Της Δήμητρας Τσάνταλη,
H παρεχόμενη εκπαίδευση αντανακλά τις πεποιθήσεις και τις ανάγκες της εκάστοτε κοινωνίας και διαμορφώνει όχι μόνο το γνωσιολογικό υπόβαθρο των μαθητών αλλά και τις κοινωνικές, πολιτικές και ιδεολογικές τους αντιλήψεις. Στην Ελλάδα, η εκπαιδευτική πολιτική επηρεάζεται παραδοσιακά από συντηρητικά πρότυπα και έμφυλες ανισότητες που έχουν διαμορφώσει το περιεχόμενο και τη δομή του εκπαιδευτικού συστήματος, καθιστώντας την αποδοχή προοδευτικών μαθημάτων, όπως η σεξουαλική αγωγή, έναν δύσκολο στόχο. Η απουσία του μαθήματος αυτού από τα σχολεία επισημαίνει ένα σημαντικό κενό στην εκπαιδευτική διαδικασία που έχει σοβαρές συνέπειες για την ανάπτυξη των νέων και την κοινωνική συνοχή.
Η θέση της γυναίκας στην ελληνική κοινωνία, από την αρχαιότητα έως και σήμερα, ήταν πάντα υποδεέστερη, κάτι που επηρεάζει άμεσα και το ζήτημα της έμφυλης εκπαίδευσης. Ο Αριστοτέλης, για παράδειγμα, θεωρούσε τη γυναίκα ως «ατελή άνδρα», ενώ η εκπαίδευση για πολλά χρόνια, αντανακλώντας τις αντιλήψεις της κοινωνίας, ήταν αποκλειστικά ανδροκεντρική, με τις γυναίκες να εγκλωβίζονται σε συγκεκριμένους ρόλους και η όποια εκπαίδευσή τους εστίαζε στην ενίσχυση των ρόλων αυτών, συνεχίζοντας αυτόν τον φαύλο κύκλο των προβληματικών και στερεοτυπικών αντιλήψεων. Παρά την καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης το 1834 για αγόρια και κορίτσια, η εκπαιδευτική πολιτική παρέμεινε συντηρητική και συνέχιζε να αναδύει τις έμφυλες ανισότητες.
Η σεξουαλική αγωγή, ως θεματική ενότητα, παρέμεινε απούσα από τα ελληνικά σχολεία για πολλές δεκαετίες. Η πρώτη έμμεση εμφάνισή της σε σχολικά εγχειρίδια σημειώνεται τη δεκαετία του 1930, χωρίς όμως να υπάρχει καμία ουσιαστική αναφορά στην ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Στη δεκαετία του 1970, και πιο συγκεκριμένα το 1974, η σεξουαλική αγωγή εμφανίζεται έμμεσα μέσα από την αναφορά στο αναπαραγωγικό σύστημα, πάντα με μια καθαρά βιολογική προσέγγιση, χωρίς να εξετάζονται οι κοινωνικές, συναισθηματικές ή ηθικές διαστάσεις της σεξουαλικότητας. Αυτή η καθυστερημένη και περιορισμένη προσέγγιση συνδέεται με το κοινωνικό και πολιτισμικό περιβάλλον της Ελλάδας, στο οποίο η σεξουαλικότητα παραμένει ένα ταμπού, καθιστώντας δύσκολη την ενσωμάτωσή της στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Η σεξουαλικότητα, ωστόσο, είναι αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης και της ψυχικής ανάπτυξης. Ειδικότερα, η σεξουαλική αγωγή στοχεύει στην πρόληψη σεξουαλικώς μεταδιδόμενων νοσημάτων, ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών, αλλά και στη διαμόρφωση υγιών στάσεων και σχέσεων, ενισχύοντας τη συναίνεση και τον σεβασμό των ορίων.
