Της Ελένης Μήτσιου,
Η καθημερινότητα πλαισιώνεται από τους δικούς της ήχους, ορισμένους εκ των οποίων έχουμε την τύχη να επιλέγουμε, όπως τον ήχο κλήσης της συσκευής μας ή τα τραγούδια που συνοδεύουν τις βόλτες μας με το αυτοκίνητο. Ωστόσο, η πλειοψηφία των ήχων δε γίνεται να επιλεγούν ή να αποφευχθούν, όπως ο ήχος μάσησης του ατόμου που βρίσκεται στο απέναντι τραπέζι του εστιατορίου ή ο ρυθμός με τον οποίο χτυπά ο συνάδελφός σου το στυλό στο γραφείο. Αν και τυχαίοι ή αναπόφευκτοι, στους περισσότερους περνούν απαρατήρητοι και αδιάφοροι. Ωστόσο, είχες σκεφτεί ποτέ, πως για ορισμένους ανθρώπους κάποιος συγκεκριμένος ήχος ή ένα σύνολο αυτών εξαντλούν την αντοχή τους και προκαλούν ανυπόφορα συναισθήματα; Έτσι, το παρόν άρθρο πραγματεύεται τη συγκεκριμένη διαταραχή, τη μισοφωνία, προσπαθώντας να διαλευκάνει ορισμένα σημεία της.
Τι είναι η μισοφωνία;
Έχοντας ως στόχο την κατανόηση της διαταραχής, ο ορισμός της είναι παραπάνω από βοηθητικός. Ως μισοφωνία ορίζεται η διαταραχή κατά την οποία το άκουσμα ορισμένων ήχων προκαλεί στο άτομο μη ελεγχόμενο άγχος, θυμό ή αποστροφή. Επιπλέον, η διαταραχή ενδέχεται να περιλαμβάνει τη μη αντοχή κι άλλων αισθήσεων, όπως ορισμένων οπτικών ή απτικών (που σχετίζονται με την αφή) ερεθισμάτων. Ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται στους ασθενείς διαφέρει, με ορισμένους να επισημαίνουν έναν συγκεκριμένο ήχο ο οποίος προκαλεί τα συμπτώματα, ενώ για άλλους είναι περισσότεροι του ενός, μικρότερης ή μεγαλύτερης ποικιλομορφίας. Εκτός από το ερέθισμα «πυροδότησης» (“trigger sound”), η κατηγοριοποίηση των ασθενών προκύπτει και από τη δυνατότητά τους να ελέγχουν τα συναισθήματα αλλά και τις αντιδράσεις τους. Μερικοί αναφέρουν πως δε δύνανται να ελέγξουν τα συναισθήματά τους, αλλά τις αντιδράσεις τους. Αντιθέτως, για μια ομάδα ασθενών, ακόμη και οι αντιδράσεις τους εμφανίζονται ακούσια έπειτα από την έκθεση στον αντίστοιχο ήχο, οδηγώντας τους σε παρορμητικές συμπεριφορές ή θέτοντάς τους μη λειτουργικούς στα εν λόγω περιβάλλοντα.
Επιπλέον, τα στατιστικά παρουσιάζουν τις γυναίκες πιο επιρρεπείς, με τα ποσοστά των περιπτώσεων που τις αφορούν να κυμαίνονται από 55% έως 83%. Σχετικά με τις ηλιακές ομάδες στις οποίες εμφανίζεται, δε φαίνεται να υπερέχει κάποια εξ αυτών, εντούτοις, η έναρξή της παρατηρείται κυρίως στα πρώτα έτη της εφηβείας. Ακόμη, η μισοφωνία επηρεάζει το 20% του πληθυσμού κατά τη διάρκεια της ζωής του, αν και η περαιτέρω διεξαγωγή έρευνας είναι απαραίτητη.
Ποια είναι τα συμπτώματα της μισοφωνίας;
Η συμπτωματολογία της μισοφωνίας προκύπτει από την απόκριση στα ερεθίσματα που την προκάλεσαν, ενώ σχετίζεται με τα φυσικά ένστικτα της «μάχης ή φυγής». Τα συμπτώματα μπορεί να είναι συναισθηματικής φύσεως, εμφανιζόμενα ταχύτατα σε μεγάλη ένταση και να περιλαμβάνουν θυμό, ανησυχία, απέχθεια, φόβο ή/ και ενόχληση. Επίσης, ενδέχεται να σωματοποιηθούν, στοχεύοντας στην αυτοπροστασία και, συνεπώς, η λίστα περιλαμβάνει την αύξηση της αρτηριακής πίεσης, την αίσθηση πίεσης και πόνου στο στήθος, την ανόρθωση τριχών (ανατρίχιασμα), την εφίδρωση και την αύξηση του καρδιακού ρυθμού.
