Της Αναστασίας Δάβαρη,
Στις 15 Μαρτίου 1311, στον Αλμυρό Μαγνησίας, δόθηκε μία από τις πιο καθοριστικές μάχες της μεσαιωνικής ελληνικής ιστορίας, γνωστή ως Μάχη του Αλμυρού, ή αλλιώς Μάχη της Κωπαΐδας ή του Κηφισού. Η αναμέτρηση αυτή άλλαξε δραστικά την ισορροπία δυνάμεων στα Βαλκάνια, σηματοδοτώντας το τέλος της φραγκικής επιρροής στη Στερεά Ελλάδα και την απαρχή της λεγόμενης καταλανικής εποχής.
Μετά τη Δ΄ Σταυροφορία και τη διάλυση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, ο ελλαδικός χώρος κατακερματίστηκε σε ένα μωσαϊκό από φραγκικά, βυζαντινά και λατινικά κρατίδια. Το Δουκάτο των Αθηνών, ιδρυθέν από τον Όθωνα ντε λα Ρος, ήταν από τα ισχυρότερα φραγκικά δουκάτα, με διοικητικό κέντρο την Αθήνα και τη Θήβα.
Την ίδια περίοδο, στην άλλη άκρη της Μεσογείου, αναδυόταν μια διαφορετική στρατιωτική δύναμη, η Καταλανική Εταιρεία. Οι μισθοφόροι αυτοί, κυρίως από την Καταλονία και την Αραγωνία, είχαν αρχικά στρατολογηθεί για να πολεμήσουν τους Τούρκους στη Μικρά Ασία, υπό την αρχηγία του Ρογήρου ντε Φλορ. Μετά τη δολοφονία του από Βυζαντινούς αξιωματούχους και τον σταδιακό αποκλεισμό τους από την Κωνσταντινούπολη, η Καταλανική Εταιρεία κινήθηκε δυτικά, περνώντας από τη Μακεδονία και τη Θεσσαλία, αφήνοντας πίσω της καταστροφή και αναταραχή.
Η Καταλανική Εταιρεία δεν ήταν απλώς μια ομάδα μισθοφόρων. Επρόκειτο για μια καλά συντονισμένη, πειθαρχημένη και ιδιαίτερα αποτελεσματική στρατιωτική μονάδα, που συνδύαζε επιθετικότητα με εξαιρετική ευκινησία. Είχε εμπειρία στον ανορθόδοξο πόλεμο και ενεργούσε έξω από τα καθιερωμένα πρότυπα της ιπποτικής τακτικής της Δύσης.
Όταν οι Καταλανοί έφτασαν στη Θεσσαλία, ο Δούκας των Αθηνών, Γκωτιέ Ε΄ του Μπριέν, αποφάσισε να τους προσλάβει για να εξουδετερώσει εχθρούς και ανταγωνιστές του, κυρίως από το Δεσποτάτο της Ηπείρου και την περιοχή των Σερρών. Η συνεργασία επέφερε αποτελέσματα αρχικά, όμως η αυξανόμενη ισχύς και επιτυχία των Καταλανών ανησύχησε τον Γκωτιέ, ο οποίος όχι μόνο αρνήθηκε να τους πληρώσει, αλλά φέρεται να σχεδίαζε και την εξόντωσή τους.
Η τελική σύγκρουση ήταν πλέον αναπόφευκτη. Ο Γκωτιέ συγκέντρωσε έναν ισχυρό στρατό που αριθμούσε περίπου 2.000 ιππότες, με ενισχύσεις από τη Νότια Ιταλία και τη στήριξη τοπικών δυνάμεων. Η αριθμητική του υπεροχή ήταν σαφής. Όμως, οι Καταλανοί, αν και λιγότεροι και χωρίς σημαντικό ιππικό, διέθεταν τη στρατηγική οξυδέρκεια και τη δυνατότητα ευέλικτης τακτικής δράσης.
Οι τελευταίοι διάλεξαν τον τόπο και τον χρόνο της μάχης. Παρέταξαν τις δυνάμεις τους κοντά στην περιοχή της Κωπαΐδας, σε μια έκταση γεμάτη έλη και φυσικά εμπόδια. Με τεχνική ευφυΐα, κατάφεραν να εκτρέψουν υδάτινες ροές και να καταστρέψουν φράγματα, μετατρέποντας την πεδιάδα σε βαλτώδη παγίδα. Όταν ο Γκωτιέ διέταξε την επίθεση, το φραγκικό ιππικό βυθίστηκε στη λάσπη. Οι ευκίνητοι Καταλανοί εκμεταλλεύτηκαν την αδράνεια και επιτέθηκαν από τα πλάγια.
Η νίκη των Καταλανών υπήρξε ολοκληρωτική. Οι Φράγκοι έχασαν όχι μόνο τη μάχη, αλλά και την κυριαρχία τους στην Κεντρική Ελλάδα. Οι Καταλανοί δεν περιορίστηκαν στη λεηλασία, αλλά κατέλαβαν το Δουκάτο των Αθηνών, εγκαθίδρυσαν δική τους διοίκηση και επιδίωξαν τη νομιμοποίησή τους. Το 1312, ο Φρειδερίκος Γ΄ της Σικελίας, βασιλιάς της Αραγωνίας, ανέλαβε ονομαστικά το δουκάτο, ορίζοντας εκπροσώπους εκ μέρους του.
Η νέα καταλανική διοίκηση κράτησε μέχρι το 1388, μεταβάλλοντας την κοινωνική και πολιτική δομή της περιοχής. Καταλανικοί νόμοι αντικατέστησαν τα προηγούμενα φεουδαρχικά δίκαια, ενώ σε θρησκευτικό επίπεδο η περιοχή συνέχισε να υπάγεται στο Λατινικό Πατριαρχείο. Η Αθήνα και η Θήβα, τα κέντρα του δουκάτου, βίωσαν μια ασυνήθιστη περίοδο ισπανικής επιρροής.
Η Μάχη του Αλμυρού δεν ήταν απλώς μία πολεμική σύγκρουση. Ήταν το σύμβολο του τέλους της φραγκικής ιπποτικής δύναμης στα Βαλκάνια και η απόδειξη πως η στρατηγική ευφυΐα μπορεί να υπερισχύσει της αριθμητικής υπεροχής. Οι βαλτώδεις εκτάσεις της Κωπαΐδας σφράγισαν το τέλος του φραγκικού βασιλείου και το εφαλτήριο μιας νέας, απρόσμενης πραγματικότητας, της καταλανικής Ελλάδας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Η Καταλανική Εταιρεία και η οριστική καταστροφή του Μεσαιωνικού Ελληνισμού (1302 – 1311 μ.Χ.), istorikathemata.com, διαθέσιμο εδώ
- Καταλανική Εταιρεία και μάχη του Αλμυρού (1311), boeotia.ehw.gr διαθέσιμο εδώ
- ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ – 15 Μαρτίου 1311: Μάχη του Αλμυρού, η Καταλανική Εταιρεία κυριαρχεί στην κεντρική Ελλάδα, military-history.gr, διαθέσιμο εδώ
