Της Ευμορφίλης Μεξίδου,
Η έννοια των αξιογράφων είναι εξαιρετικά πολυσήμαντη λόγω των πολλών λειτουργιών που επιτελούν στις συναλλαγές ως τα κύρια όργανα συμπυκνώσεως και κυκλοφορίας του πλούτου σήμερα. Στην ισχύουσα νομοθεσία μας δεν υπάρχει ορισμός του αξιόγραφου ούτε και ενιαία ορολογία. Συνίσταται ο όρος «αξιόγραφα» καθώς και πολλοί άλλοι, με την ίδια περίπου έννοια, όπως «χρεόγραφα», «πιστωτικοί τίτλοι», «χρηματόγραφα». Ανεξαρτήτως αυτής της ανομοιομορφίας στην ορολογία, η οποία οφείλεται στη διασπορά πολλών διατάξεων σε διάφορα κείμενα νόμων, στη θεωρία έχει επικρατήσει ο όρος «αξιόγραφα» κατά μετάφραση του γερμανικού όρου “Wertpapier”.
Η επιταγή είναι αξιόγραφο που έχει συνταχθεί σύμφωνα με ορισμένο από τον νόμο 5960/1933 τύπο και με το οποίο κάποιο πρόσωπο (εκδότης), δίνει εντολή σε κάποια τράπεζα (πληρωτής), να καταβάλει με την εμφάνιση του τίτλου ορισμένο χρηματικό ποσό, κατά κανόνα από λογαριασμό του σε αυτή, στο πρόσωπο που αναγράφεται στο αξιόγραφο. Η έκδοση επιταγής προϋποθέτει την ύπαρξη σχετικής σύμβασης (σύμβαση επιταγής, όπως ονομάζεται) με συγκεκριμένη τράπεζα, με την οποία η τελευταία αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώνει τις επιταγές που εκδίδει ο πελάτης της (εκδότης) μειώνοντας αντίστοιχα τον λογαριασμό καταθέσεών του σε αυτήν.
Οι προϋποθέσεις αρχικά για την έκδοση επιταγής είναι: α) ρητή ή σιωπηρή σύμβαση μεταξύ πληρώτριας τράπεζας και του πελάτη της, β) ύπαρξη πρόβλεψης ή αντικρίσματος, δηλαδή διαθέσιμων κεφαλαίων του εκδότου, και γ) ιδιότητα του πληρωτή ως τραπεζίτη. Στην πράξη η σύμβαση καταρτίζεται σιωπηρώς με τη χορήγηση από την Τράπεζα στον πελάτη της βιβλιαρίου (καρνέ ή μπλοκ) επιταγών σε ειδικό έντυπο, το κάθε στέλεχος του οποίου φέρει αύξοντα αριθμό και αριθμό λογαριασμού του πελάτη, χωρίς οι δύο αυτές ενδείξεις να συνιστούν αναγκαία κατά τον νόμο τυπικά στοιχεία της. Στο πλαίσιο της ανωτέρω συμφωνίας η τράπεζα αναλαμβάνει την υποχρέωση να πληρώνει τις επιταγές του πελάτη της υπό τον όρο βεβαίως ότι το ποσό τους δεν θα είναι μεγαλύτερο από το υφιστάμενο αντίκρισμά του. Η έλλειψη του τελευταίου δεν επηρεάζει ωστόσο το κύρος της επιταγής. Ποια είναι όμως η διαδικασία που ακολουθείται για την είσπραξη μιας επιταγής; Αυτή εμφανίζεται, αρχικώς, σε τράπεζα, όπου ελέγχονται τα τυπικά στοιχεία και η εν γένει εγκυρότητα της. Στη συνέχεια, ελέγχεται η νομιμοποίηση του κομιστή. Εξακριβώνεται επίσης μέσω του μηχανογραφικού συστήματος της τράπεζας η ύπαρξη επαρκών διαθέσιμων κεφαλαίων στο λογαριασμό του εκδότη και τέλος ακολουθεί η πληρωμή της ή, επί μη επαρκούς υπολοίπου, ή σφράγιση της.
Προκειμένου να είναι έγκυρη η επιταγή καθίσταται αναγκαίο, όπως ο νόμος αξιώνει, να περιλαμβάνονται σε αυτό ορισμένα στοιχεία που του δίνουν την ιδιότητα της επιταγής. Αυτά τα στοιχεία αναφέρονται περιοριστικά στον νόμο και άρα δε χρειάζονται άλλα ούτε και μπορούν τα μέρη να συμφωνήσουν ότι θα απαιτούνται και άλλα στοιχεία για το κύρος της επιταγής. Πρέπει επί της ουσίας να αναφέρονται τα εξής: ονομασία «επιταγή» στο σώμα του εγγράφου και σε εμφανές σημείο καθώς και να περιλαμβάνεται απλή και σαφής εντολή πληρωμής για ένα ορισμένο χρηματικό ποσό. Έχει σημασία ότι το ποσό θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο, δηλαδή να μην χρειάζονται μαθηματικοί υπολογισμοί, ενώ παράλληλα απαγορεύεται να τεθούν ρήτρες που καθορίζουν τυχόν τόκο που θα βαρύνει το ποσό. Επίσης, άλλο ένα στοιχείο που δεν μπορεί να λείπει είναι το όνομα του προσώπου που θα προχωρήσει στην πληρωμή. Συνήθως στην επιταγή τον ρόλο του πληρωτή τον έχει μόνο η τράπεζα, η οποία μάλιστα δεσμεύεται να την πληρώσει, εάν πληρούνται οι προϋποθέσεις του νόμου και δεν μπορεί να αρνηθεί την αποδοχή της επιταγής.