Ακόμη, η τελευταία κατηγορία συμπτωμάτων αποτελείται από τα συμπεριφορικά, οφειλόμενα σε ενστικτώδεις και παρορμητικές αντιδράσεις περιλαμβάνοντας την αποφυγή καταστάσεων στις οποίες το άτομο γνωρίζει πως ενδέχεται να εκτεθεί στα «ερεθίσματα πυροδότησης», την αποχώρηση από τον χώρο όπου συνέβη η έκθεση και λεκτικές ή φωνητικές αποκρίσεις στο άτομο ή το αίτιο του ήχου. Αξίζει να προστεθεί η μη βίαιη, αλλά και (σπανιότερα) η βίαιη προσπάθεια παύσης του ήχου ως ένα επιπλέον σύμπτωμα. Γενικότερα, σε όποια εκ των τριών κατηγοριών κι αν ανήκουν τα συμπτώματα, η έντασή τους σχετίζεται με τον βαθμό στον οποίο ο ασθενής τα βιώνει. Πολυάριθμες φορές, οι αποκρίσεις προκύπτουν μη ελεγχόμενα κι έτσι, έπειτα από την εκδήλωσή τους, το άτομο ενδέχεται να μετανιώσει για τη συμπεριφορά του, χωρίς ωστόσο, η διαχείριση παρόμοιας μελλοντικής κατάστασης να μπορεί να ελεγχθεί καλύτερα λόγω του περιστατικού.
Κοινά ερεθίσματα «πυροδότησης» (“trigger sounds”)
Παρά το γεγονός ότι οποιοσδήποτε ήχος μπορεί να προκαλέσει μισοφωνία, εντούτοις, ορισμένες κατηγορίες είναι πιθανότερο να οδηγήσουν σε αυτή, με την ένταση της απόκρισης να σχετίζεται με την απόσταση του ατόμου από την πηγή του ερεθίσματος. Όπως ίσως είναι γνωστό, ήχοι παραγόμενοι κατά την κατανάλωση τροφής ή ροφημάτων, ήχοι αναπνοής (έντονη αναπνοή, ροχαλητό, φύσημα μύτης) ή παραγόμενοι από τη στοματική κοιλότητα και τον λαιμό γενικότερα (βήχας, ασπασμοί) αποτελούν εξαιρετικά κοινά ερεθίσματα μισοφωνίας. Επιπλέον, τη λίστα συμπληρώνουν κινήσεις ή δραστηριότητες, όπως το χτύπημα των δακτύλων, ο ήχος του μηχανισμού εναλλαγής μύτης του στυλό, το σχίσιμο χαρτιών και ο ήχος κρούσης μεταλλικών σκευών/μαχαιροπίρουνων. Τέλος, δεν είναι απαραίτητο να προέρχονται από ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά και από ζώα ή αντικείμενα και συσκευές, όπως ο ήχος των δεικτών του ρολογιού ή ο ήχος κλήσης ενός τηλεφώνου.
Αίτια και αντιμετώπιση της μισοφωνίας
Μέχρι σήμερα, οι επιστήμονες δε γνωρίζουν τα ακριβή αίτια της μισοφωνίας, ωστόσο, υποπτεύονται πως προκύπτει ως συνδυασμός συνυπαρχόντων παραγόντων. Πρώτα πρώτα, ένας εκ των σημαντικότερων παραγόντων δεν είναι άλλος από τις δομικές και λειτουργικές διαφοροποιήσεις του εγκεφάλου, εμφανίζοντας έτσι περισσότερη δραστηριότητα αλλά και διασυνδέσεις στις διάφορες περιοχές του, επηρεάζοντας την αντίληψη του ήχου και τη διαχείριση των συναισθημάτων που συνδέονται με εκείνον. Η συγκεκριμένη θεωρία στηρίζεται στην σύνδεση τόσο του ήχου όσο και των συναισθημάτων στο έμφυτο σύστημα αυτοπροστασίας, που διαθέτει ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Επομένως, όπως ακριβώς προσπαθεί κανείς ενστικτωδώς να κλείσει ένα ραδιόφωνο το οποίο αυτόματα τερματίζει τον ήχο, έτσι και η μισοφωνία προκαλεί αντιδράσεις «μάχης- φυγής», όταν προκύψουν στο περιβάλλον τα ερεθίσματα «πυροδότησης».
Συμπληρωματικά, η συνύπαρξη ορισμένων καταστάσεων, διαταραχών ή παθολογιών επιδεινώνει ή προκαλεί τη μισοφωνία. Στις περιπτώσεις αυτές εντάσσονται η νευροδιαφορετικότητα και νευρολογικές διαταραχές [όπως η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ), ορισμένα φάσματα αυτισμού και το σύνδρομο Tourette], οι ψυχικές διαταραχές [όπως η Μείζων Καταθλιπτική Διαταραχή (MDD), Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD), η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD) και η Oριακή Διαταραχή Προσωπικότητας (BPD)] και διαταραχές της ακοής (όπως η απώλεια ακοής, οι εμβοές και η υπερακουσία).
