Της Μαριάνθης Κοκοράκη,
Η μερίδα των Φιλελλήνων που ήθελε να έρθει στην Ελλάδα αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα πριν ακόμα έρθει. Πολλοί από αυτούς αντιμετώπιζαν οικονομικές επιβαρύνσεις, δυσκολίες στη μετακίνηση (μεγάλες αποστάσεις), απαγορεύσεις των αρχών των πατρίδων τους ή άλλων χωρών απ’ όπου έπρεπε να περάσουν. Αρκετές φορές υπήρχαν και μεταξύ τους διαιρετικοί παράγοντες που υπονόμευαν τη μεταξύ τους ενότητα, όπως οι εθνικοί ανταγωνισμοί. Ακόμα και αν οι Φιλέλληνες κατάφερναν να φθάσουν στην Ελλάδα, συναντούσαν ελλείψεις στην οργάνωση του συντονισμού του Αγώνα, ανταγωνισμούς μεταξύ των οπλαρχηγών, έλλειψη χρημάτων για τη συντήρησή τους και απροθυμία αξιοποίησής τους. Επίσης, κάτι το οποίο τους απωθούσε, ήταν και η πρωτόγονη πολεμική τακτική των ελληνικών σωμάτων και των οπλαρχηγών τους.
Ο Φιλελληνισμός στάθηκε η αφορμή προκειμένου ένα σύμπλεγμα από διάφορες και αντιφατικές απόψεις να προσλάβει συγκεκριμένη έκφραση και πρακτική εφαρμογή. Η απόπειρα ενορχήστρωσής τους σε ενιαίο σύνολο, στάθηκε μία πολύπλοκη υπόθεση, την οποία, η ελληνική στρατιωτική και πολιτική ηγεσία κλήθηκε να διαχειριστεί. Οι ελληνικές αρχές ενθάρρυναν από την μία τις αυθόρμητες κινητοποιήσεις της κοινής γνώμης και από την άλλη δυσκολεύονταν να αφομοιώσουν και να ικανοποιήσουν τους ξένους εθελοντές, οι οποίοι επιθυμούσαν να υπηρετήσουν έμπρακτα την ελληνική υπόθεση. Αδυνατούσαν να συντηρήσουν αξιοπρεπώς όλους αυτούς τους Φιλέλληνες εθελοντές, ενώ η ελλιπής λειτουργία των πάσης φύσεως δομών, παρεμπόδιζε την ουσιαστική ενσωμάτωσή τους στις μάχιμες ομάδες, πράγμα που ακύρωνε εν πολλοίς τη συνδρομή τους.
Παράλληλα, οι Έλληνες αγωνιστές περιφρονούσαν τους πιο νέους Φιλέλληνες, αφού τους θεωρούσαν απειροπόλεμους και γενικώς απροετοίμαστους για τις ανάγκες του αγώνα τους. Παρά τις συστηματικές προσπάθειες των φιλελληνικών κομιτάτων να ελέγξουν και να οργανώσουν τη ροή των εθελοντών προς την Ελλάδα, δεν είναι λίγες οι περιπτώσεις μεμονωμένων και αυτοβούλων εθελοντών, οι οποίοι περίμεναν πολλά περισσότερα από την ελληνική υποδοχή ή τις προοπτικές της Επανάστασης και επέστρεφαν στις πατρίδες τους άπραγοι, απογοητευμένοι και σίγουρα πικραμένοι. Ορισμένοι από τους εθελοντές, που επέστρεφαν στις χώρες τους, περιέγραφαν με μελανά χρώματα την ελληνική εμπειρία τους. Στη Γερμανία μόνο, δημοσιεύτηκαν είκοσι μαρτυρίες απογοητευμένων εθελοντών μεταξύ του 1822 και 1833.