Η καθυστερημένη εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής στην Ελλάδα αφήνει ένα σημαντικό κενό στη διαπαιδαγώγηση των νέων. Πολλοί έφηβοι αναγκάζονται να αντλήσουν τις γνώσεις τους από αναξιόπιστες πηγές όπως το διαδίκτυο, τα κοινωνικά δίκτυα ή ακόμα και από αναχρονιστικές αντιλήψεις που κληρονομήθηκαν από τους γονείς και τους συγγενείς. Αυτό, σε πολλές περιπτώσεις, τους εκθέτει τόσο σε σωματικούς όσο και σε ηθικούς, κοινωνικούς και συναισθηματικούς κινδύνους, ενώ ταυτόχρονα στερούνται την απαραίτητη γνώση για τη σωστή διαχείριση των σχέσεων τους και την αναγνώριση της κακοποίησης.
Η σύγκριση ωστόσο, με άλλες ευρωπαϊκές χώρες αναδεικνύει τη μεγάλη απόσταση που χωρίζει την Ελλάδα από άλλες κοινωνίες αναφορικά με το ζήτημα της ενσωμάτωσης της σεξουαλικής αγωγής στην εκπαίδευση. Η Ολλανδία αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας χώρας που έχει εφαρμόσει επιτυχώς προγράμματα σεξουαλικής αγωγής για περισσότερα από 30 χρόνια. Από το 1993, το μάθημα της σεξουαλικής αγωγής είναι υποχρεωτικό και ενσωματώνει στοιχεία που αφορούν τη βιολογία, την ψυχική υγεία, τις σχέσεις, την ισότητα φύλων και την προσωπική αυτονομία. Το ολλανδικό μοντέλο δίνει ιδιαίτερη έμφαση στην αποδοχή της διαφορετικότητας και στη συναίνεση στις σχέσεις, ενισχύοντας έτσι την ευαισθητοποίηση των νέων σχετικά με τη σεξουαλική τους ταυτότητα και τις επιλογές τους.
Στην Αγγλία, η ιστορία της σεξουαλικής αγωγής ξεκίνησε από έναν ηθικό πανικό που προκλήθηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και αφορούσε την ευρύτερη ανησυχία για την εξάπλωση των αφροδίσιων νοσημάτων, ο οποίος πυροδότησε τελικά την ανάγκη για την εισαγωγή της σεξουαλικής αγωγής και οδήγησε, τελικά, στη θεσμική της κατοχύρωση. Ωστόσο, μέχρι τη δεκαετία του 1990 η προσέγγιση παραμένει αρκετά συντηρητική και περιορίζεται στην πρόληψη των ΣΜΝ. Από το 1994, η σεξουαλική αγωγή γίνεται υποχρεωτική, ενώ το 2017 καθιερώθηκε η διδασκαλία της «Σεξουαλικής Αγωγής και Σχέσεων» για όλα τα σχολεία, τόσο στη δευτεροβάθμια όσο και στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Οι θεματικές που καλύπτονται περιλαμβάνουν την αναπαραγωγική υγεία, τις σχέσεις σεβασμού, τις διαδικτυακές συμπεριφορές και την ισότητα των φύλων.
Η απουσία σεξουαλικής αγωγής από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα έχει σοβαρές συνέπειες. Από τη μία, οι νέοι στερούνται την αναγκαία γνώση και καθοδήγηση για την ορθή διαχείριση των σεξουαλικών τους σχέσεων, ενώ από την άλλη, το κοινωνικό ταμπού γύρω από τη σεξουαλικότητα ενισχύει τις έμφυλες ανισότητες και τη συντηρητική αντίληψη περί «ηθικής». Εντούτοις, η εμπειρία χωρών όπως η Ολλανδία και η Αγγλία, που έχουν θεσπίσει ολοκληρωμένα και υποχρεωτικά προγράμματα σεξουαλικής αγωγής, μπορεί να αποτελέσει οδηγό για τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού μας συστήματος.