Αξίζει να σημειωθεί πως ένα λίγο μικρότερο ποσοστό της τάξης του 24% των ατόμων με ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, τα οποία ωστόσο δεν πληρούν τα συνολικά κριτήρια διάγνωσης της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, αναφέρεται πως πάσχουν από μισοφωνία. Ακόμη, υπάρχουν στοιχεία που αποδίδουν τη μισοφωνία σε κληρονομικούς παράγοντες, εντούτοις, η περαιτέρω έρευνα είναι απαραίτητη, ώστε να προσδιοριστεί με σιγουριά και ακρίβεια η παραπάνω σύνδεση. Τέλος, σύμφωνα με τους ειδικούς, έως τώρα έχει βρεθεί μία γενετική μετάλλαξη η οποία φαίνεται να σχετίζεται με την εν λόγω διαταραχή.
Διάγνωση και αντιμετώπιση
Η διάγνωση της μισοφωνίας πραγματοποιείται από τους παρόχους υγειονομικής περίθαλψης μέσω ερωτήσεων στον ασθενή. Οι ανάλογες απαντήσεις θα βοηθήσουν στην αναγνώριση των συμπτωμάτων, στη διάγνωση και τη διαχείρισή της.
Όσον αφορά στα συμπτώματα, φαίνεται πως είναι θεραπεύσιμα σε διαφορετικό βαθμό, ανάλογα με το περιστατικό, αν και η μισοφωνία δεν αποτελεί μια επίσημα αναγνωρισμένη πάθηση. Μια πρώτη θεραπευτική προσέγγιση αποτελεί η ψυχοθεραπεία, ιδίως όταν η μισοφωνία συνδέεται με υπάρχουσες καταστάσεις, όπως η Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή (OCD) και η Διαταραχή Μετατραυματικού Στρες (PTSD). Η ψυχοθεραπεία θα συμβάλλει στην αναγνώριση των συγκεκριμένων ερεθισμάτων, στη μείωση της ευαισθησίας σε εκείνα και στη διαχείριση του τρόπου απόκρισης και αντιμετώπισης της κατάστασης. Ακόμη, η χρήση τεχνολογιών και αντικειμένων συμβάλλει αξιοσημείωτα στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ατόμων, αναφέροντας ενδεικτικά τη χρήση ωτοασπίδων και ακουστικών με ή χωρίς ακύρωση θορύβου (noise cancelation). Επιπλέον, η διατήρηση της προσοχής σε επιλεγμένους ήχους, κι όχι σε εκείνους που πυροδοτούν τη μισοφωνία, και η χρήση συσκευών παραγωγής ήχων καθησυχαστικών για το άτομο (όπως οι “pink” / “brown” ήχοι) φαίνεται να συμβάλλουν ιδιαιτέρως.
Στις περιπτώσεις δυσκολιών στον χώρο εργασίας, οι πάροχοι υγειονομικής περίθαλψης δύνανται να βοηθήσουν τους ασθενείς να αποκτήσουν τις παραπάνω προσαρμογές στο εργασιακό τους περιβάλλον. Τέλος, οι πολυάριθμες διαδικτυακές ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι οποίες αποτελούνται από άτομα που πάσχουν από μισοφωνία, ενδέχεται να συμβάλλουν στη βελτίωση της ποιότητας ζωής του ατόμου, καθώς εκεί τα άτομα μοιράζονται εμπειρίες, ιδέες και συμβουλές από προσωπικές εμπειρίες.
Συμπερασματικά, η μισοφωνία σε καμία των περιπτώσεων δε θα έπρεπε να παραμελείται ή να αντιμετωπίζεται ως ιδιοτροπία από τους μη πάσχοντες. Πρόκειται για μια κατάσταση η οποία επηρεάζει αξιοσημείωτα την ποιότητα ζωής των ατόμων και ο σεβασμός των αναγκών τους αποτελεί υποχρέωση του περίγυρου, σε όποιο επίπεδο κι αν γίνεται η συναναστροφή μαζί τους. Η ενημέρωση τόσο των πασχόντων, όσο και του κοινωνικού συνόλου θα συμβάλλει στον περιορισμό της δυσφορίας τους, ακόμη και στην αποφυγή των καταστάσεων οι οποίες την προκαλούν. Κλείνοντας, η ευαισθητοποίηση της κοινωνίας για τη μισοφωνία θα τη μετατρέψει σε μια πιο συμπεριληπτική μορφή, όπου τα άτομα θα γίνονται σεβαστά και θα νιώθουν αποδεκτά όπως κι αν βιώνουν την πληθώρα των ήχων στους οποίους εκτίθενται καθημερινώς. Έτσι, ο ήχος δε θα διχάζει, αλλά θα αποτελεί μέσο κατανόησης και επικοινωνίας, όπως άλλωστε προορίζεται εκ φύσεως να είναι!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Misophonia, Cleveland Clinic, διαθέσιμο εδώ
- Misophonia: When sounds really do make you “crazy”, Harvard Health Publishing, διαθέσιμο εδώ
