Του Κυριάκου Χατζησάββα,
Το COINTELPRO (Counter Intelligence Program) ήταν η κωδική ονομασία του προγράμματος του FBI με σκοπό την παρακολούθηση, τη διείσδυση, τη δυσφήμηση και τη διάσπαση διάφορων πολιτικών οργανώσεων που θεωρούνταν ανατρεπτικές και επικίνδυνες. Η λειτουργία του ξεκίνησε με αρχικό στόχο το Κομμουνιστικό Κόμμα των ΗΠΑ το 1956, όμως γρήγορα επεκτάθηκε και σε άλλες οργανώσεις, μεταξύ των οποίων και τα κινήματα της «Μαύρης Απελευθέρωσης», με τον κύκλο του να κλείνει το 1971. Τα πλέον αποχαρακτηρισμένα έγγραφα του FBI καθιστούν φανερή τη στοχοποίηση τόσο των κινημάτων της «Μαύρης Απελευθέρωσης» στο σύνολο τους, όσο και των ηγετικών μορφών τους. Παρακάτω θα μελετήσουμε το στόχο, τις ενέργειες και τα αποτελέσματα του προγράμματος απέναντι σε φυσιογνωμίες όπως ο Martin Luther King και ο Malcolm X, αλλά και οργανώσεις όπως το NAACP (National Association for the Advancement of Colored People), την SCLC (Southern Christian Leadership Conference) και την SNCC (Student Nonviolent Coordinating Committee).
Πρώτος χρονολογικά στόχος του FBI υπήρξε το NAACP. Το έντονο ενδιαφέρον του FBI για το κίνημα είχε ήδη ξεκινήσει από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1941, με την έρευνα να διαρκεί 25 χρόνια. Μετά το σημείωμα COINTELRPRO του Hoover, επικεφαλής του FBI, στις 2 Οκτωβρίου του 1956, στο οποίο προειδοποιούσε για προσπάθεια διείσδυσης του Κομμουνιστικού Κόμματος στο κίνημα, η παρακολούθηση εντατικοποιήθηκε. Χαρακτηριστικά, το 1957 συντάχθηκε αναφορά 137 σελίδων για τη δράση του NAACP το 1956, με πληροφορίες που συλλέχθηκαν από τους 151 πληροφοριοδότες που διέθετε το FBI μέσα στο κίνημα. Ακόμη, βάση των επίσημων στοιχείων του γραφείου, μεταξύ του 1946 και του 1960, το FBI προχώρησε σε περίπου 3,000 υποκλοπές, με πάνω από 800 κοριούς να έχουν τοποθετηθεί στα γραφεία των οργανώσεων που παρακολουθούσαν. Τελικά, και παρά την αποτυχία σύνδεσης του κινήματος με το Κομμουνιστικό Κόμμα ή οποιαδήποτε οργάνωση «ξένης επιρροής», το FBI επιχείρησε να συμπεριλάβει το κίνημα στο νομοσχέδιο του 1954, σχετικά με τον κομμουνιστικό έλεγχο. Η προσπάθεια αυτή απέτυχε μονάχα μετά από μια σειρά αποφάσεων του Αρείου Πάγου, αποτρέποντας τα μέλη του κινήματος από την εξαναγκαστική καταγραφή τους ως ανατρεπτικά ή τη φυλάκιση τους.
