Της Άννας Ηλίου,
Ο ύπνος δεν είναι πολυτέλεια, αλλά θεμελιώδης πανανθρώπινη ανάγκη. Ωστόσο, οι βιολογικά απαραίτητες ώρες ύπνου διαφέρουν μεταξύ των φύλων, με τις γυναίκες να χρειάζονται περισσότερη ανάπαυση από τους άνδρες. Επιστημονικές έρευνες των τελευταίων ετών το επιβεβαιώνουν: ο εγκέφαλος του θηλυκού φύλου λειτουργεί διαφορετικά, με αυξημένη πολυπλοκότητα και μεγαλύτερη χρήση νευρωνικών κυκλωμάτων. Οι ορμονικές διακυμάνσεις, ο κιρκάδιος ρυθμός και η γνωστική δραστηριότητα καθιστούν τον ύπνο ακόμα πιο κρίσιμο για τη σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών. Πώς εξηγούνται, όμως, αυτά στην πράξη και γιατί έχουν σημασία;
Ο ρόλος της εγκεφαλικής δραστηριότητας και πολυπλοκότητας
Μία από τις κύριες αιτίες που εξηγούν τη μεγαλύτερη ανάγκη των γυναικών για ύπνο είναι η αυξημένη γνωστική πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων τους. Οι γυναίκες τείνουν να χρησιμοποιούν περισσότερες εγκεφαλικές περιοχές ταυτόχρονα, γεγονός που σχετίζεται με την ικανότητά τους να εκτελούν πολλαπλές εργασίες συγχρόνως. Ιδιαίτερα ο προμετωπιαίος φλοιός, υπεύθυνος για τη λήψη αποφάσεων, την επίλυση προβλημάτων και τον αυτοέλεγχο, φαίνεται να έχει αυξημένη δραστηριότητα στις γυναίκες. Αυτή η αυξημένη εγκεφαλική δραστηριότητα απαιτεί μεγαλύτερη περίοδο ανάπαυσης και αναδόμησης κατά τη διάρκεια του ύπνου. Παράλληλα, η ισχυρότερη σύνδεση μεταξύ φλοιού και ιπποκάμπου (που αποτελεί την «αποθήκη αναμνήσεων» του εγκεφάλου) ενισχύει τη μνήμη και τη μάθηση, απαιτώντας επαρκή ξεκούραση για να διατηρηθούν αυτές οι λειτουργίες.
Ορμονικές διακυμάνσεις και επίδραση στον ύπνο
Οι ορμονικές αλλαγές καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής των γυναικών επηρεάζουν σημαντικά την ποιότητα και τη διάρκεια του ύπνου. Ο εμμηνορρυσιακός κύκλος, η εγκυμοσύνη και η εμμηνόπαυση προκαλούν μεταβολές στα επίπεδα οιστρογόνων και προγεστερόνης, των κυρίων ορμονών του γυναικείου φύλου, γεγονός που μπορεί να διαταράξει τον ύπνο.
Η προγεστερόνη δρα ως φυσικό ηρεμιστικό, καθώς έχει αγχολυτικές και υπνωτικές ιδιότητες, ενισχύοντας τη φάση του βαθέος ύπνου. Κατά την ωχρινική φάση του εμμηνορρυσιακού κύκλου (μετά την ωορρηξία), όταν τα επίπεδα της προγεστερόνης είναι υψηλά, οι γυναίκες μπορεί να αισθάνονται μεγαλύτερη υπνηλία. Από την άλλη, κατά τη διάρκεια της εμμηνόπαυσης, η απότομη μείωση τόσο των οιστρογόνων όσο και της προγεστερόνης σχετίζεται με αϋπνία, νυχτερινές εφιδρώσεις και μειωμένη συνολική ποιότητα ύπνου. Επιπλέον, η μελατονίνη, η ορμόνη που ρυθμίζει τον ύπνο, μπορεί να επηρεάζεται από αυτές τις ορμονικές μεταβολές, επιδεινώνοντας τα προβλήματα του ύπνου.
Κιρκάδιος ρυθμός: το βιολογικό «ρολόι»
Ο κιρκάδιος ρυθμός, ο βιολογικός μηχανισμός, που ρυθμίζει τον ύπνο και την εγρήγορση, λειτουργεί διαφορετικά στους άνδρες και τις γυναίκες. Οι γυναίκες τείνουν να έχουν έναν ελαφρώς μικρότερο κιρκάδιο κύκλο, γεγονός που τις κάνει να νυστάζουν και να ξυπνούν νωρίτερα. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη ύπνου, ειδικά όταν το καθημερινό πρόγραμμα δεν είναι συγχρονισμένο με τον βιολογικό τους ρυθμό.
Επιπλέον, οι γυναίκες παρουσιάζουν υψηλότερη ευαισθησία στις διαταραχές ύπνου, όπως η αϋπνία. Σε αντίθεση με τους άνδρες, που είναι πιο επιρρεπείς σε υπνική άπνοια, οι γυναίκες έχουν συχνότερα προβλήματα έλευσης και διατήρησης του ύπνου, αυξάνοντας την ανάγκη τους για επιπλέον ώρες αλλά και καλύτερη ποιότητα ανάπαυσης.
Επιπτώσεις της έλλειψης ύπνου
Η ανεπαρκής ξεκούραση μπορεί να έχει σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των γυναικών. Όσον αφορά την πρώτη, η έλλειψη ύπνου συνδέεται με αυξημένα επίπεδα φλεγμονής, επιτείνοντας τον κίνδυνο εμφάνισης χρόνιων παθήσεων όπως οι καρδιαγγειακές νόσοι, ο διαβήτης κι η παχυσαρκία. Αναφορικά με τη νοητική και ψυχική σφαίρα, ο εγκέφαλος που στερείται τον απαραίτητο χρόνο ανάπαυσης δυσκολεύεται να επεξεργαστεί πληροφορίες, μειώνοντας έτσι τη μνήμη, τη συγκέντρωση και τη συναισθηματική ρύθμιση κι αυξάνοντας τα επίπεδα άγχους και κατάθλιψης.
Συμπεράσματα και προεκτάσεις
Οι αυξημένες ανάγκες των γυναικών σε ύπνο δεν είναι παρά ένα ακόμη παράδειγμα εφαρμογής του νόμου της φύσης περί προσφοράς και ζήτησης: αυξημένη κατανάλωση ενέργειας οδηγεί σε αυξημένη ζήτηση ξεκούρασης. Σε μια κοινωνία που δοξάζει την εξάντληση και αντιμετωπίζει τον ύπνο ως αδυναμία, είναι καιρός να αλλάξουμε την αφήγηση. Γιατί ο ύπνος δεν είναι χάσιμο χρόνου· είναι το καύσιμο που επιτρέπει στις γυναίκες να συνεχίζουν να σκέφτονται, να δημιουργούν, να ηγούνται. Κι ίσως όταν το μυαλό τους θα μπορεί να ξεκουράζεται επί ίσοις όροις, θα μπορέσουμε όλοι να… κοιμόμαστε ήσυχοι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Exploring Sex and Gender Differences in Sleep Health: A Society for Women’s Health Research Report, Journal of Women’s Health, διαθέσιμο εδώ
- Sex differences in sleep: impact of biological sex and sex steroids, The Royal Society, διαθέσιμο εδώ
