Της Δήμητρας Βασιλείου,
Η ταινία «Αγώνας για Δικαιοσύνη» και το μυθιστόρημα «Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια» συνομιλούν με τρόπο σπαρακτικό για την ηθική, τη φυλετική βία και το τίμημα της αλήθειας.
«Να σκοτώνεις ένα κοτσύφι είναι αμαρτία», είπε ο πατέρας. «Τα κοτσύφια δεν κάνουν τίποτα άλλο από το να τραγουδούν για μας χωρίς να μας βλάπτουν».
–Χάρπερ Λι, Όταν σκοτώνουν τα κοτσύφια
Στις σκιές του Αμερικανικού Νότου, κάτω από τα ίδια δέντρα με τα βαριά, χαμηλωμένα κλαδιά και τις ξεθωριασμένες πινακίδες που ξεχωρίζουν τους «λευκούς» από τους «έγχρωμους», δύο αφηγήσεις διασταυρώνονται μέσα στον χρόνο. Η μια γεννήθηκε στη φαντασία της Χάρπερ Λι το 1960, η άλλη βασίζεται σε γεγονότα που διαδραματίστηκαν το 1987, αλλά και οι δύο μαρτυρούν την ίδια αλήθεια: πως η δικαιοσύνη, όταν συναντά της φυλετική προκατάληψη, σιωπά.
Η κινηματογραφική μεταφορά της ιστορίας του Γουόλτερ ΜακΜίλιαν, σε σκηνοθεσία του Ντέστιν Ντάνιελ Κρέτον, αποφεύγει τις παγίδες της υπερβολής και της συναισθηματικής χειραγώγησης, παρότι το θέμα προσφέρεται για εύκολα μελοδραματικά ξεσπάσματα. Αντί γι’ αυτό, η ταινία Just Mercy χτίζει την έντασή της με την υπομονή μιας δίκης: μέσα από βλέμματα, από σιωπές, από τον ήχο μιας πόρτας φυλακής που κλείνει αργά —και ενός συστήματος που δεν λέει να ανοίξει.
Ο Μάικλ Μπ. Τζόρνταν στον ρόλο του Μπράιαν Στίβενσον αποδίδει με εσωτερική ένταση έναν ήρωα που αρνείται να παραιτηθεί. Δεν είναι ο «λευκός σωτήρας» της παλιάς μυθολογίας, ούτε ο οργισμένος ριζοσπάστης. Είναι ένας άντρας που πονάει σιωπηλά, ακούει πολύ και επιλέγει να επιμένει εκεί όπου οι άλλοι φεύγουν. Δίπλα του ο Τζέιμι Φοξ στον ρόλο του Γουόλτερ ΜακΜίλιαν παραδίδει μια από τις πιο ώριμες και γήινες ερμηνείες της καριέρας του —ένας άνθρωπος που έχει συρρικνωθεί από την αδικία, αλλά που μέσα από την σχέση του με τον Στίβενσον ξαναβρίσκει τη φωνή του.
Το σενάριο βασισμένο σε αυτοβιογραφικό βιβλίο του ίδιου του Στίβενσον, προχωρά με ρυθμό δικαστικού δράματος, αλλά αποφεύγει τα κλισέ του είδους. Δεν υπάρχουν «φωτεινές αποκαλύψεις» που ανατρέπουν την υπόθεση, ούτε θεαματικές σκηνές δικαστηρίου που εξαγνίζουν το κοινό. Αντίθετα, οι στιγμές της ταινίας που μένουν πιο έντονα στη μνήμη είναι οι πιο ανθρώπινες: μια επίσκεψη φυλακής πίσω από αλεξίσφαιρο τζάμι, ένα τραγούδι πριν την εκτέλεση στην ηλεκτρική καρέκλα, ένα ξέσπασμα σιωπής σε μια κατάμεστη αίθουσα δικαστηρίου.
Η σκηνοθεσία του Κρέτον επιλέγει να κρατήσει το βλέμμα της χαμηλά: κοντινά πλάνα στα πρόσωπα, ντοκιμαντερίστικη φωτογραφία, φως που διαρρέει από τα κάγκελα, σκιές στους τοίχους της φυλακής. Ο χρόνος κυλά αργά, σχεδόν βασανιστικά —όπως κυλά για τον ΜακΜίλιαν στην αναμονή της εκτέλεσης. Είναι μια ταινία που δεν φωνάζει —όπως και ο ήρωάς της, που αρνείται να γίνει σύμβολο ή μάρτυρας. Θέλει μόνο να ζήσει.
Και κάπου εκεί, μέσα από αυτή τη σιωπηλή αντοχή, επιστρέφουμε στο μυθιστόρημα της Χάρπερ Λι. Ο Τομ Ρόμπινσον, όπως και ο Γουόλτερ ΜακΜίλιαν, δεν είχαν φωνή. Κατηγορήθηκαν, καταδικάστηκαν και φυλακίστηκαν, επειδή απλώς υπήρχαν. Και στις δύο περιπτώσεις, βλέπουμε πως η δικαιοσύνη μετατρέπεται σε εργαλείο επιβεβαίωσης των κοινωνικών προκαταλήψεων, αντί να λειτουργεί ως θεσμός ισονομίας.
Ο Άττικους Φιντς, ο λευκός δικηγόρος στο βιβλίο της Λι, υπερασπίζεται τον Τομ όχι με κραυγές, αλλά με αξιοπρέπεια. Ο Μπράιαν Στίβενσον, ο πραγματικός ήρωας της ταινίας, κάνει το ίδιο. Κρατά την πίστη του ακέραιη, ακόμη και όταν όλα γύρω του υπονομεύουν αυτή την πίστη. Δεν είναι ιδεαλιστής — είναι αποφασισμένος.
Και αν υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στις δύο ιστορίες, είναι πως η ταινία, όσο σκληρή κι αν είναι, μας προσφέρει κάτι που η λογοτεχνία της Λι δεν τόλμησε: τη δυνατότητα της δικαίωσης. Ο Γουόλτερ ΜακΜίλιαν απαλλάσσεται, αθωώνεται, και φεύγει από τη φυλακή ζωντανός. Η δικαιοσύνη, έστω και αργά, επιστρέφει.
Αλλά το ερώτημα παραμένει: πόσοι άλλοι δεν τα κατάφεραν;
Τελειώνοντας την ταινία, σκεφτόμουν τον Τομ Ρόμπινσον. Ίσως να είναι ακόμη εκεί —όχι στο μυθιστόρημα, αλλά μέσα στην πραγματικότητα που αρνείται να αλλάξει. Κι ίσως κάθε φορά που ακούμε μια ιστορία σαν του Γουόλτερ, να είναι σαν να διασώζουμε για λίγο το τραγούδι ενός κοτσυφιού, που κάποιοι ήθελαν να σωπάσει για πάντα.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Just Mercy, justmercy.eji.org, διαθέσιμο εδώ