Παράλληλα, το 1957, με το COINTELPRO να είναι πλέον το κύριο εργαλείο στη μακρά διαμάχη μεταξύ της κυβέρνησης και των Αφροαμερικανών, το βλέμμα του FBI στράφηκε στον Martin Luther King και τη νεοσύστατη SCLC. Ο Hoover έβλεπε στο πρόσωπο του MLK τον μεγαλύτερο του φόβο, όπως ανέφερε σε μία συνεδρίαση του COINTELPRO, έναν «Μαύρο Μεσσία». Το παραπάνω καθώς και η πεποίθηση του ότι ο ηγέτης του SCLC ήταν καθοδηγούμενος από τους κομμουνιστές, τον οδήγησαν στην οργάνωση ενός τεράστιου κυνηγητού. Το 1963, παρά την αποτυχία ανακάλυψης της όποιας σύνδεσης του King με τον κομμουνισμό, ο Hoover συντάσσει μια επιστολή στην οποία τον χαρακτηρίζει ως τον «πιο επικίνδυνο Νέγρο στη χώρα, από την οπτική του κομμουνισμού». Η επιστολή φτάνοντας στην Ουάσιγκτον σόκαρε τους γερουσιαστές και τους επικεφαλής του στρατού, οδηγώντας τον γενικό εισαγγελέα Robert F. Kennedy, παρά τις προσωπικές του διαφωνίες, να δώσει το πράσινο φως, στις 10 και στις 21 Οκτωβρίου του 1963, για άνευ ορίων παρακολούθηση του MLK και των κεντρικών γραφείων του SCLC στην Ατλάντα. Την περίοδο που ακολούθησε το FBI προχώρησε στην τοποθέτηση 16 κοριών και 8 μηχανισμών τηλεφωνικών υποκλοπών. Το 1964, 2 μέρες μετά την ανακοίνωση της βράβευσης του King με το νόμπελ ειρήνης, το FBI απέστειλε ένα ανώνυμο γράμμα, στο οποίο τον καλούσε να αυτοκτονήσει πριν από την ομιλία του, αλλιώς θα δινόταν στη δημοσιότητα μια κασέτα με «στιγμιότυπα» από τις υποκλοπές των προηγούμενων ετών, η οποία προετοιμάστηκε από τον τεχνικό ήχου του γραφείου, John Matter. Η παραπάνω ενέργεια δεν έφερε τα επιθυμητά αποτελέσματα, με τις παρακολουθήσεις ωστόσο να συνεχίζονται.
Το καλοκαίρι του 1967, οι πόλεις της χώρας μετατρέπονται σε εμπόλεμες ζώνες με τους Αφροαμερικανούς να συγκρούονται με τις στρατιωτικές και τις αστυνομικές δυνάμεις. Ο απολογισμός των συγκρούσεων έφτασε τους 88 νεκρούς, τους 1.397 τραυματίες και τις 16.389 συλλήψεις, με τις υλικές ζημιές να κοστολογούνται στα 664.5 εκατομμύρια. Στις 25 Αυγούστου, με αφορμή τα επεισόδια, το FBI δημιουργεί νέα υποκατηγορία του COINTELPRO με την ονομασία Black Hate, τοποθετώντας στο επίκεντρο των ερευνών το SCLC και το SNCC. Οι στόχοι του προγράμματος ήταν «η αποδιοργάνωση, ο αποπροσανατολισμός, η δυσφήμιση ή αλλιώς η εξουδετέρωση» αυτών των οργανώσεων. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς οι συμπλοκές αντικαθίστανται από ειρηνικές διαδηλώσεις, με τους διαδηλωτές να εκφράζουν τη δυσαρέσκεια τους απέναντι στον πρόεδρο και σύμμαχο του Hoover, Lyndon B. Johnson. Με το κλίμα να παραμένει τεταμένο, στις 31 Μαρτίου του 1968, ο LBJ αποσύρει την υποψηφιότητα του για τις επόμενες προεδρικές εκλογές, με τον Robert F. Kennedy, πολιτικό εχθρό του επικεφαλής του FBI, να παρουσιάζεται ως επικρατέστερος υποψήφιος του Δημοκρατικού Κόμματος. Τέσσερις μέρες μετά την απόσυρση του Johnson, ο Hoover γράφει στους πράκτορες του ότι «η νέγρικη νεολαία και οι μετριοπαθείς πρέπει να καταλάβουν πως αν υποκύψουν σε επαναστατικές διδασκαλίες, θα είναι νεκροί επαναστάτες». Την επόμενη μέρα, στις 4 Απριλίου του 1968, ο Martin Luther King δολοφονείται από ελεύθερο σκοπευτή στο Μέμφις.