Μία από τις μαρτυρίες αυτές είναι αυτή του Γερμανού φιλόδοξου ίλαρχου από το Αμβούργο, του Karl Wilhem Dannenberg, που δημοσιεύτηκε το 1823. Ο Dannenberg, αφού απέτυχε να συγκροτήσει δική του ομάδα Φιλελλήνων εθελοντών, αποφάσισε να κατέβει μόνος του και με δικά του έξοδα στην Μασσαλία και από εκεί, στον επαναστατημένο Μοριά το 1822. Εκεί, θα παραμείνει τρεις ολόκληρους μήνες, δεν θα ενταχθεί σε κανένα στρατιωτικό σώμα, δεν θα λάβει την παραμικρή εντολή και δεν θα αναμειχθεί σε καμία συμπλοκή. Μάλιστα, θα γίνει μάρτυρας της δυσπιστίας και της κωλυσιεργίας της επαναστατικής γραφειοκρατίας, κάτι που θα εκλάβει ως αχαριστία.
Αυτή η έντονη κινητικότητα του Φιλελληνισμού προς την Ελληνική Επανάσταση, ούτως ή άλλως, κάποτε θα συναντούσε τους λόγους για τον τερματισμό της. Αυτοί ήταν οι εξής: α) η δημιουργία του ελληνικού κράτους, δηλαδή το επιστέγασμα των ελληνικών προσπαθειών, β) η σύγκρισή του με τα άλλα ευρωπαϊκά κράτη, ως προς το πολιτιστικό επίπεδο, που προκάλεσε την απογοήτευση, γ) ο κλασσικισμός που γνώριζε κάποια κάμψη, δ) οι δημοκρατικοί και φιλελεύθεροι κύκλοι της Ευρώπης, που αναζητούσαν τα μέσα έκφρασής τους, εκτός των αρχαίων ελληνικών προτύπων, ε) η προβολή της αμφισβήτησης της αρχαιοελληνικής καταγωγής των Νεοελλήνων.
Οι διχόνοιες που αναπτύσσονταν μεταξύ των Ελλήνων για εσωτερικά θέματα και η αγνωμοσύνη προς τους Φιλέλληνες που επεδείκνυαν, γέμιζαν θλίψη και απογοήτευση τους τελευταίους, καθώς τα όνειρα και οι προσδοκίες που είχαν για το ελληνικό έθνος γκρεμίζονταν, όταν κατέβηκαν για πρώτη φορά με ενθουσιασμό για να υπηρετήσουν τον σκοπό τους. Πολλοί από αυτούς είχαν άδοξο τέλος, και όχι σε πεδίο μάχης, αλλά σε κατάσταση ειρήνης, όπως ο Σουηδός Φιλέλληνας G.A Sass που, ενώ ήταν επικεφαλής της φρουράς Μεσολογγίου, στην προσπαθεία του να χωρίσει διαπληκτιζόμενους Έλληνες, σκοτώθηκε από έναν Μεσολογγίτη, τον Φεβρουαρίου του 1824.
Παρόλα αυτά, η ηθική και υλική δύναμη που άντλησε ο Αγώνας από τους Φιλέλληνες ήταν μεγάλη. Ο ξένος παράγοντας έπαιξε σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στην τελική επικράτηση της Επανάστασης, αλλά και στα εσωτερικά προβλήματα (διαμάχες-διαφωνίες) των επαναστατημένων. Οποιοιδήποτε και αν ήταν οι λόγοι (ιδεολογικοί, πολιτικοί, ρομαντικοί κ.α.) της βοήθειας (ηθικής ή υλικής) των Φιλελλήνων για την Ελληνική Επανάσταση, αναπτέρωσαν σε μέγιστο βαθμό το ηθικό των αγωνιστών για τη διεθνή αναγνώριση του αγώνα τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Αννίτα Πρασσά (1999), Ο Φιλελληνισμός και η Επανάσταση του 1821, Αθήνα: εκδ. Δημιουργία
- Νίκος Γ. Σβορώνος (2007), Επισκόπηση της Νοελληνικής Ιστορίας – Βιβλιογραφικός οδηγός Σπύρου Ι. Ασδραχά, Αθήνα: εκδ. Θεμέλιο
- Πάνος Καραγιώργιος & Patrick Comerford (2023), O Φιλελληνισμός και η Ελληνική Επανάσταση του 1821, Θεσσαλονίκη: Εκδ. Οίκος Κ&Μ Σταμούλη
- Henry Gunnar (2021), O Αγώνας των Ελλήνων για την Ανεξαρτησία και ο Φιλελληνισμός, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης
