Του Νίκου Ζαβίτσα,
Η Μάχη του Βερολίνου, η οποία διεξήχθη από τις 16 Απριλίου έως τις 2 Μαΐου 1945, αποτελεί την τελευταία μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ευρώπη. Δεν ήταν απλώς η κατάληψη μιας πόλης, αλλά ήταν η συμβολική και πραγματική κατάρρευση του ναζιστικού καθεστώτος. Η πτώση του Βερολίνου σηματοδότησε το τέλος μιας εποχής σκοταδισμού, πολέμου και θηριωδίας, και αποτέλεσε την απαρχή της μεταπολεμικής γεωπολιτικής αναδιάταξης, με τον Ψυχρό Πόλεμο να διαφαίνεται στον ορίζοντα.
Στις αρχές του 1945, οι Δυνάμεις του Άξονα είχαν χάσει οριστικά την πρωτοκαθεδρία. Η δυτική Συμμαχική προέλαση από τη μία πλευρά και η ανελέητη σοβιετική πίεση από την άλλη έφεραν τη ναζιστική Γερμανία στα πρόθυρα της πλήρους κατάρρευσης. Ήδη από τον Ιανουάριο, ο Κόκκινος Στρατός είχε διασχίσει τον ποταμό Όντερ και απείχε μόλις 70 χιλιόμετρα από το Βερολίνο. Η σημασία της πόλης ήταν διττή: αφενός στρατηγική, αφού ήταν το διοικητικό κέντρο του Ράιχ, αφετέρου βαθύτατα συμβολική, καθώς σήμαινε το τέλος του ναζιστικού μύθου περί «χιλιετούς Ράιχ». Η σοβιετική επίθεση κατά του Βερολίνου πραγματοποιήθηκε από τρεις τεράστιες στρατιές: το 1ο Λευκορωσικό μέτωπο υπό τον στρατάρχη Γκεόργκι Ζούκοφ, το 1ο Ουκρανικό μέτωπο υπό τον Ιβάν Κονέφ και το 2ο Λευκορωσικό μέτωπο υπό τον Κωνσταντίν Ροκοσόφσκι.
Συνολικά, πάνω από 2,5 εκατομμύρια στρατιώτες, 6.000 άρματα μάχης και σχεδόν 8.500 αεροσκάφη έλαβαν μέρος στην επιχείρηση. Από την άλλη πλευρά, οι γερμανικές δυνάμεις ήταν αποδυναμωμένες, χωρίς αεροπορική υποστήριξη και αποτελούμενες σε μεγάλο βαθμό από εθνοφρουρούς (Volkssturm), το Χίτλερ Γιουγκεντ και ελάχιστους μάχιμους στρατιώτες της Βέρμαχτ και των SS. Η σοβιετική προέλαση ξεκίνησε με τη μάχη στο ύψωμα Σεελόου, μια από τις πιο αιματηρές συγκρούσεις του πολέμου. Παρά την πανίσχυρη σοβιετική δύναμη πυρός, οι γερμανικές οχυρώσεις και η γνώση του εδάφους καθυστέρησαν σημαντικά την προέλαση του Ζούκοφ, χρειάστηκαν τέσσερις ημέρες σφοδρών μαχών για να διασπαστεί η άμυνα. Ο Κονέφ, νοτιότερα, κατάφερε να προχωρήσει ταχύτερα, δημιουργώντας έναν αγώνα δρόμου μεταξύ των σοβιετικών διοικητών για το ποιος θα καταλάβει πρώτος το Βερολίνο.
Στις 23 Απριλίου, το Βερολίνο είχε περικυκλωθεί πλήρως. Η πόλη είχε μετατραπεί σε ένα γιγάντιο πεδίο μάχης, με οδομαχίες, εκρήξεις και ερείπια παντού. Οι γερμανικές μονάδες μάχης, αποκομμένες και χωρίς εφεδρείες, αντιστέκονταν απεγνωσμένα. Οι Σοβιετικοί πολεμούσαν με επιμονή, απο οικοδομικό τετράγωνο σε οικοδομικό τετράγωνο, ενώ ο στρατηγός Βάιντλινγκ —επικεφαλής της άμυνας του Βερολίνου— προσπαθούσε μάταια να οργανώσει την αντίσταση με ό,τι μέσα του είχαν απομείνει. Εντός της πόλης, ακόμα και παιδιά ηλικίας 12–16 ετών ρίχνονταν στη μάχη, ενώ γυναίκες εργάζονταν ως νοσοκόμες ή έπαιρναν όπλα για να υπερασπιστούν τις οικογένειές τους.
Στο υπόγειο της Καγκελαρίας, ο Αδόλφος Χίτλερ βίωνε τις τελευταίες ημέρες του, ανίκανος να αποδεχτεί την ήττα, δίνοντας εντολές σε ανύπαρκτες μεραρχίες και κατηγορώντας τους στρατηγούς του για προδοσία. Στις 29 Απριλίου, παντρεύτηκε την Εύα Μπράουν και την επόμενη ημέρα, 30 Απριλίου 1945, αυτοκτόνησαν μαζί. Τα σώματά τους αποτεφρώθηκαν με βενζίνη από τους τελευταίους συνεργάτες του, προκειμένου να μην πέσουν στα χέρια των Σοβιετικών. Το πιο εμβληματικό σημείο της μάχης ήταν η κατάληψη του Ράιχσταγκ, του γερμανικού κοινοβουλίου, όπου η αντίσταση εκεί ήταν σφοδρή. Η σημαία της Σοβιετικής Ένωσης τελικά υψώθηκε στις 2 Μαΐου 1945, σε ένα από τα πιο διάσημα φωτογραφικά στιγμιότυπα του 20ού αιώνα.
Την ίδια μέρα, οι τελευταίοι υπερασπιστές του Βερολίνου παρέδωσαν τα όπλα. Η μάχη είχε τελειώσει, το Βερολίνο είχε καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς. Από τις 245.000 οικοδομές της πόλης, πάνω από το 40% είχαν ισοπεδωθεί. Η μάχη στοίχισε τη ζωή σε πάνω από 80.000 Σοβιετικούς στρατιώτες και περίπου 100.000 Γερμανούς μαχητές, ενώ οι απώλειες σε άμαχους ξεπέρασαν τις 125.000 ψυχές. Παράλληλα, δεκάδες χιλιάδες γυναίκες υπέστησαν βιασμούς και άλλες κακοποιήσεις από στρατιώτες του Κόκκινου Στρατού — μια τραγωδία που για χρόνια παρέμενε αποσιωπημένη.
Η πόλη βυθίστηκε στην ανθρωπιστική κρίση, με έλλειψη τροφίμων, ιατρικών προμηθειών και στέγης, ενώ οι κάτοικοι επιβίωναν μέσα σε καταφύγια και ερείπια. Η άνευ όρων παράδοση της Γερμανίας υπογράφηκε στις 8 Μαΐου 1945, η ημέρα αυτή έμεινε στην ιστορία ως VE Day (Victory in Europe Day). Για την Ευρώπη, ο πόλεμος είχε τελειώσει, για την ανθρωπότητα, όμως, άρχιζε ο αγώνας για ανοικοδόμηση και συμφιλίωση. Το Βερολίνο χωρίστηκε σε τέσσερις τομείς κατοχής: σοβιετικό, αμερικανικό, βρετανικό και γαλλικό. Αν και προσωρινή αυτή η διχοτόμηση, εξελίχθηκε σε μόνιμο διαχωρισμό, που κορυφώθηκε το 1961 με την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου. Η Ευρώπη διαιρέθηκε σε δύο μπλοκ και ο Ψυχρός Πόλεμος ξεκίνησε.
Η Μάχη του Βερολίνου δεν ήταν μόνο το στρατιωτικό τέλος του ναζισμού. Ήταν μια ανθρώπινη τραγωδία, ένα ιστορικό ορόσημο και ένα πολιτικό σημείο καμπής που διαμόρφωσε τη σύγχρονη Ευρώπη. Από τα ερείπια του Βερολίνου γεννήθηκαν τόσο η ελπίδα για ειρήνη, όσο και οι σκιές ενός νέου ανταγωνισμού που θα κράταγε σχεδόν μισό αιώνα. Η ιστορία αυτής της μάχης αποτελεί διαρκή υπενθύμιση του τι μπορεί να προκληθεί από τη φανατική ιδεολογία και την απώλεια της ανθρώπινης ηθικής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Μανιάτης Θεόδωρος (1980), Η μάχη του Βερολίνου, εκδ. Ελεύθερη Σκέψις
- O’Donnell P. James (2005), Το καταφύγιο του Βερολίνου, οι τελευταίες ημέρες στο κρησφύγετο του Χίτλερ, (μτφ. Μίχα Ευνίκη, επιμ. Γραμμένου Χρυσούλα), εκδ. Κέδρος
- Beevor Antony, (2004), Βερολίνο, η πτώση 1945, (μτφ. Κρίτσης Κωνσταντίνος, επιμ. Προκοπίου Αριστείδης), εκδ. Γκοβόστης
- Μάχη του Βερολίνου, η ανηλεής σύγκρουση που έγραψε την τελευταία σελίδα του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, newsbomb.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η τελευταία μάχη του Β’ Παγκοσμίου στην Ευρώπη. Ο Κόκκινος Στρατός μπήκε στο Βερολίνο και η Γερμανία υπέγραψε άνευ όρων συνθηκολόγηση, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Η συντριβή του Γ΄ Ράιχ: Η μάχη του Βερολίνου, imerodromos.gr, Διαθέσιμο εδώ
