Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Η ψυχική υγεία των γονέων αποτελεί θεμέλιο λίθο για τη σωστή ανατροφή των παιδιών και την ομαλή συναισθηματική τους ανάπτυξη. Ένας γονιός που βιώνει άγχος, κατάθλιψη ή χρόνιο στρες επηρεάζει άμεσα το οικογενειακό περιβάλλον, καθώς τα παιδιά απορροφούν συναισθήματα, ακόμα και όταν αυτά δεν εκφράζονται λεκτικά. Οι διακυμάνσεις στη διάθεση, η συναισθηματική αποστασιοποίηση ή η υπερβολική ευθραυστότητα των γονιών μπορεί να προκαλέσουν αστάθεια, ανασφάλεια και συναισθηματική σύγχυση στα παιδιά. Η ανάγκη του παιδιού για σταθερότητα, συνέπεια και αγάπη κινδυνεύει να διαταραχθεί, κι όταν αυτό συμβεί, επηρεάζεται η αίσθηση ταυτότητας και ευταξίας του.
Οι επιπτώσεις της ψυχικής επιβάρυνσης των γονιών μπορεί να είναι πολυδιάστατες. Το παιδί ενδέχεται να βιώσει συναισθηματική ανασφάλεια, να νιώσει υπεύθυνο για την κακή ψυχολογική κατάσταση του γονέα ή να υιοθετήσει τον ρόλο του φροντιστή σε μια αντιστροφή ρόλων που μπλοκάρει τη φυσιολογική του εξέλιξη. Συχνά, εμφανίζονται προβλήματα συμπεριφοράς, μαθησιακές δυσκολίες, δυσκολίες συγκέντρωσης ή κοινωνικής ένταξης. Το παιδί χωρίς να έχει τα εφόδια ή τη συναισθηματική ωριμότητα, προσπαθεί να ερμηνεύσει καταστάσεις που ξεπερνούν τη δική του κατανόηση, οδηγούμενο σε ενοχές, άγχος ή απομόνωση.
Η ψυχολογία προσφέρει σημαντικά εργαλεία κατανόησης του πώς η ψυχική υγεία του γονέα επηρεάζει το παιδί. Η θεωρία προσκόλλησης του John Bowlby τονίζει τη σημασία της σταθερής, ασφαλούς σχέσης μεταξύ φροντιστή και παιδιού. Όταν ο γονιός είναι συναισθηματικά διαθέσιμος, το παιδί νιώθει ότι μπορεί να στηριχτεί, να εξερευνήσει τον κόσμο με ασφάλεια και να χτίσει θετικές σχέσεις. Αντίθετα, όταν ο γονιός είναι απρόβλεπτος ή απών ψυχικά, το παιδί αναπτύσσει αγχώδη ή αποφευκτική προσκόλληση, με πιθανές δυσκολίες εμπιστοσύνης και σχέσεων στην ενήλικη ζωή. Η θεωρία της κοινωνικής μάθησης του Bandura εξηγεί, πως τα παιδιά παρατηρούν και μιμούνται τους γονείς τους. Ένας γονέας που διαχειρίζεται το άγχος του με υγιείς τρόπους διδάσκει στο παιδί ψυχική ανθεκτικότητα, ενώ αντίθετα, μια διαρκώς αρνητική ή εκρηκτική στάση ενισχύει δυσλειτουργικά μοτίβα συμπεριφοράς.
Η ψυχαναλυτική προσέγγιση τονίζει την έννοια της «αρκετά καλής μητέρας», που δεν είναι τέλεια, αλλά συναισθηματικά παρούσα και ικανή να «κρατήσει» το παιδί ψυχικά. Όταν οι εσωτερικές δυσκολίες του γονέα επισκιάζουν την ικανότητά του να ανταποκριθεί στις ανάγκες του παιδιού, δημιουργούνται ρωγμές στη συναισθηματική του ανάπτυξη και αποσύνδεση από τον αυθεντικό του εαυτό. Αντίστοιχα, η συστημική θεωρία βλέπει την οικογένεια ως σύστημα. Όταν ένας γονέας είναι ψυχικά επιβαρυμένος, το οικογενειακό σύστημα διαταράσσεται και το παιδί μπορεί να εμφανίσει το «σύμπτωμα» της οικογενειακής δυσφορίας μέσω της συμπεριφοράς του ή σωματικών ενοχλήσεων.
Η εξελικτική ψυχολογία υπογραμμίζει πως τα παιδιά «χτίζουν» την εικόνα του εαυτού τους μέσα από τα «καθρεφτίσματα» που λαμβάνουν από τους γονείς. Όταν αυτά είναι θετικά και συνεπή, καλλιεργούν την αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη στον εαυτό. Όταν είναι αντιφατικά ή αρνητικά, γεννούν σύγχυση, αβεβαιότητα και αίσθηση ανεπάρκειας. Η ποιότητα της σχέσης με τον γονέα καθορίζει όχι μόνο το παρόν του παιδιού, αλλά και τη μελλοντική του ψυχική ευεξία.
Αντιλαμβανόμενοι όλα τα παραπάνω, γίνεται φανερό πως η φροντίδα της ψυχικής υγείας των γονέων δεν αποτελεί εγωιστική πράξη, αλλά βασική προϋπόθεση για την υγεία των παιδιών τους. Ένας γονιός που αναγνωρίζει τις δυσκολίες του, ζητά βοήθεια όταν χρειάζεται και εργάζεται προς την αυτογνωσία και την ψυχική ισορροπία, προσφέρει στο παιδί του ένα ανεκτίμητο δώρο. Δεν πρόκειται για τελειότητα, αλλά για σταθερότητα, παρουσία και συναισθηματική ωριμότητα. Οφείλει να θέτει όρια ανάμεσα στα δικά του προβλήματα και τον ψυχικό κόσμο του παιδιού, να μην το φορτώνει με ευθύνες ή ενοχές και να μη χρησιμοποιεί το παιδί ως παρηγοριά ή ψυχολογική στήριξη.
Η ανατροφή ενός παιδιού είναι μια βαθιά συναισθηματική διαδικασία, που απαιτεί ενσυναίσθηση, επίγνωση και διάθεση για εξέλιξη. Ένας γονιός που δουλεύει με τον εαυτό του, που αναγνωρίζει τις σκιές του και προσπαθεί να μην τις μεταδώσει στο παιδί του, αποτελεί πρότυπο εσωτερικής δύναμης και ψυχικής γενναιότητας. Και αυτό, τελικά, είναι η πιο πολύτιμη μορφή ανατροφής: όχι αυτή που βασίζεται στην τελειότητα, αλλά στην αυθεντική σύνδεση, την αποδοχή και την ειλικρινή φροντίδα του εαυτού και του άλλου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σ. Βασιλείου(2015), Η ψυχολογία του παιδιού και του εφήβου: Ανάπτυξη, συμπεριφορά και συναισθήματα, Εκδόσεις Πεδίο
- Ι. Γιωσαφάτ(2014), Ακούγοντας το παιδί: Πώς να κατανοήσουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες του, Εκδόσεις Αρμός.
- Ι. Κολιάδης(2006), Θεωρίες για την ανάπτυξη του παιδιού, Εκδόσεις Τυπωθήτω – Δαρδανός
- How early experiences shape human development: The case for a developmental neuroscience approach, pubmed.ncbi.nlm.nih.gov, διαθέσιμο εδώ