Η δολοφονία του MLK ήρθε μόλις 3 χρόνια μετά τη δολοφονία του εξίσου ισχυρού ηγέτη των Αφροαμερικανών, Malcolm X. Ο τελευταίος υπήρξε μέλος του έντονα στοχοποιημένου NoI (Nation of Islam) υπό τον Elijah Muhammad μέχρι τον Μάρτιο του 1964, όταν αποχώρησε για να δημιουργήσει τη δική του εκκλησία “Muslim Mosque, Inc.” και την πολιτική οργάνωση OAAU (Organization of Afro-American Unity). Μέχρι και τη δολοφονία του, το 1965, το FBI είχε συντάξει υλικό τουλάχιστον 2.300 σελίδων, σχετικά με τον Μαύρο ηγέτη καθώς και τις οργανώσεις του. Παράλληλα, όπως διαφαίνεται κι από σημείωμα COINTELPRO του ειδικού πράκτορα του Chicago, Marlin Johnson, στις 22 Ιανουαρίου του 1969, το FBI, μέσω των χαφιέδων του στο NoI, «δημιούργησε διαμάχες» μεταξύ του πρώην μέλους και της οργάνωσης. Αποτέλεσμα ήταν η δολοφονία του Malcolm X, στις 14 Φεβρουαρίου του 1965, από στέλεχος του NoI, με τη δράση του γραφείου να θεωρείται πετυχημένη.
Επιστρέφοντας χρονολογικά στο 1968 και τον πρώτο χρόνο λειτουργίας της υποκατηγορίας του COINTELPRO, Black Hate, βλέπουμε τη δράση του προγράμματος να επεκτείνεται σε 41 πόλεις, με το δίκτυο του FBI να αριθμεί περίπου 4.000 μέλη. Μέχρι και την ολοκλήρωση του προγράμματος, το 1971, το FBI κατάφερε, με πολλά και διαφορετικά μέσα και τεχνάσματα, να πλήξει ισχυρά, και σε αρκετές περιπτώσεις ανεπανόρθωτα, τα κινήματα της Μαύρης Απελευθέρωσης. Στο Σεντ Λούις, κατάφεραν μέσω απειλητικών μηνυμάτων και με τη διάδοση κατηγοριών από δική τους εφημερίδα, να εξουδετερώσουν τον Charles Koen και το κίνημα του. Στη Φλόριντα, δημιούργησαν ένα προπαγανδιστικό ντοκιμαντέρ, το οποίο προβλήθηκε στα τοπικά κανάλια, παρουσιάζοντας του Μαύρους ακτιβιστές ως «βίαιους και δειλούς» χρησιμοποιώντας πλάνα όπου «έμοιαζαν με παγιδευμένα ποντίκια». Στο Ντιτρόιτ, μετά από μια σειρά απειλητικών μηνυμάτων απέναντι στον ηγέτη του νεοσύστατου RNA (Republic of New Afrika), Imari Abubakari Obadele, χωρίς επιτυχία, προχώρησαν σε ένοπλη συμπλοκή. Με στόχο τη σύλληψη του Obadele, προχώρησαν σε παράνομη επίθεση στα κεντρικά του RNA με 36 οπλισμένους πράκτορες, με αποτέλεσμα την ανταλλαγή πυρών. Η συμπλοκή οδήγησε στο θάνατο ενός αστυνομικού και τη σύλληψη του Obadele και 10 άλλων μελών της οργάνωσης, με 8 εξ αυτών να καταδικάζονται και την οργάνωση να παραλύει.
Ο μανιακός πόλεμος του FBI κατά των μαύρων κινημάτων είχε επιφέρει καρπούς. Με τις περισσότερες οργανώσεις να έχουν αποδυναμωθεί πλήρως, ο Hoover, μπορούσε πλέον να επικεντρωθεί στο κίνημα, που το 1968 σε συνέντευξη του στη New York Times αποκάλεσε «τον μεγαλύτερο κίνδυνο για την εσωτερική ασφάλεια της χώρας», τους Μαύρους Πάνθηρες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ward Churchill, Jim Vander Wall (1990), The COINTELPRO Papers: Documents from the FBI’s Secret Wars Against Domestic Dissent, εκδ. South End Press
- Tim Weiner (2012), Enemies: A History of the FBI, εκδ. Random House
- Nelson Blackstock (1975), COINTELPRO: The FBI’s Secret War on Political Freedom, εκδ. Monad Press
- David J. Garrow (1981), The FBI and Martin Luther King, Jr From “Solo” to Memphis, εκδ. W.W. Norton & Company
- COINTELPRO, vault.gov, διαθέσιμο εδώ
