «Το μέλος της οικογένειας το οποίο προκαλεί τρόμο ή ανησυχία σε άλλο μέλος της οικογένειας, απειλώντας το με βία ή άλλη παράνομη πράξη ή παράλειψη, τιμωρείται με φυλάκιση». Εν προκειμένω, χρήζει ιδιαίτερης μνείας ότι η ψυχολογική βία δε θα πρέπει να ταυτίζεται με την απειλή, η οποία αποτελεί την εξαγγελία ενός κακού ικανού να προκαλέσει τρόμο ή ανησυχία στο θύμα, σε αντίθεση με την ψυχολογική βία, η οποία ταυτίζεται με την «κάμψη» της αντίστασης του θύματος κατά τέτοιο τρόπο ώστε να το εξαναγκάσει να υποχωρήσει. Υπάρχει, δηλαδή, εν προκειμένω, ήδη ένα παρόν κακό, ασχέτως αν και στις δύο ανωτέρω περιπτώσεις το κακό αυτό μπορεί όντως να πραγματοποιηθεί ή όχι, αρκεί να επηρέασε το θύμα.
Έτι περαιτέρω, δυσδιάκριτη είναι, πάντως, η απλή απειλή από τη απειλή ψυχολογικής βίας, η οποία πολύ συχνά μπορεί να εκδηλωθεί με τις εκφράσεις όπως: «θα σε σκοτώσω», «θα βρω τα παιδιά σου», «θα δεις τι θα πάθεις», «θα σε απομονώσω από όλους» κ.λπ. Μπορούν, λοιπόν, αυτές οι απειλές να υπαχθούν στο άρθρο του ανωτέρω νόμου, εφόσον μπορούν να προκαλέσουν ψυχικό πόνο, ψυχολογική απόρριψη ή συναισθηματική αποστέρηση και ταπείνωση; Δυστυχώς, εν προκειμένω, είναι αρκετά εύκολο να δημιουργηθεί μια ανασφάλεια δικαίου, καθώς οι ανωτέρω περιπτώσεις δεν δύνανται να υπαχθούν στις διατάξεις των ν. 5090/2024 και 3500/2006, αν δεν πληρούν τις προϋποθέσεις τους, ήτοι είτε τη βλάβη της σωματικής ή ψυχικής υγείας, είτε τη διατάραξη του κεντρικού νευρικού συστήματος, είτε τη δημιουργία μιας παθολογικής κατάστασης.
Το νεοσύστατο άρθρο 312 ΠΚ, πάντως, όχι μόνο δε φαλκιδεύεται, αλλά έρχεται να ενισχύσει και τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, καθώς και την ανωτέρω νομοθεσία, μέσω της συμπερίληψης σε αυτήν περαιτέρω αξιόποινων συμπεριφορών ενδοοικογενειακής βίας, οι οποίες πλέον τιμωρούνται ειδικά από το νόμο. Μόνον όταν αυτές δεν μπορούν να υπαχθούν στο άρθρο 312 ΠΚ, η νομοθεσία έρχεται και υποστηρίζει τον ΠΚ με το ν. 3500/2006.
Σε κάθε περίπτωση, αξίζει να υπομνησθεί ότι το θύμα έχει δικαίωμα καταγραφής των κακοποιητικών συμπεριφορών από τις αρμόδιες αρχές, ενώ ως θύμα ενδοοικογενειακής βίας, θεωρείται πλέον και όποιος δέχεται αξιόποινη πράξη σε βάρος του, όταν λαμβάνει υπηρεσίες από φορέα παροχής κοινωνικής μέριμνας, στον οποίο ο δράστης εργάζεται. Τέλος, υπενθυμίζεται ότι για την τέλεση του ως άνω περιγραφόμενου εγκλήματος, ο δράστης αρκεί να έχει οποιονδήποτε δόλο, έστω και ενδεχόμενο, ήτοι να γνωρίζει ότι η επαπειλούμενη ενέργειά του συνιστά βία ή άλλη παράνομη ενέργεια ή παράλειψη και να θέλει να περιάγει το θύμα σε κατάσταση τρόμου ή ανησυχίας.
Ιδιαίτερο, δε, ενδιαφέρον μάλιστα παρουσιάζει η υπ’ αριθμόν 18/2020 απόφαση του Μεικτού Ορκωτού Δικαστηρίου Αθηνών, στην οποία αναφέρεται ότι: ως εξαναγκασμός νοείται η υποβολή του παθόντος ή της παθούσης σε συνουσία ή σε ανοχή ή επιχείρηση γενετήσιας πράξης, παρά τη θέληση ή την αντίστασή του. Σωματική βία είναι η φυσική δύναμη που δεν μπορεί να αποκρουσθεί και που εξαναγκάζει κάποιον να υποστεί, χωρίς τη θέλησή του, τη συνουσία ή να ανεχθεί γενετήσια πράξη ή να επιχειρήσει την τελευταία. Ψυχολογική βία είναι αυτή που ενέχει απειλή ενωμένη με επικείμενο κίνδυνο σώματος ή ζωής, ο δε κίνδυνος πρέπει να είναι «άμεσος», δηλαδή το επαπειλούμενο κακό να ενέχει σοβαρότητα και βαρύτητα ικανή να οδηγήσει τον εξαναγκαζόμενο να υποστεί τη συνουσία ή να ανεχθεί ή να επιχειρήσει άλλη συναφή πράξη. Μπορεί δε να αφορά τη ζωή ή την υγεία του παθόντος ή των οικείων του. Στην ανωτέρω απόφαση, το δικαστήριο έκρινε ότι πρέπει να γίνει επιτρεπτή μεταβολή της κατηγορίας από βιασμό σε κατάχρηση ανικάνου σε ασέλγεια, χωρίς να δέχεται ότι συνιστά ψυχολογική βία η κατάχρηση της κατάστασης ενήλικης κοπέλας, η οποία είχε καταναλώσει ναρκωτικές ουσίες και η όποια μηδαμινή αντίστασή της κάμφθηκε με διαβεβαιώσεις του δράστη.
Από τα ανωτέρω καθίσταται σαφές ότι η ψυχολογική βία, αν και αποτελεί μια εσωτερικευμένη κατάσταση όπως την βιώνει το θύμα, απαιτεί να διαθέτει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά και προϋποθέσεις, προκειμένου να μπορέσει να υπαχθεί στην ισχύουσα νομοθεσία. Η τελευταία, με τις αλλαγές που έχουν μεσολαβήσει ήδη το 2024, δεν είναι απολύτως ξεκάθαρη σε κάποια σημεία της, γεγονός που εγείρει προβλήματα, με αποτέλεσμα να χρήζει στενότερης ερμηνείας προς αποφυγή κατάχρησής της από επιτήδεια θύματα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Δημοπούλου Αναστασία, Ποινική Δικαιοσύνη, Νομική Βιβλιοθήκη, 2021
- Μαρία Αικατερίνη Παπαδοπούλου, «Οι αλλαγές του ν. 5090/2024 στον νόμο για την ενδοοικογενειακή βία», sioufaslaw.gr, διαθέσιμο εδώ