Εν συνεχεία, η επιταγή οφείλει να αναφέρει τον τόπο όπου θα γίνει η πληρωμή, χωρίς όμως αυτό να είναι καθοριστικό, διότι, αν λείπει η σχετική σημείωση, τότε η επιταγή θα πληρωθεί στον τόπο όπου αυτή εκδόθηκε (μπορεί να συμπίπτει και με τον τόπο κατοικίας του εκδότη), όπως επιπροσθέτως και τη χρονολογία που εκδόθηκε, καθώς μόνον έτσι μπορεί να υπολογιστεί η ημέρα λήξης της επιταγής. Πέρα από τον τόπο πληρωμής πρέπει να διευκρινίζεται και ο τόπος όπου εκδόθηκε, στοιχείο πάντως το οποίο, όπως και παραπάνω, δεν είναι κρίσιμο λόγω του ότι μπορεί να αναπληρωθεί από κάποιον άλλο τόπο που τυχόν είναι γραμμένος πάνω στην επιταγή. Τέλος, η υπογραφή του εκδότη πάνω σε αυτήν είναι απαραίτητη, ενώ γεγονότα που συμβαίνουν στον εκδότη μετά την σύνταξη της επιταγής, όπως η υποβολή του σε δικαστική συμπαράσταση, δεν καθιστούν την επιταγή άκυρη.
Πάμε όμως να δούμε και τον όρο της ακάλυπτης επιταγής που χρησιμοποιείται πολύ συχνά στην καθημερινή πρακτική. Ακάλυπτη είναι η επιταγή που εμφανίστηκε εμπροθέσμως προς πληρωμή, αλλά δεν πληρώθηκε από την τράπεζα επειδή δεν υπήρχαν διαθέσιμα κεφάλαια του εκδότη. Η βεβαίωση μη πληρωμής, γνωστή στις συναλλαγές ως «σφράγιση», γίνεται προκειμένου ο χρήστης να ασκήσει τα δικαιώματα του κατά του εκδότη και των τυχόν οπισθογράφων, γεγονός που πρέπει να βεβαιώνεται στην πίσω όψη της επιταγής και κάτω από την τελευταία οπισθογράφηση. Η έκδοση ακάλυπτης επιταγής αποτελεί ποινικό αδίκημα, αφενός, ο δράστης του οποίου τιμωρείται με ποινή φυλάκισης και αφετέρου, και αδικοπραξία του δράστη κατά του δικαιούχου της επιταγής/εκείνου που πλήρωσε, ο οποίος μπορεί να ασκήσει αγωγή αποζημίωσης έναντι αυτού. Με την αγωγή του έχει το δικαίωμα να αξιώσει αποζημίωση για πλήρη ζημία (θετική και διαφυγόντα κέρδη) καθώς και χρηματική ικανοποίηση για ηθική βλάβη εξαιτίας της φύσης της αδικοπραξίας.
Καταληκτικά, η επιταγή έχει εξελιχθεί ως το πιο χρήσιμο ίσως στον συναλλακτικό κόσμο τραπεζικό αξιόγραφο, που έχει συνεισφέρει αισθητά στην ανάπτυξη νέων χρηματοοικονομικών προϊόντων. Ο πελάτης που έχει λογαριασμό σε τράπεζα και έχει συμφωνήσει μαζί της μπορεί αντί να εξοφλήσει το χρέος του σε μετρητά να εκδώσει και να εγχειρήσει στον δανειστή του επιταγή που απευθύνεται στην τράπεζα, η οποία θα πληρωθεί από τα χρήματα του λογαριασμού του. Στη συνέχεια, ο τρίτος δανειστής που πήρε την επιταγή έχει τη δυνατότητα να πληρώσει δικό του χρέος, μεταβιβάζοντας την επιταγή στο δικό του δανειστή αντί να του καταβάλει μετρητά. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, όπως εύλογα γίνεται αντιληπτό, με τη χωρίς μετρητά πληρωμή, ωφελείται τόσο δανειστής που διασφαλίζεται από τους κινδύνους της διακίνησης μεγάλων χρηματικών ποσών, αποκομίζει τόκους αν καταθέσει την επιταγή στο λογαριασμό του ή μπορεί να εξοφλήσει με αυτή δικό του πιστωτή, όσο και η εθνική οικονομία, διότι τα χρήματα παραμένουν στην τράπεζα που μπορεί να τα χρησιμοποιήσει με άλλο τρόπο και να επωφεληθεί.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Γεώργιος Τριανταφυλλάκης, Εισαγωγή στο δίκαιο των αξιογράφων, Νομική Βιβλιοθήκη, 2008
- Αθηνά Κοντογιάννη, Η επιταγή και η σημασία της σήμερα: πώς την χρησιμοποιούμε σωστά;, kontoyannilawfirm.gr, διαθέσιμο εδώ