Στις ήδη υπάρχουσες κοινωνικές ανάγκες προστίθενται σήμερα νέες, που σχετίζονται με τις τεχνολογικές εξελίξεις, την ψηφιακή επικοινωνία και τις σύγχρονες προκλήσεις που αφορούν τις έμφυλες ταυτότητες και την σεξουαλική συμπεριφορά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το sexting. Ο όρος sexting περιγράφει την αποστολή, λήψη και προώθηση αποκαλυπτικών φωτογραφιών ή βίντεο μέσω ψηφιακών μέσων. Πρόκειται για ένα φαινόμενο που συνδυάζει στοιχεία επικοινωνίας και σεξουαλικής έκφρασης. Ο σοβαρότερος κίνδυνος που ελλοχεύει είναι η ανεπιθύμητη προώθηση των φωτογραφιών χωρίς συναίνεση, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρή ψυχική πίεση, κοινωνική έκθεση και εκβιασμούς. Ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί η ανισότητα των επιπτώσεων ανάμεσα στα φύλα. Τα κορίτσια συχνά στιγματίζονται περισσότερο και κατηγορούνται για τη διαρροή των φωτογραφιών τους, σε ένα πλαίσιο victim-blaming, που αναπαράγει σεξιστικά στερεότυπα. Το sexting δεν αποτελεί από μόνο του παθολογικό φαινόμενο. Η προβληματική διάστασή του έγκειται στην κατάχρηση και παραβίαση της εμπιστοσύνης, γεγονός που ενισχύεται από έμφυλα στερεότυπα, τεχνολογικά χάσματα και έλλειψη παιδείας. Γι’ αυτό η εκπαιδευτική κοινότητα καλείται να ενισχύσει τον κριτικό γραμματισμό στα μέσα, την ψηφιακή αυτοπροστασία και, κυρίως, τον ανοιχτό διάλογο για τη σεξουαλικότητα χωρίς φόβο και ντροπή.
Γενικότερα, στην ελληνική κοινωνία, παρατηρούμε μια κατάσταση πόλωσης ανάμεσα σε δυο άκρα: εκείνο της θυματοποίησης, της κουλτούρας της παραβίασης των σεξουαλικών ορίων ή της ενοχικής σεξουαλικής συμπεριφοράς που συχνά συνεπάγεται αμάθεια ή ημιμάθεια αναφορικά με το ζήτημα της σεξουαλικότητας, αλλά και εκείνο της ακράτητης και ασυλλόγιστης σεξουαλικής έκφρασης εξαιτίας μιας προβληματικής, διαστρεβλωμένης και συχνά προσποιητής «ελευθερίας», που αντί να καταρρίπτει, τείνει να ενισχύει τα στερεότυπα. Το γεγονός αυτό μαρτυρά ότι η διαδικασία της σεξουαλικοποίησης και αντικειμενικοποιήσης έχει ενσωματωθεί πολιτισμικά.
Οι νέοι σήμερα συχνά χρησιμοποιούν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης για να εκφράσουν την ταυτότητά τους, πολλές φορές αναπαράγοντας, ή και ενισχύοντας, παραδοσιακά στερεότυπα φύλου και προβάλλοντας μόνο συγκεκριμένα πρότυπα σώματος και σεξουαλικότητας. Όλα αυτά καθιστούν επιτακτική την ανάγκη παροχής μιας σεξουαλικής εκπαίδευσης που θα είναι σε θέση να προστατέψει τα νέα παιδιά από αυτή τη σειρά κινδύνων. Η σεξουαλική αγωγή δεν πρέπει να θεωρείται απλώς ως ένα μάθημα, αλλά ως θεμελιώδες δικαίωμα των παιδιών και των νέων για τη διαμόρφωση υπεύθυνων, ασφαλών και ενημερωμένων ατόμων.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- V.Burr (1995), An introduction to Social Constructionism, London: Routledge
- F.Attwood (2009), Mainstreaming Sex: the sexualization of Western culture, London: I.B. Tauris
- E.Parsloe&M.Leedham(2009), Coaching and Mentoring, London: Kogan Page Publishers, διαθέσιμο εδώ
- Education about HIV/AIDS-theoritical underpinnings for a practical response, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, διαθέσιμο εδώ
- Young people and sexting in Australia-Ethics, Representation and the Law, core.ac.uk, διαθέσιμο εδώ
- Sexual Subjectivity Revised:The Significance of Relationships in Dutch and American Girl’s Experiences of Sexuality, journals.sagepub.com, διαθέσιμο εδώ
